Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Op weg naar Huis. Iets voor bekende en onbekende Reisgenooten. Door E.E. Utrecht, C. Bielevelt. 1858. In kl. 8vo. VI en 182 bl. f :-90.

‘Mogt er iemand zijn,’ - zoo schrijft e.e. in zijn Voorberigt - ‘die bij het zien van den titel zegt, dat iets is zeer onbestemd, de schrijver zal het niet ontkennen. Hij laat het aan den belangstellenden lezer over, dat iets nader te bepalen, en zal zich verheugen, als menigeen na de lezing zegt, het is

[p. 572]

iets goeds.’ Ref. hoopt en vertrouwt dat deze vreugde den waardigen Schrijver bereid zal zijn; hij zelf ten minste durft met volle ruimte verzekeren: ‘het is iets goeds.’

Ja, zelfs iets zeer goeds. Is e.e. u bekend? Hij gaf, een paar jaren geleden, te Haarlem, bij j.f. van dobben, een dergelijk werkje, als het nu aangekondigde, in 't licht, dat getiteld is: Stille Uren. Ook is het deksel der anonymiteit, dat op deze werkjes rust, voor velen weggenomen en de naam des Auteurs geen onbekende meer. Verbood de kieschheid niet dien te noemen, zoo zou hier die staan van een predikant, die, zoo vaak hij optreedt, velen tot zich trekt en de ware vrucht der verkondiging van het Evangelie zeker niet mist. Heil den zoodanigen!

Zoo als hij spreekt zoo schrijft hij. En wat is het bekoorlijke, dat zijne taal kenmerkt? Behandelt zij piquante onderwerpen, strijdvragen van den dag? Of is zij min of meer van die Kraftsprache, dat mengsel van schitterende beelden en puntige gezegden, waardoor zoo menigeen zich laat meêslepen zonder dikwijls den waren zin der woorden te vatten en zonder te onderzoeken of zij niet alleen klank hebben? Niets van dat alles. Het oude, het versletene denkbeeld wordt door dezen Schrijver gebruikt, maar zóó gebruikt, dat het eenvoudig hart, niet in den zin van het domme, onverstandige, er door geroerd en verteederd wordt; het krijgt den Schrijver lief, en, wat nog meer zegt, en zeker hem ook het allermeest waardig is, het krijgt de zaak lief, waarover hij schrijft. Kunt gij ouder, versletener denkbeeld u voorstellen dan dat het leven eene reis is naar het vaderlijke huis? Dat alom bekende thema wordt in dit regt stichtelijke boekje op allerlei wijzen gevariëerd in korte, eenvoudige proza-stukjes, en dan nog op schijnbaar alledaagsche wijze. De opschriften toch dezer stukjes luiden: Te huis; Waarheen? Bezwaren; Genoegens; Rustpunten; Uren des gebeds; Dagen van krankheid; Het licht op den levensweg; Met blijdschap reizen; Reisgenooten; Een Reislied; Nog een reislied; Reizigers; De waardij van de hope der zaligheid op de levensreis; Het einde; Gewigtige wenken; Dagelijksche herinneringen; Drie vragen, dagelijks te herhalen; Gedachten; Uit het leven.

Nu wil Ref. niet loochenen, dat deze en gene den Schrijver niet met regt de vermaning zou mogen toevoegen:

[p. 573]

‘zorg dat uwe eenvoudigheid toch geene onbeduidendheid en oppervlakkigheid worde!’ maar dit is het gevaar, dat deze manier van schrijven eigenaardig kenmerkt. Waarschuwen wij er tegen, en verlangen wij soms wat meerdere diepte van beschouwing, dit mag ons niet doen voorbijzien, dat schier ieder woord, schier iedere volzin aanbeveling ontvangt van de hartelijkheid en welmeenendheid, waarmeê zij zijn neêrgeschreven. Er is een je ne sais quoi in dit boekje, òf in den stijl, òf in de wijze van voorstelling, dat op het gezond gemoed diepen indruk maakt; het is eene soort van gezonde mystiek. Hoort een paar voorbeelden, lezers! Het stukje: Dagen van krankheid, begint aldus: ‘Reizigers hier beneden dragen een ligchaam om, onderhevig aan vele kwalen en krankheden. Het is als eene brooze tentewoning, die door stormen en regenvlagen wordt geteisterd. Van daar dat de levensreis menigmaal voor eene wijle wordt afgebroken door dagen van krankheid. Dat zijn gewigtige dagen. Dan heeft de Heer ons iets bijzonders te zeggen. En wel hem, die in zulke dagen op de stem des Heeren acht geeft, en zich laat onderwijzen.’ Of ook, als het gebed wordt aangeprezen op voorgang van haydn, die het hoog schatte als een middel om de uitgeputte ligchaamskrachten te herstellen tegenover champagne of ouden rhijnwijn, of verstrooijend gezelschap of het schouwtooneel, door anderen voorgesteld. Hiervan zegt onze Schrijver: ‘En wie zou dat niet, die bij ervaring het stille hartelijke gebed en de kracht daar van kent? Champagne moge zoet en prikkelend, oude rhijnwijn krachtig wezen, verstrooijend gezelschap moge voor menigeen opwekkend zijn, zulke versterkingsmiddelen hebben slechts tijdelijke werking, en kunnen niet door iedereen worden aangewend. En naar het schouwtooneel is de weg te lang, in vergelijking met dien naar de eenzame binnenkamer of kleine huiskapel.’

Terwijl wij deze woorden overschrijven valt te gelijk ons oog op de onmiddellijk volgende, die ons stof tot aanmerking geven op des Schrijvers niet overal zuiveren stijl. ‘Daarom,’ - zoo lezen wij - ‘als men regtschapen moede is, enz.’ Wat is dat regtschapen moede zijn? E. e. zie toch ook toe op het onderscheiden gebruik van waar en als; hij verandere in een tweeden druk deze periode: ‘wonderbaar voert de Heer de zijnen’; hij schrappe één ook in die (bl. 59): ‘en al waren er

[p. 574]

dan ook, bij wien wij ook, enz.’, terwijl hij aan die n van wien een deleatur toedeele; hij behoude geen vrede met hetzelve op bl. 63; en, zijn dit enkel aanmerkingen op woorden, wij hebben ook eene zeer gewigtige op ééne zaak: hij roeije het onkruid uit, dat in zijn boekje nevens de tarwe wast, door het ziekelijk voorbeeld van phokas er uit te verwijderen.

Nog hebben wij niet gesproken van de Liederen, meest navolgingen en onder deze de beste. 't Schijnt dat den Schr. de gedachten van elders moeten gegeven worden, en dat hij zich dan een meester in het weêrgeven er van betoont: welnu, een elk heeft van God zijne gave ontvangen, en e.e. ontving eene groote en kostelijke. Het is aan zijne vertolkingen te zien, dat hij met de oorspronkelijke dichters heeft meê gevoeld en meê gedacht, terwijl hij de bekwaamheid heeft om gemakkelijk het meê gevoelde en meê gedachte in onze taal over te gieten. Dat de eerste regel van couplet 2 op de laatste van couplet 1 rijmt in de dag der belijdenis, is zeker zijner aandacht ontgaan, en dat bevrijdt Hij en ijlt Hij in Rust in God op elkander te laten rijmen, te groot eene licentia poetica is, zal hij zelf ons toestemmen.

Dit Op weg naar Huis trooste velen op den weg en leide velen naar huis! Wij geven er onze onbeperkte aanbeveling aan mede: wie het hart goed en eenvoudig gestemd heeft, zal er door gesticht worden. Mogt deze of gene, afgaande op onze aanbeveling, zich het werkje aanschaffen en na de lezing teleurgesteld zijn, zoo beproeve hij zich zelven, of ook misschien zijn smaak door vuurpijlen en bengaalsch vuur, die, om de aandacht te trekken, in de stichtelijke lectuur ook al gebezigd worden, te veel ontaard is, om het stille, zachte, toch ook prachtige maanlicht te bewonderen en lief te hebben.