Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Documents pour servir à l'histoire des troubles religieux du

[p. 369]

XVI^me Siècle dans le Brabant Septentrional. Bois-le-Duc (1566-1570). Par Prosper Cuypers - van Velthoven. Tome Premier. Bruxelles, chez Aug. Decq, librairie polytechnique. Bois-le-Duc, chez Muller, Frères. Henri Samuel, Imprimeur-Éditeur, Bruxelles. 1858. In gr. 8vo. VI en 628 bl. f 5-:

De geschiedschrijver, de biografist, de plaatsbeschrijver, de novellist - al te gader hebben zij overgroote verpligting aan den Heer c.v.v., dat hij ten hunnen nutte zulk een tal van belangrijke documenten met zulk een zorgvuldigheid en zaakkennis heeft weten bijéén te brengen, te ontcijferen, te schiften, te rangschikken, lettergetrouw weêr te geven. Is het aandeel, 't welk de Bosschenaars aan de gebeurtenissen van 1566 en 67 - verder gaat dit Deel niet - hebben genomen, elders òf geheel niet, òf zeer in 't korte opgeteekend, hier leert men dat aandeel waarlijk niet geringschatten. Hier ook komt menig meer of minder bekend acteur op het groote toenmalige tooneel uit eigenhandige brieven of wèl verwaarborgde feiten in zijn waar karakter aan 't licht; dus b.v. de zachte, maar zwakke en weifelende margaretha van parma, de stipt gehoorzame, maar tevens tot een kloek doortasten neigende en radende Graaf van megen, de onbevreesde, hooghartige, voor de nieuwe religie boven mate ijverende Vrouwe van batenburg, de trouwe, maar overmoedige volgeling des Heeren van brederode, anthonis van bombergen, en zijn verklaarde lijftrawant, de voortvarende partijganger herman de ruyter, de schrandere, moedige, geleerde en achtbare Mr. henricus agylaeus, en vele anderen. Evenzeer zal men hier omtrent de handelingen van beide partijen tot een, alleen met de waarheid overeenkomstig, gematigd oordeel geleid worden, wanneer men - om iets te noemen - ter ééner zijde de genoemde Vrouwe van batenburg hare gezamenlijke onderhoorigen op poene van een goudgulden ter preeke ziet zenden, of ter andere den op zich zelf zeker niet verschoonbaren beeldenstorm ziet verwekt worden door eene in onze dagen niet meer gekende beeldendienst, waardoor wij de voorstanders der oude religie zich van de uitdrukkingen hooren bedienen, dat ‘men den Godt opten kerckhoff van den cruys dede’, en dat de snijder henrick van den reyn ‘in Sinte-Jacobs-Kercke eenen godt van steen gemaeckt die kele afstyet met eenen poignaert.’

[p. 370]

In 't voorbijgaan kunnen we niet nalaten op te merken, hoe het grondverschil tusschen Romanisme en Protestantisme,- dat het laatste namelijk op zijnen weg van vooruitgang geene poging behoeft aan te wenden om het kwade der vaderen te verhelen, terwijl het eerste daarentegen, naardien het zich zelf tot stilstand veroordeelt, zich in de noodzaak brengt om ook wat het in zijne vroegere stadiën zelf voor verkeerd erkent, toch nog eenigzins in bescherming te nemen en het dienvolgens zooveel mogelijk aan 't licht te onttrekken - ook weder bij 't verzamelen dezer gedenkstukken zich heeft laten gelden, alzoo de Heer Deken p. - h. van liempt het aanzoek des Heeren c.v.v. tot inzage der archieven van de St. Jans-kerk te 's Hertogenbosch vormelijk heeft gemeend te moeten weigeren. Doch, dit nu daarlatende, mogen we ook niet vergeten onze lezers opmerkzaam te maken hoeveel gewins er uit zulke overblijfsels van 't verleden voor de studie der oude wetten, zeden, levenswijze, taal, te rapen zij: trouwens, hoevele toch waarlijk karakteristieke gezegden en gewoonten zijn er, waar niemand over denken zal om ze opzettelijk te boeken, en die dus alleen in diergelijke niet voor de nakomelingschap bestemde papieren als bij toeval bewaard kunnen blijven! Vindt men soms al eens 't een of ander, wat, zoo men zeggen zou, de uitgave minder waard was, men herinnere zich, dat b.v. wat den historicus niet zeer interesseert den novellist kan te stade komen, en dat bovendien het gewigtige menigmaal niet regt verstaanbaar wezen zou zonder het minder gewigtige.

Men behoeft overigens slechts in de Voorrede na te zien, hoe vele en hoe rijke bronnen den Verzamelaar ten dienste hebben gestaan, om de waardij van zijnen arbeid hoog aan te slaan. Die waardij zal nog toenemen, wanneer hij ons, volgens zijne belofte, aan 't einde der twee boekdeelen, waaruit deze ‘première publication’ bestaan zal, eene historische Inleiding levert, ‘afin de faire mieux apprécier toute l'importance des documents, et d'expliquer la connexion que les événements ont entre eux.’ Reeds nu zijn de beide aan 't Eerste Deel toegevoegde plattegronden van de stad 's Hertogenbosch en van haren naasten omtrek ten jare 1566 tot een vruchtbaar gebruik der stukken uitermate bevorderlijk. Voorts staat met de gehalte ook de uitvoering in de lofwaardigste evenredigheid, zoo wat letter en papier, als inzonderheid wat de correctie

[p. 371]

aanbelangt, die door al dat oud-Hollandsch en oud-Fransch ongemeen moeijelijk moet geweest zijn, en waarmeê derhalve, daar zij zuiver is, de Belgische Uitgever aan velen zijner confraters ten onzent een allerbeschamendst voorbeeld levert. Dan, eene onderneming als deze, gelijk ze in allen deele ondersteuning verdient, zoo heeft ze die ook hoog noodig: de leeskring toch, dien ze zich kan voorstellen, is betrekkelijk altijd klein. Daarom dringen wij er bij elk bemiddeld letterkundige ten sterkste op aan, dat hij de - wèlbestede - kosten van den aankoop niet ontzie.
v.p.