Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Bedenkingen op het gebied der Godgeleerdheid, naar aanleiding van Brieven in Brieven. Door S.G. Jorissen. Eerste Stuk. Utrecht, Kemink en Zoon. 1858. In gr. 8vo. VIII en 73 bl. f :-80.

Onder de geschriften, die in den laatsten tijd tegen de nieuwe rigting der godgeleerde wetenschap zijn in het licht verschenen, bekleeden deze brieven eene waardige plaats, - waardig, wegens den gematigden, den bezadigden toon, waarin zij geschreven zijn en waardoor zij zich zoo hoogst gunstig ondcrscheiden van de schimpschoten, die o.a. een da costa voor

[p. 569]

eenigen tijd tegen diezelfde nieuwe theologie heeft afgezonden. - Ds. jorissen heeft kennis genomen van hetgeen er in de laatste jaren op theologisch gebied werd verrigt. Kon hijzelf zich daarmede niet vereenigen, vooral thans wordt zijne bekommering groot, nu men de gemeente met de resultaten der wetenschap poogt bekend te maken en langs denzelfden weg, dien de theologie heeft gevonden, tot het heiligdom der waarheid zoekt in te leiden. Deze is, volgens den Schr., de regte weg tot de waarheid niet, en daarom gevoelt hij zich gedrongen, de gemeente te waarschuwen en openlijk zijne bedenkingen tegen de resultaten der nieuwe theologie uit te spreken. Het Eerste Stuk dier bedenkingen handelt over de geschiedenis van het O.T., en wel over de denkbeelden, die wij ons te vormen hebben van hetgeen daar als eene onmiddellijke openbaring wordt voorgesteld. De nieuwere theologie wil van geene onmiddellijke openbaring weten. Hare wijze van zien is helder uiteengezet door Dr. rauwenhoff, in zijn verdienstelijk boekje over De zelfstandigheid van den Christen. Zij neemt slechts eene openbaring aan, eene middellijke, die zich aan den mensch mededeelt door middel van natuur, geschiedenis, rede en geweten. Daartegen verheft Ds. jorissen zijne stem en gaat onderscheiden verhalen uit het O.V. na, met aanwijzing van de moeijelijkheden en tegenstrijdigheden, waartoe men noodzakelijk vervalt, door het spreken van God en den omgang van God met den mensch, waarvan het O.V. op zoo menige bladzijde gewaagt, niet in een letterlijken zin op te vatten. Hij treedt niet op als bestrijder der wetenschap, maar wel van hare verkeerde rigting, den onheilspellenden geest, waardoor zij wordt beheerscht. Bij onbelemmerden voortgang dier wetenschap voorziet hij niets minder dan langzame ondermijning van het nederig en eerbiedig geloof aan het goddelijk gezag der Bijbelsche openbaring, en dus van het Christendom en de Christelijke waarheid. Geen wonder, dat de grijsaard, van zulk eene vrees bezield, zich gedrongen gevoelt, tegen die dreigende gevaren ernstig te waarschuwen. Wij schatten hem daarom hoog en verwonderen ons met hem, dat niet velen van zijne rigting reeds lang de pen hebben opgevat om het bedreigd palladium met alle kracht te verdedigen.

Doch al eerbiedigen wij de overtuiging en de vrees van den Schrijver dezer bedenkingen, wij zijn verre van in zijne vrees

[p. 570]

te deelen. Het is zoo, dat hier en daar door enkelen met onbedachtzaamheid wordt gesproken, dat sommigen al te spoedig gevolgtrekkingen maken van stellingen, die nog niet voldoende bewezen zijn; maar heeft niet elke wetenschap en elke rigting zich over dergelijke uitspattingen te beklagen? Wij durven van hem in gevoelen verschillen, wanneer hij beweert, dat aan de nieuwere theologen over het algemeen òf diepte en omvang van kennis, òf heilige, zedelijke ernst en warme religieuse zin ontbreekt, òf dat zij dit alles te zamen missen. Wij kennen te velen, ook onder de korypheën der nieuwere theologie, geheel anders, om ons niet met kracht tegen zulk een oordeel te verzetten, en schrijven het aan onbekendheid met den persoon dier mannen toe, dat Ds. j. zulke weinig vleijende gedachten van hen koestert. Van daar dan ook, dat hij zijnen vriend durft voorspellen, dat de werking en invloed der nieuwe theologische rigting binnen tien jaren zal zijn uitgewischt. Ja, zoo zeker is de Schr. van zijne opvatting der Bijbelsche geschiedenis, dat hij aan de historische kritiek volkomen vrij spel wil laten, maar dan ook vertrouwt, dat, hoe meer zij door een goeden geest geleid, aan hare pligten getrouw is, des te meer ook de echtheid en waarheid der bronnen zal bevestigd worden.

Van heeler harte wenschen wij Ds. j. toe, dat het hem gegeven worde, het tiental jaren, waarvan hij spreekt, te beleven; maar wij betwijfelen het zeer, of in 1868 de nieuwe rigting der theologie tot de geschiedenis zal behooren. Integendeel, wij verwachten andere en betere dingen. Gaat zij voort op den weg, dien zij bewandelt, met onverschrokken moed, zonder zich door het ongunstig oordeel, dat oprijst van vele kanten, te laten verbijsteren, maar tevens met heiligen ernst en vromen zin, alleen naar waarheid strevende, dan zal, vooral het gedeelte der theologie, waarover onze Schr. handelt in dit Eerste Stuk, het openbarings-begrip des Ouden Testaments al meer en meer in een helder licht worden gesteld en met juistheid kunnen worden beoordeeld. Het is, naar onze meening, een hoogst belangrijk, maar ook een hoogst moeijelijk vraagstuk. Alleen een onpartijdig en grondig onderzoek zal in staat zijn het op te lossen. Onbevooroordeeld moeten de oude oorkonden der gewijde geschiedenis worden in oogenschouw genomen, met de vraag, wat daarin tot het

[p. 571]

gebied der verdichting, wat tot het gebied der zuivere geschiedenis behoort; in hoeverre de godsdienstige denkbeelden der schrijvers hebben invloed gehad op hunne voorstelling van de feiten. Mogt van zulk een onderzoek de slotsom zijn, dat eene onmiddellijke openbaring in die ver vervlogen eeuwen werkelijk heeft plaats gehad, wij zullen de eersten zijn om ons aan de uitspraken der geschiedenis te onderwerpen. Maar ware de uitkomst het tegenovergestelde, toch koesteren wij geene vrees voor den grondslag van godsdienst en Christendom; deze toch rusten op een hechter fundament dan dat der overlevering; de waarheid blijft, ook al is zij niet door hoorbare klanken uit den hemel verkondigd, en zoolang de mensch niet beroofd wordt van zijne rede en zijn geweten, zal hij immer in staat zijn om de waarheid te vinden en te herkennen, in welken vorm zij hem ook worde meêgedeeld. Het goddelijke in den Bijbel gaat niet verloren, al treden de aarden vaten, waarin het verborgen is, hoe langer hoe meer aan het licht. Alleen wie te hooge waarde hecht aan de schaal, loopt gevaar de kracht van de kern niet ten volle te smaken.

Vele vragen, die in het tot nog toe geschrevene door Ds. jorissen worden gedaan en waardoor de nieuwere wetenschap in een ongunstig licht wordt gesteld, zullen misschien het best beantwoord worden door eene inleiding op het Oude Testament: die wij te gemoet zien van een man, bij wien diepte en omvang van kennis zich vereenigen met heiligen zedelijken ernst en warmen religieusen zin. Wij hopen, dat Ds. j. het dan toonen zal, niet te oud te zijn om te leeren, en zijne belofte zal gestand doen door zich aan de voeten van dien schrijver neêr te zetten.

-R-