Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Laurens Coster. - Tijdschrift voor Beoefenaren en Voorstanders der Boekdrukkunst. Eerste Jaargang. N^o. 1. Utrecht, W.J.A. Mulder. 1858. In kl. 8vo. 32 bl. Per Jaargang f 1-20.

Met belangstelling en zekere vóórliefde nam ik de eerste Aflevering van dit tijdschrift in handen. Na de lezing had ik het voornemen opgevat, om er in de ‘Korte Mededeelingen’ eene aankondiging van te geven. Doch na eene herlezing voelde ik mij gedrongen, om er iets méér van te zeggen; want moge er iets goeds in voorkomen, veel gebrekkigs en nietsbeduidends ontsiert het toch.

In een woord ‘Aan onze Lezers’ betuigt de redactie haren ‘dank aan allen, die door hunne deelneming aan de uitgave van dit Tijdschrift getoond hebben, dat zij de kunst van coster hoog waarderen. Met volle vertrouwen aanvaarden wij onze taak, in de hoop, bij het einde van dezen eersten

[p. 445]

jaargang een' welwillenden blik van goedkeuring te mogen verwerven. Om die goedkeuring deelachtig te worden, zullen wij al onze krachten inspannen. Mogten wij echter niet aan aller verwachting beantwoorden, men veroordeele ons niet al te sterk, en bedenke, dat onze taak niet gemakkelijk is. Wij weten maar al te wel, dat wij aan den grooten weg bouwen. Gegronde aanmerkingen, als die er zijn, zullen we daarom in dank ontvangen, om te kunnen verbeteren, wat verbetering of wijziging behoeft.’

Ziedaar, Lezers! wat de redactie zich ter taak stelt. Laten we nu eens zien, wat ons in dit nieuwe tijdschrift wordt aangeboden.

‘Iets over de Rollen.’ - De korte wenken en voorschriften mogen goed genoemd worden - veel nieuws toch bevatten zij niet. Op bl. 5 staat: ‘De verhouding van lijm tot stroop moet altijd als van 5 tot 7 staan.’ Is nu hier de bedoeling, dat men op 5 pond lijm 7 pond stroop moet gebruiken? Zoo ja, dan had er wel bijgevoegd mogen zijn in welk gedeelte des jaars; want naarmate de temperatuur heet is, moet er immers minder stroop bij de lijm gevoegd worden. Zoo neen, dan is de theorie: ‘altijd als van 5 tot 7’, niet te verklaren. Als men eene duistere theorie in praktijk brengt, welke schadelijke resultaten zal men dan verkrijgen!

‘De Letterkast.’ - Bl. 6: ‘Het valt toch niet te ontkennen, dat onze tegenwoordige kast aan zeer vele gebreken in de rangschikking der letters lijdende is, en dat er aan eene herziening dringende behoefte bestaat. Een dagelijksch gebruik zal dit genoegzaam doen zien. De letters, welke men het meest noodig heeft, liggen op eene ongeschikte plaats [!] en sommigen in eene te beperkte ruimte. Die, welke zelden voorkomen, liggen meestal vlak bij de hand [!!] enz.’ En dat zal dan eene letterkast zijn, die ‘aan de vereischten van onze snelpers-eeuw kan voldoen’?!! Bravo! Vol verlangen zie ik die wijziging te gemoet.

‘Alphabetische beschrijving van zaken en voorwerpen tot de drukkerij behoorende.’ - Deze verdienen, op eenige uitzonderingen na, bestudeerd en goed in het geheugen geprent te worden. - Van de accent wordt (bl. 9) gezegd: ‘Onder deze komen alleen de klinkletters voor en hebben dan een teeken bovenaan, als; à-û circumflexus, of ook wel kap genoemd. ä-ë ieris of

[p. 446]

jeris, bij sommigen ook dubb. punt.’ Ik verklaar ronduit: nog nooit gehoord te hebben van de benaming van a of e dubb. punt. - Bl. 10: ‘Jeugdige zetters hebben soms eene slechte gewoonte van afbreken. Wij hebben er gezien, die zich tegen alle regels in daarin bezondigden’; toegestemd; maar dan had de zetter deze les wel wat beter ter harte mogen nemen, toen hij op bl. 2, reg. 7 en 8 v.o., de woordjes ‘zo- nen’ en ‘le- ven’ heeft afgebroken, want die staan toch óók niet fraai. - Op bl. 11, reg. 7 v.o., staat: ‘meetal’, lees: meestal. - Op bl. 12 vindt men een Grieksch alphabet, waarin de epsilon of korte e ἐΦιλὸν (lees: ε ψιλὸν), en, eenige regels lager, de hupsilon (over het woord upsilon of hupsilon wil ik hier niet in het strijdperk treden, ofschoon ik aan de eerste benaming de voorkeur geef) of u νΦιλὸν (lees: υ ψιλὸν) wordt genoemd. Blijkbaar zijn dit ‘zet-fouten’, die door niemand zijn opgemerkt, terwijl er te veel van afhangt, of de leerlingen al dan niet goed onderwezen worden. Een verkeerd onderwijs vormt immers..... brekebeenen.

‘Berigten en Mededeelingen.’ - Zeer belangrijke? Och neen. Ze kunnen bijna allen op ééne lijn geplaatst worden met eenvoudige courant-artikeltjes.

‘Helbakje.’ - Deze benaming vind ik zeer curieus. Velen onzer lezers zullen zeker niet weten, wat zulk een opschrift beteekent. Een ‘helbakje’ heeft zijne plaats in de letterkast en bevat gebroken of verminkte letters, onverschillig of zij tot dezelfde soort behooren van de kast, waarin zij liggen; dus, wat in dat bakje ligt is verwerpelijk. Welnu, als men mij vraagt: verdient dan ook het een of ander van 'tgeen hier geleverd wordt, eene plaats in het ‘helbakje’? dan beken ik gulhartig: ja. Immers het ‘staaltje van vernuft, bij een jong letterzetter’ (eene zeer flaauwe anekdote) - dat hier in het midden van deze Aflevering staat - had te naauwernood achteraan geschikt geweest tot bladvulling. - Welligt vraagt een ander: zou zulk een opschrift ook moeten dienen, om de leerlingen met dien naam bekend te maken? Volstrekt niet. Waarlijk, wanneer men, als knaapje, slechts ééne week op de zetterij ronddrentelt, dan weet men ook zeer spoedig wat een ‘helbakje’ is.

Op dit alles volgt eene aanbeveling ‘Aan Heeren Patronen’, betreffende de lettergicterijen.

[p. 447]

Voorts ‘Mengelwerk. - Liefde voor zijnen stand. (Fragment cener Voorlezing.)’. - Een goed geschreven stukje, dat wel verdient gelezen te worden.

Nu volgt een ‘Afgeluisterd gesprek tusschen een zetter en een drukker’, waarin het voor en tegen van weêrszijden wordt besproken. Komen er soms gezegden in voor, die zoogenaamd moeten dienen om ‘den spijker op den kop te slaan’..... zij zullen, mijns inziens, geene verbetering te weeg brengen, en bij jeugdige zetters en drukkers de liefde voor het vak meer afbreken dan opbouwen. - Op bl. 29 spreekt de drukker over het groote getal exemplaren, dat er in de wereld wordt gezonden. ‘Als men een gewone pers berekent tegen 2500 Exempl. per dag [theorie!], dan leveren wij in 300 werkdagen 750,000 Exempl. - Een snelpers, berekend tegen 10,000 Ex. per dag [alweêr theorie! - de ervaring geeft andere resultaten, of het moest eene machine zijn, die zonder eenig oponthoud in werking is], levert daarentegen in denzelfden tijd 3,000,000 Ex. De haren rijzen je te berge’, enz. Jammer maar, dat die drukker ook niet heeft uitgecijferd, welk een verbazend groot getal dit zou zijn in den tijd van twaalf of méér jaren, dan zouden de haren van elken lezer zeker nog wel hooger rijzen dan de bergen.

Ten slotte eenige ‘Defecten’, die ik niet belangrijk genoeg acht, om er hier breedvoerig over uit te weiden, - ze dienen tot.... bladvulling.

En nu leg ik de pen neder, - hopende van de volgende Afleveringen - als ze mij gezonden worden - eene gunstiger getuigenis te kunnen afleggen.

‘Tot zoo lang punctum.’

A. 9 Junij 1858.
-n.