Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

[p. 514]

De Nederlandsche Protestantsche Unie. Eene bijdrage tot de geschiedenis van het Protestantisme der negentiende eeuw. Door C.W. Pape en G.P. Kits van Heyningen. Te 's Hertogenbosch, bij Gebr. Muller. 1858. In gr. 8vo. 177 bl. f 1-75.

Èn de zaak der Unie èn het boek der Unie willen wij even bespreken.

Wat de zaak betreft, wij voor ons zijn tot de Unie niet toegetreden. Ons hielden voornamelijk twéé bezwaren terug, die we ter onzer verantwoording hier mededeelen.

Het eerste gold onze betrekking als Recensent. De Unie komt, uit haren aard zoowel als feitelijk, in verzet tegen de ‘scherpe recensiën van andersdenkenden’, en als consciëntieus lid der Unie heeft men zich dus van deze te onthouden. Maar - alle woorden zijn betrekkelijk: wat den een scherp toeschijnt, kan den ander gematigd dunken; en zoo loopt men steeds gevaar, om buiten schuld van ontrouw aan de Unie beschuldigd te worden. 't Is waar, personaliteiten zal geen weldenkende goedkeuren, maar de auteur daarentegen - zoo de kritiek nog iets nutten zal - mag niet ontzien worden; en wat een op zijn zeer getrapte auteur al niet voor personeel opvat! ‘Men kan evenwel altoos de humaniteit in acht nemen.’ Tegenover waardige mannen - een beets b.v. of van oosterzee - ja, daar is ze pligt. Maar tegenover anderen... hier zou nu het noemen van namen inderdaad personeel worden... is dáár de spreuk van den wijzen Koning zóó onvoorwaardelijk op non-activiteit gesteld: ‘Een zweep is voor het paard, een toom voor den ezel; en een roede voor den rug der zotten’? Zachtmoedigheid is mij als Christen heilig, verdraagzaamheid eene kostelijke parel; maar heeft dan christus zelf niet gezegd: ‘Geeft het heilige den honden niet, noch werpt uwe parelen voor de zwijnen, opdat zij niet t' eeniger tijd die met hunne voeten vertreden, en zich omkeerende u verscheuren’? Zegt mij eens: wanneer ge, op uwen weg in stilte voortwandelende, iemand ontmoet, die u op dien weg niet dulden wil en u des met de vlakke hand in 't aangezigt slaat, wat zal dan beter doel treffen: dat ge den lomperd met eene deftige rede - waarvoor hij niet vatbaar is - zijn ongelijk onder 't oog brengt, of, dat ge hem, zoo ge er sterk

[p. 515]

genoeg toe zijt, eene voelbare en daardoor voor hem meest oorbare les geeft, ten einde hij u - en ook anderen, die minder sterk zijn dan gij - in 't vervolg van 't lijf blijve?

Tweede bezwaar. 't Is door de SS. zelven met lofwaardige naauwkeurigheid aldus geëxponeerd: ‘Met de orthodoxen is toch niets te beginnen en al wat gij doet is vergeefsche moeite, terwijl uwe Unie niet anders dan eene Unie tusschen reeds lang geüniëerden wezen zal!’ En nu zien wij maar niet, dat de HH. p. en k.v.h. met eenige klemmende reden deze bedenking hebben ontzenuwd, die integendeel tot dusverre door den uitslag volkomen is gestaafd. Men werpe ons niet tegen, dat immers beets, heldring, chantepie de la saussaije de Unie aanvaard hebben. Die mannen droegen vóórlang de Unie in hun hart: zij zijn, getuigen hunne schriften, nooit of nimmer echte orthodoxen geweest. De echte orthodoxe zegt, even als de echte volgeling van Rome, de woorden van Pseudoathanasius na: ‘Dit is het algemeen geloove, hetwelk zoo wie niet getrouwelijk en vast gelooft, die zal niet mogen zalig zijn.’ Met denzulke, 't zij Orthodox of Roomsch, is, zoo van zijne als van uwe zijde, geene Unie mogelijk of zelfs geoorloofd; wie echter over de zaligheid der ‘ketters’ anders en beter heeft beginnen te denken, die is alreeds - ware 't ook buiten zijn weten en wil - van de Orthodoxe of Roomsche tot de Liberale vlag overgegaan, en met dien zijt ge bijgevolg zonder Unie geüniëerd!

Toch achten we de zaak der Unie veelzins belangrijker dan het boek der Unie. Eene vereeniging, die, ten ruimste genomen, nog maar twee jaren bestaat, die, bij tamelijk vele leden, toch op hare vergaderingen slechts weinige comparanten geteld heeft, en, ten deele misschien dáárvandaan, voor alsnog niets aanmerkelijks heeft uitgerigt, kan niet reeds in voorraad eene geschiedenis hebben, en allerminst eene, die honderd-zeven-en-zeventig bladzijden beslaat! Foei, wat langwijlige omhaal! wat een vervelend redeneren zonder genoegzame feiten! Ja, en die weinige feiten dan nog van al hunne historische merkwaardigheid beroofd, door o.a. op bl. 93-95, naar 't schijnt uit kleingesstige angstvalligheid, den inhoud der discussiën zoo kort en onbeduidend mogelijk op te geven, en de namen der discutiënten - die immers in 't publiek waren opgetreden - ten zorgvuldigste te vermijden! Waarlijk, het uit ch. de la

[p. 516]

saussaije ingelaschte fragment, waarin wèl namen en zaken genoemd worden, behelst vrij wat meer wezenlijke geschiedenis, en is alzoo vrij wat interessanter dan het soi-disant geschiedverhaal zelf! Meenden de overigens bekwame SS. hunne Unie in geschrifte te moeten aanbevelen, met een kernige brochure hadden zij bij hunne lezers gewis beter dat oogmerk bereikt dan met zulk een sopperig boekdeel. Hun had in tijds moeten herinnerd worden de les van onzen menschkundigen constantijn huygens:

Een kleinen Hamer, snel gedreven, heeft meer macht

Dan een zwaer Yzer, dat maer op den bout geleght werdt.

v.p.