Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Raadgevingen voor ieder, omtrent het gebruik der dranken, die in het dagelijksch leven voorkomen, ter bewaring der gezondheid. Naar het Hoogd. van Dr. A. Koch. Deventer, bij A. Tjaden. 1857. In kl. 8vo. IV en 100 bl. f :-50.

Een klein, maar uitstekend populair boekske, dat in een kort bestek vele voortreffelijke wenken bevat voor een aan de gezondheid bevorderlijk gebruik der in het dagelijksch leven meest voorkomende dranken.

Na eene korte Inleiding spreekt de Schr. in de eerstc plaats

[p. 502]

over den dorst, waarvan hij zeer oordeelkundig drie soorten onderscheidt; 1^o. den natuurlijken dorst, die ontstaat uit de behoefte des ligchaams en die zich het best door water laat bevredigen; 2^o. den trek tot drinken, die door water niet bevredigd wordt, maar tot het nemen van een glas bier, wijn of brandewijn brengt, en waaraan ieder altijd mag voldoen ‘zoolang hij binnen de behoorlijke grenzen blijft, de maat niet overtreedt en tevens eenen nuttigen en gezonden drank tot bevrediging van deze begeerte kiest’; 3^o. den dorst uit gewoonte, welke de dorst des drinkers is, en gezondheid en kracht van ligchaam en geest vernietigt. Terwijl de derde soort van dorst buiten het onderwerp des Schr.'s treedt, wijdt hij zijne bijzondere aandacht aan de beide eerste soorten en deelt hij zeer juiste beschouwingen daarover mede. Over het gebruik van alcoholische dranken sprekende, komt hij nog al op tegen de matigheidsgenootschappen, wier drijven hij als overdrijving tracht ten toon te stellen. En hoewel zijne taal tegenover geneeskundigen, die hunne volstrekt afkeurende stem tegen het gebruik van sterke dranken verheven hebben, wel wat al te zeer uit de hoogte is, zijn toch ook de gronden, die hij aanvoert, voor het zeer gematigd gebruik daarvan door den arbeider, niet geheel te verwerpen, hoewel men niet zeggen kan dat ze nieuw zijn. Immers niets dan liebig's en moleschott's woorden worden ter vergoêlijking van het gematigd gebruik dier dranken aangevoerd. 't Is waar - de uitspraken van beide geleerden zijn zeker niet gering te schatten, en niemand zal dus Ref., die in de scholen der geneeskundigen gevormd is, willen verwijten, dat hij het gezag dier natuuronderzoekers - voor zoo verre in hunne wetenschap van gezag sprake kan zijn - miskent. Maar hoewel we als onze meening moeten te kennen geven, dat het werken der matigheidsgenootschappen ten hoogste een halve maatregel is, kunnen we echter niet toestemmen, dat om de aangevoerde gronden het gebruik van sterken drank voor den arbeider wenschelijk, ja zelfs noodzakelijk is. Als dan werkelijk die klasse van menschen bij het zeer onvoldoende voedsel, dat zij gebruikt, behoefte heeft om zoo lang als mogelijk dienst te hebben van de pas genoten spijs, als zij daarom een middel noodig mag hebben, dat de stofwisseling vertraagt, waarom niet liever een kop koffij en thee, als welke beide evenzeer die werking hebben, welke aan de alcoholische middelen toegeschreven wordt? Maar wat wil men dan toch ook eigenlijk?

[p. 503]

verlangzaming van de stofwisseling? ei, wat wil men dan toch? is het dan niet duidelijk, dat, even als eene stoommachine in een gegeven tijd meer werk kan doen, naarmate er meer warmte onder den stoomketel wordt aangebragt, zoo ook het menschelijk ligchaam, als werkmachine beschouwd, meer werk kan leveren naarmate de stofwisseling levendiger is? En is het dan ook de behoefte aan minder stofwisseling, die den Amerikaanschen roodhuid naar het vuurwater doet snakken, als naar het grootste genot, dat voor hem bestaat? leveren de wouden en de prairies hem dan geen wild meer op, en zoo dit hem niet ontbreekt, wat heeft hij noodig met middelen, om de stofwisseling te vertragen? - Neen! 't is wel de trek naar prikkels, die tot het gebruik van sterke dranken drijft; de tong vraagt nu en dan haren prikkel, de maag vraagt hem, en de hersenen vragen niet minder een middel, om het trage bloed sneller en met meer kracht door hunne zelfstandigheid te doen stroomen. Geef beter spijzen, en de tong zal zich met zachter prikkels tevreden stellen; geef spijzen, die een mensch niet ‘zoo flaauw om het hart’ doen zijn, en de ééne arbeider zal niet meer door dien toestand van de maag bij den ander weerklank vinden, wanneer hij zingt: ‘Drink klare jenever, Anders krijg je de mot in je maag, enz.’ - Voeg er dan bij eene betere verstandelijke en zedelijke ontwikkeling en niet meer zoo traag zal het verarmde bloed door de werkelooze hersenen sluipen; deze zullen uit de omstandigheden genoeg prikkels erlangen, zoodat er niet meer vreemde en schadelijke prikkels van buiten zoo dringend geëischt worden. Inmiddels mogen de matigheidsgenootschappen zien zooveel kwaads te verhinderen, als in haar vermogen is.

Wat nog verder den inhoud van het werkje betreft - met betrekking tot des Schr.'s onderwerp hebben wij slechts weinig aan te duiden, dat als onjuist of als eene verkeerde voorstelling beschouwd moet worden. ‘De opwekkende en versterkende kracht van het water werkt zoodanig op het ligchaam van den zieke, dat hij daardoor toereikende kracht verkrijgt’, enz., doet dit niet denken aan molière's Quare opium facit dormire? Van den wijn vonden we: ‘hoe ouder de wijn wordt, hoe beter’; we meenen echter wel onderrigt te zijn, dat b.v. Bourgogne- en Champagnewijnen niet langer dan twee jaren bewaard mogen blijven. Dat thee door toevoeging van soda

[p. 504]

niet beter smaakt, zooals de Schr. beweert, kan Ref. verzekeren; wel wordt de thee dan sterker gekleurd, maar noch geuriger noch smakelijker. Wanneer de Schr. verder aanmerkt: ‘thee moet eigenlijk zonder suiker gedronken worden, en noch in China, noch in Engeland of Rusland doet men melk in de thee; dit is eene duitsche gewoonte’, dan kunnen we niet nalaten op te merken, dat we hierin gaarne zeggen: ieder zijn smaak. In ieder geval komen tot ons door Engeland alleen de mindere soorten van thee; de betere soorten, zoo ver ze uitgevoerd worden, gaan naar Rusland, en wanneer wij nu met onze mindere proefjes leven, zoo als ons het best smaakt, heeft niemand daar iets op te zeggen. En ‘duitsche gewoonte’ - het theedrinken is in het geheel geene duitsche gewoonte. Dat verder de koffij de stofwisseling niet verlangzaamt, zooals de Schr. beweert, is onwaar. Noch de caffeïne, noch de empyreumatische olie, die bij het branden der koffijboonen ontstaat, werken anders dan vertragend op de stofwisseling. Verdere aanmerkingen stippen we even ter loops aan. Zoo zien we er b.v. volstrekt geene wijze inrigting van de natuur in, dat water en lucht smakeloos en reukeloos zijn; is verder de kleur van de lucht niet blaauw omdat het hemelgewelf zich blaauw voordoet, of de kleur van het water, omdat heldere, diepe zeeën blaauw zijn. We achten ons niet geroepen, hier ter plaatse daarover uit te weiden.

Eene vrij lange aankondiging van een klein werkje, zou men kunnen zeggen. Inderdaad, maar de belangrijkheid, zoo al niet van het werkje zelf, dan toch van het onderwerp zou wel uitvoeriger aankondiging regtvaardigen.

z.
s.