Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Opstellen met fouten tegen woordgronding, woordvoeging, stijl, enz. Door D. Bommhoff h.zn. Te Zutphen, bij A.E.C. van Someren. 1858. In kl. 8vo. 2, IV en 96 bl. f :-45.

De heer bomhoff heeft in het bovenstaande boekje een vervolg geleverd op de ten jare 1854 door hem uitgegevene ‘gebrekkige opstellen’. Bij onze onbekendheid met de Letterkunde voor het onderwijs, achten wij ons onbevoegd over het noodzakelijke of zelfs het wenschelijke van zijnen arbeid te oordeelen, en willen wij dus gaarne gelooven, dat hij eene bestaande gaping op eene nuttige wijze aanvult. De auteur heeft bovendien eene eigenaardige verdienste aan zijn werkje bijgezet

[p. 425]

door, op verzoek van den uitgever, ‘geene losse volzinnen, maar doorloopende verhalen’ te geven. ‘Ter voldoening aan dit verlangen, heeft hij daartoe een paar tafereelen uit den tachtigjarigen oorlog (door karl curth's) gekozen.’ Wij prijzen dit als eene eigenschap, waardoor het boekje zich van de meeste, welligt van alle soortgelijke, gunstig onderscheidt. En over 't geheel erkennen wij gaarne, dat de schrijver met veel oordeel is te werk gegaan in het uitkiezen en verzamelen van stijl- en taalfouten, waarop de schooljeugd inzonderheid dient opmerkzaam gemaakt te worden, zoodat het verstandig gebruik van zijnen arbeid veel nut zal kunnen aanbrengen. Eindelijk heeft hij gemeend in zeker opstel (‘Een woord over taal en stijl in de hedendaagsche Nederlandsche Letterkunde’ ‘De Gids’ jaargang 1857, bl. 859) een behartingswaardigen wenk te vinden, om ‘eenige voorbeelden van gebrekkige taal, uit (lees: aan) gedrukte werken ontleend, er bij te voegen.’ Wij misprijzen dit ook niet, ofschoon wij niet kunnen zien, dat de schrijver ‘hierdoor aan velen een dienst bewijst.’ Want wat nut steekt er in, dat een leerling op de scholen, in plaats van opzettelijk verwrongen zinsneden, voorbeelden van slechten stijl onder de oogen krijgt, die, naar wij voorshands willen vertrouwen, in de werken van zeer gewone schrijvers voorkomen. De heer b. heeft blijkbaar de bedoeling van den ongenoemde in ‘de Gids’ niet goed gevat. Deze toch zou wenschen, dat er eene zekere monstering gehouden wierd, niet van onze middelmatige en slechte schrijvers - als die deze eer niet eens verdienen - maar van dezulke, die als goede, ja als voortreffelijke stilisten onder ons geroemd worden, vergezeld van eene beoordeelende aanwijzing van verkeerdheden door hen begaan en van eene opgave der noodige verbeteringen. Hij heeft hierbij geenszins het oog gehad op schoolonderwijs of op eigene stijloefening, maar hij zou wenschen, dat zelfs aan onze stilisten bij uitnemendheid een getrouwe spiegel voorgehouden wierd, waarin zij hun, door eigen schuld soms deerlijk verwrongen aangezigt, en mede dat van anderen, levenden en dooden, naar waarheid zouden kunnen leeren kennen, waardoor zij zich zouden voelen opgewekt, om niet weg te gaan en terstond te vergeten, hoedanig zij zijn of hoedanig anderen waren; met

[p. 426]

één woord, hij heeft den wensch uitgedrukt, dat een desbevoegde hier te lande, zonder aanzien des persoons, grondig, maar bescheiden tevens, mogt doen wat prof. david in zijne Tael- en Letterkundige Aenmerkingen (Leuven 1856) voor België gedaan heeft. Dat zou, zijns achtens, niet alleen kunnen dienen, om aan het ijdel en verderfelijk roemen op de voortreffelijkheid van onzen hedendaagschen schrijfstijl een einde te maken, maar ook schrijvers en geleerde Instellingen kunnen aansporen, om bij al wat zij in 't licht geven, op juistheid en sierlijkheid van taal en stijl scherper toe te zien, dan zij nu gewoon zijn te doen.

Om den heer b. eene kleine proeve te geven wat wij met den ongenoemde in ‘de Gids’ bedoelen, zullen wij eene enkele zinsnede, naar de wijze van den Belgischen taalkundige, kortelijk nagaan en ontleden; 't is de eerste van het Voorberigt.

Die zinsnede luidt aldus: ‘Tot het schrijven van een goeden stijl worden, behalve de regelen der spraakleer, inzonderheid duidelijkheid en welluidendheid gevorderd, welke laatste eigenschappen maar al te vaak verwaarloosd en slechts door langdurige oefening verkregen worden.’ Wij laten de waarheid en juistheid van hetgeen hier beweerd wordt aangaande de noodzakelijke vereischten van een goeden stijl, in 't midden, en bepalen ons alleen tot den stilistischen vorm van het gezegde. Nu meenen wij al dadelijk te moeten opmerken, dat deze ééne zinsnede in twee dient gesplitst te worden. De woorden toch waarmeê ze begint: ‘Tot het schrijven van een goeden stijl worden, behalve de regelen der spraakleer, inzonderheid duidelijkheid en welluidendheid gevorderd,’ vormen op zich zelve éénen wèl sluitenden volzin; ze behelzen ééne volledige gedachte, die met de gedachte, in de volgende woorden begrepen, niets gemeen heeft en er dus ook niet mede behoort verbonden te worden. Het tweede gedeelte der zinsnede, of de woorden: ‘Welke laatste eigenschappen maar al te vaak verwaarloosd en slechts door langdurige oefening verkregen worden,’ kunnen wegvallen, zonder dat het eerste gedeelte er bij lijdt, of verandering ondergaat, ja ze staan in dezen zamenhang niet eens op hunne plaats. Wat toch behelzen die woorden? Eene tweede en nieuwe gedachte, die de heer b. onder het stellen bij zich voelde opkomen, die hij als eene nuttige opmerking ter loops wenschte

[p. 427]

meê te deelen en die hij daarom, bij wijze van aanhangsel, zoo maar los weg, aan het voorafgaande vasthechtte, zonder zich bepaalde rekenschap te geven, of zij hier alof niet paste.

Doch er valt meer aan te merken. In die zinsnede wordt mede gezondigd tegen een zeer wezenlijk vereischte van een goeden stijl, tegen juistheid en bepaaldheid van uitdrukking (precisie), en wel door de woorden: ‘behalve de regelen der spraakleer.’ Immers worden tot het schrijven van een goeden stijl niet ‘de regelen der spraakleer’ gevorderd, maar ket inachtnemen van die regelen, de getrouwheid aan die regelen. De heer b. toont ook, dat hij dit bedoelt, ‘daar hij de regelen der spraakleer’ (vreemd genoeg!) eene ‘eigenschap’ noemt, door ze gelijk te stellen met ‘duidelijkheid en welluidendheid.’ Hij noemt deze toch ‘de laatste eigenschappen,’ die natuurlijk voorafgegaan moeten worden door eene eerste eigenschap, en deze kan wel geene andere zijn dan - ‘de regelen der spraakleer’!

Ten derde valt hier eene zonde tegen den regel op te merken, dien de heer b. zelf aldus opgeeft: ‘de welluidendheid gebiedt, dat gelijke klanken zoo min mogelijk digt bij elkander staan.’ En nu lezen wij in het eerste gedeelte der zinsnede; ‘inzonderheid duidelijkheid en welluidendheid! Ook klinkt het niet fraai, dat in dezen korten volzin de constructie met het woord worden tweemaal voorkomt.

Volgens deze aanmerkingen zou die ééne zinsnede, in twee gesplitst, nagenoeg aldus moeten luiden:

‘Tot het schrijven van een goeden stijl worden, behalve getrouwheid aan de regelen der spraakleer, voornamelijk duidelijkheid en welluidendheid gevorderd. Deze laatste eigenschappen, alleen door langdurige oefening te verkrijgen, ontbreken maar al te veel, zelfs bij verdienstelijke schrijvers.’

Zou de heer b. niet beter gedaan hebben, als hij met die zinsnede zijn boekje niet geopend, maar gesloten had?...