Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Beknopte Uitspraakleer der Nederlandsche Taal. Handleiding tot zelfonderrigt voor jonge lieden en ten gebruike der scholen. Door H.M.C. van Oosterzee, Lid der Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde. Tweede druk. 's Hertogenbosch, Gebr. Muller. 1858. II en 80 bl. In kl. 8vo. f :-30.

Het is bekend en het wordt ook door deskundigen erkend, dat onze natie zich niet onderscheidt door juistheid en zuiverheid in het gebruiken van hare taal, in spraak en in schrift. Bijna ieder gesprek dat wij houden, bijna ieder boek dat wij lezen, geeft daarvan de bewijzen en brengt ons tot de

[p. 422]

beschamende belijdenis, dat wij in dit opzigt voor andere natiën, met name voor de Fransche, moeten onderdoen, bij wie de schrijf- en de spreektaal niet, gelijk bij ons, door eene wijde klove van elkander gescheiden zijn, maar doorgaans één enkel en wel een sierlijk geheel uitmaken. Vanhier dat ook de hulpmiddelen bij ons nog gebrekkig zijn die er vereischt worden om hierin verbetering aan te brengen. Op het gebied der spraakleer zijn, inzonderheid in de laatste jaren, door den verdienstelijken arbeid van den heer brill en anderen, wel groote vorderingen gemaakt, maar hoe ver staan wij in dezen nog bij andere natiën, bij de Duitsche b.v. ten achteren! Hoe vele jaren zullen er nog moeten verloopen, eer wij ons in het bezit van een Woordenboek mogen verheugen, dat den rijken taalschat van Nederland voor den inboorling zoowel als voor den vreemdeling ontsluit. En eer wij ons op zulk een werk kunnen beroemen, den onvermoeiden arbeid onzer voortreffelijkste taalgeleerden overwaardig, hebben wij niet het regt buitenlandsche geleerden, die onze taal alleen door het bestuderen van hare gedrukte voortbrengselen kennen, zoo als de gebroeders grimm, te beschuldigen over de blijken eener gebrekkige kennis van die taal, welke zij in hun beroemd ‘Deutsches Wörterbuch’ hier en daar aan den dag leggen. Kunnen wij ook eenig geschrift aanwijzen, dat zelfs maar eenigzins kan worden vergeleken met den arbeid, dien een eberhard-maass en anderen voor de synonymiek der Duitsche, en een lafaye, door het Instituut bekroond, voor de Fransche taal hebben geleverd! Hoe gering is ook de hoop, dat deze gapingen op eene voldoende wijze zullen worden aangevuld, zoolang onze voornaamste taalgeleerden aan de eerste wetenschappelijke instelling onzes lands - op eene indedaad weinig stichtelijke wijze - blijven geschilvoeren over belangrijke punten onzer linguistiek, zoo als b.v. over de onderlinge betrekking van onze spreek- en schrijftaal!

Niet beter is het gesteld met de uitspraakleer van het Nederlandsch. Hoe groot is niet de verscheidenheid van klanken, die aan onze letters òf afzonderlijk, òf in zamenvoeging met andere, gegeven worden, en hoe gaan de zoetvloeijendheid en de welluidendheid onzer taal maar al te zeer verloren door de plompheid en ruwheid van uitspraak, die niet alleen in de achterhoeken onzer provinciën, maar ook onder de ge-

[p. 423]

ringer en zelfs de middelklassen van de bevolking onzer grootste steden, ons gehoor kwetsen, waar anders zeden en manieren in het gezellige leven een zekeren tint van beschaafdheid en verfijning vertoonen. Vruchteloos zoeken wij ook naar eene enkele stad in ons land, waar het beste gedeelte der bevolking een even goeden maatstaf voor onze uitspraakleer aan de hand geeft, als b.v. de beschaafde inwoners van Parijs voor de Fransche verschaffen. Waarlijk, het zijn juist onze hoogere standen, die het minst vertrouwen verdienen bij de vraag naar de juistheid en zuiverheid der uitspraak van onze taal. Dr. beets heeft onlangs die standen geestig naar 't leven geteekend in de gebrekkige kennis van hunne moedertaal, in stijl en schrijfwijze; maar wilde hij, of wilde Mr. j. van lennep soortgelijke proeven leveren van verwrongen en verkeerde uitspraak: zij zouden eene even rijke als vermakelijke stof ter hunner beschikking hebben. En vragen wij, of er dan niet iets gedaan is, om dit bestaand en erkend gebrek te weren en te verbeteren, zoo moeten wij een weinig voldoend antwoord geven. Wel hebben siegenbeek, wiselius en andere verdienstelijke taalkenners onder ons, bij voorkomende gelegenheden, op deze en gene verkeerdheden opmerkzaam gemaakt en er tegen gewaarschuwd, maar te vergeefs zoeken wij naar vaste beginselen, die toch moeten gevonden worden, zal er een werk tot stand komen, dat aan onze natie dezelfde dienst bewijst, als b.v. het bekende Woordenboek van walker aan de Engelsche.

Loffelijk was daarom de poging der Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen, in 't jaar 1846, om door het uitschrijven van eene prijsvraag, eene ‘beknopte uitspraak-leer der nederlandsche taal voor de scholen te verkrijgen.’ De weinig voldoende uitslag bewees echter de moeijelijkheid, om er op te antwoorden. Steller dezes, die mede deel gehad heeft aan de beoordeeling van de toen ingekomen antwoorden, herinnert zich zeer goed, dat geen van alle voldoende mogt geacht worden; hij durft er echter bijvoegen, dat de heer van oosterzee groote kans op de bekrooning zou gehad hebben, zoo het hem had mogen gelukken zijne proeve, zelfs in hare eerste gedaante, tijdig genoeg in te zenden. De auteur heeft intusschen wèl gedaan met zijnen arbeid door den druk gemeen te maken. Dat bewijst ook de voldoening die hij er van gehad

[p. 424]

heeft. De aanzienlijke oplage van den eersten druk is uitverkocht en een tweede druk is noodzakelijk geworden. Wij verblijden ons over de herhaalde verschijning van dit boekje, dat in eene bestaande leemte eenigzins voorziet en wenschen het in vele handen; de geachte schrijver houde ons echter ten goede, dat wij zijnen arbeid, al wierd hij nog meer verbeterd dan nu geschied is, niet kunnen beschouwen als eene vervulling van hetgeen in dit opzigt in onze taalkundige Litteratuur ontbreekt. Onze voornaamste aanmerking betreft het gemis van vaste beginselen, waarop men in het uitspreken der Nederlandsche taal kan en moet afgaan; het volgen van gewoonte, alleen door het gebruik gewettigd, en het beslissen naar een geheel individueel gevoel van welluidendheid. Zulke vaste beginselen, uit het inwendig wezen en leven van onze natie en hare taal afgeleid, en door grondige historische taalvorschingen bevestigd, moeten voorafgaan, zal er eene voldoende uitspraakleer voor haar kunnen geleverd worden. Men dient ook hier niet met het laagste te beginnen om alzoo tot het hoogste op te klimmen, maar men behoort in eene omgekeerde orde te werk te gaan, zal er iets degelijks tot stand komen. Het schrijven van zulk eene uitspraakleer voor het Nederlandsch zou den arbeid van onze eerste taalkundigen overwaardig zijn, de poging om er eene te doen schrijven, zou aan eene van onze geleerde instellingen, b.v. aan de Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde te Leiden, tot eer verstrekken.