Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

De Vogel. Natuurstudiën van J. Michelet. Naar de derde Fransche uitgave. Rotterdam, P.C. Hoog. 1858. In 8vo. 1^e Aflevering. IV en 96 bl. f :-70.

Reeds vóór meer dan een jaar, kort na de eerste uitgave van het werkje, had ik L'Oiseau, par j. michelet gedeeltelijk gelezen, gedeeltelijk doorgebladerd: uit dit laatste kan men reeds eenigermate opmaken, dat het mij niet geheel bevredigd had. Moeijelijk evenwel is het van dien misschien grootendeels subjectieven indruk volkomen rekenschap af te leggen. Reeds het motto ‘Des ailes! [rückert]’ is eene van die zonderlingheden, waarvan het boek vol is. Die woorden ‘vleugels’ geven geheel op zich zelve staande geen zin, en er komen ook in de gedichten van rückert zoo vele voor, waarin van vleugels en vliegen gesproken wordt, dat Rec. nog niet weet en gaarne weten zou, waar de woorden staan, die michelet bedoeld heeft, wanneer hij, zijn motto uitbreidend, later aldus rückert's woorden aanhaalt:

Des ailes! des ailes, pour voler

Par montagne ct par vallée!

Des ailes pour bercer mon coeur

Sur le rayon de l'aurore!

[p. 505]

 

Des ailes pour planer sur la mer

 

Dans la pourpre du matin!

 

Des ailes au-dessus de la vie!

 

Des ailes par delà la mort.

Het is een poëtische wensch ongetwijfeld om vrij als een vogel door de lucht te vliegen, en michelet geeft dan ook aan den vrijen vogel eenen hoogen rang onder de levende en gevoelende wezens. Hij omvat zijn onderwerp met liefde; als een westersche Brahmin bezielt hij zijne lezers met een heilig ontzag voor elk levend wezen, dat hij als in de groote menschenmaatschappij wil opnemen. Somtijds is het als ware er in de woorden van michelet een nagalm te hooren van herder, wiens Ideen zur Philosophie der Geschichte der Menschheit de lievelingslectuur uitmaakte van mijnen jeugdigen leeftijd, en zeker is het dat herder's geest hetzij middellijk of onmiddellijk op michelet heeft gewerkt. Eene verdienstelijke zijde van dit boekje is ongetwijfeld ook in den levendigen, wegslependen stijl, en elk, die het naar waarde wil beoordeelen, moet het in het oorspronkelijke lezen.

Wij zouden de vertaling van dit boekje daarom niet hebben aangeraden. Nu zij eenmaal ondernomen is, moeten wij echter, naar deze eerste Aflevering oordeelende, erkennen, dat zij met blijkbaar talent ondernomen is, en zich van gewone vertalingen, onder anderen ook door gemakkelijkheid, gunstig onderscheidt. Wij ontmoeten wel hier en daar eenige woorden die ons niet behagen, ja, aan welker burgerregt in onze taal misschien getwijfeld kan en moet worden. Zoo is b.v. ‘j'entrevis Dieu’ (bl. 10) vertaald door: ‘ik kreeg een vaag besef van God’, en op bl. 68 lezen wij: ‘Aanschouw hem dan, hoe hij in den geest daarheen vliegt, naar omhoog zweeft, plaant boven het zwerk (il plane, il domine le monde)’. Verder is op bl. 60 de zin van het oorspronkelijke zeker niet wel begrepen. Wij lezen daar: ‘Hoe kan de mensch in wreede onkunde de zoo na aan den walvisch verwante zeehonden en robben zonder wroeging dooden?’ Deze verwantschap ‘met den walvisch’ is eene invoeging van den vertaler; althans ik lees in het oorspronkelijke: ‘Cruelle ignorance de l'homme! Comment le lamantin, le phoque, qui sont si rapprochés de lui, ont ils été tués sans horreur!’ Ik vermeen dat m. met de woorden ‘qui sont si rapprochés de lui’ heeft willen zeggen: qui sont si rapprochés de l'homme, en ieder gevoelt dat dan de cruelle ignorance eerst eene verklaring vinden kan. Ook had couleuvre, op bl. 22, niet door adder vertaald moeten worden, 't geen in 't oorspronkelijk vipère zoude geweest zijn; indische varkentjes (bl. 11) is eene zeer ongelukkige vertaling van cochons d'inde. Op bl. 6 lezen wij tourier voor fourier, 't geen echter slechts eene drukfout zijn zal. Over 't geheel is de correctie naauwkeurig, en de vertaling - wij herhalen het gaarne -, niettegenstaande onze aanmerkingen, wèl geslaagd. Ook in dit Hollandsch gewaad kan daarom dit werkje bijval vinden, bij soortgelijke gemoederen als met het oorspronkelijke zijn ingenomen. Wij voor ons weten niet of wij zullen afkeuren of prijzen. Het

[p. 506]

boek is ons te vreemd, en het is, met al zijne onmiskenbare verdiensten, niet vrij van oppervlakkigheid. Michelet is geen natuurkenner (dat wordt men niet door over de natuur te phantaseren); 't geen hij over de vlugt der vogels zegt, over een' tijger (frappé au front par l'intrépide vaillant) bewijst zulks genoeg. vaillant reisde in Afrika, en heeft daar zeker nooit een' tijger geschoten. ‘Rien n'est beau que le vrai!’

Wanneer zal men toch terugkomen van het overdrevene, overprikkelde en overprikkelende van den tegenwoordigen schrijftrant? Als men wederkeert tot de Ouden en door de Ouden tot de natuur. Doch waar is hier nog uitzigt op? Men begint zelfs reeds te meenen, dat de kennis der Ouden voor onzen tijd minder noodig is, dat men nu alles òf even goed, òf beter bij de nieuweren vinden kan. Daar er zoo hard door sommige over geschreeuwd wordt, vleit Rec. zich niet, dat zijne stem zal worden gehoord; hij vergenoegt zich dus met er in stilte aan te blijven twijfelen. - Ook het subjectieve van den tegenwoordigen tijdgeest is, naar zijne meening, af te keuren; hoe onderhoudend het berigt van den oorsprong des boeks ook wezen moge, het ophalen van de levensbijzonderheden zijner vrouw en van die harer ouders zijn minder nog eigenaardigheden van den Auteur, dan van den tegenwoordigen tijd, die steeds meer en meer navolging vinden, naarmate het gemakkelijker is en minder studie vereischt over zijn eigen persoon dan over objectieve zaken te schrijven.

J.v.d.H.