Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

[p. 351]

Archief. Vroegere en latere Mededeelingen voornamelijk in betrekking tot Zeeland; uitgegeven door het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. III. Te Middelburg, bij de Gebroeders Abrahams. 1857. In gr. 8vo. 94 bl. f 1-:

Door zeer belangrijke mededeelingen handhaaft dit Tijdschrift zijn roem van degelijkheid ook in deze derde Aflevering. Zij wordt geopend met eene Historische Beschrijving der voormalige stad Reimerswaal, uit onuitgegeven archieven dier stad, berustende in het Provinciaal Archief van Zeeland, door j.p. van visvliet. Reeds meermalen is over dit belangrijk onderwerp de pen gevoerd, en tot nog toe was het artikel Romerswaal in de Zeeuwsche Oudheden van ermerins de meest naauwkeurige en volledige beschrijving welke wij van de ongelukkige stad bezaten. Deze geleerde oudheidkenner was onbekend met de bronnen, welke de Heer van visvliet tot zijne beschikking had. In zijne betrekking van Archivaris van Zeeland toch had deze laatste de onuitgegeven Archieven van Romerswaal, voor zooveel die in het Provinciaal Archief berusten, onder zijn bereik, waarvan hij ook reeds in de Nehalennia voor 1850 een kort overzigt gaf, en waaruit hij de Korte Historische Beschrijving van Reimerswaal putte, welke nu in het Tijdschrift van het Zeeuwsch Genootschap is opgenomen. De Schrijver brengt zijne mededeelingen in deze verhandeling onder drie rubrieken. De eerste behelst eene beschrijving van de stad, voor zoo verre die gegeven kan worden van eene stad, die sedert zoo langen tijd niet meer bestaat, en waarvan men geene teekening of plattegrond bezit, op welke de antiquarius vertrouwen mag. Daarenboven vindt men onder deze rubriek eene beschrijving van de vroeger in Reimerswaal bestaan hebbende publieke gebouwen, enz. - In de tweede plaats geeft de Heer van visvliet een kort overzigt van de plaatselijke regering, het kerkelijk beheer en het dijksbestuur, alsmede van de voormaals in de stad aanwezige maatschappelijke inrigtingen, waaronder de schutterijen, gilden, enz., terwijl hij bij de behandeling van laatstgemelde ook gewaagt van den toestand van hunnen handel en nijverheid. - Ten derde behandelt de Schrijver kortelijk de historische lotgevallen der stad, en tracht hierin vooral

[p. 352]

ermerins' mededeelingen te completeren en op eene enkele plaats te verbeteren. - De verhandeling van den Heer van visvliet is vooral daarom zeer belangrijk, omdat alles wat ons daarin wordt medegedeeld, authentieke berigten zijn; minder wegens den rang welken Reimerswaal onder de steden bekleedt, of de plaats welke de stad in de historie beslaat. Ongetwijfeld zal de ijverige archivaris dank voor zijn werk inoogsten, en menigeen wegens den belangrijken inhoud, den niet zeer aangenamen vorm over 't hoofd zien.

De tweede verhandeling in deze Aflevering behelst eene Mededeeling omtrent een bundel autographen uit de XVI^de eeuw, deels in cijferschrift vervat, en berustende op het Provinciaal Archief van Zeeland, door Mr. s. de wind. Doet de naam van den verhandelaar reeds vermoeden, dat ons hier iets belangrijks zal geschonken worden, de lezing der verhandeling stelt niet te leur. Eerst deelt de Schrijver den inhoud mede van een 26tal brieven, dat zich in het Archief van de voormalige rekenkamer der Provincie Zeeland bevindt. Zij zijn van den Graaf van hoorne, van lodewijk van nassau, van den Raad van beroerten, van alva, van philips II, van f. schenk van tautenburg, Aartsbisschop van Utrecht, van viglius van zuichem, van Prins willem I, van Don juan van Oostenrijk, van den Aartshertog matthias, van leicester, van jacobus VI van Schotland, van hendrik IV, van elisabeth, enz. Zij zijn allen zeer belangrijk, en kunnen dienstbaar zijn om vele feiten uit onzen strijd met Spanje toe te lichten. Behalve door de mededeeling heeft Mr. de wind de lezers van dit Tijdschrift zeer aan zich verpligt door de stukken zoo veel mogelijk in chronologische orde te rangschikken. Daarna gaat de Schrijver over tot de mededeeling aangaande eene zonderlinge verzameling van brieven in cijfer, welke ter zelfder plaatse als de eerstgemelde brieven worden aangetroffen. Over het cijferschrift in 't algemeen, en over de kunst om het te ontcijferen, als ook over de hoogte waarop ch. beaulieu en marnix in die kunst stonden, handelt de Schrijver op belangwekkende wijze. Ten slotte deelt hij eene missive mede van philips II aan den Hertog van alva, welke geheel in 't cijfer was geschreven, en waarvan, niettegenstaande vele pogingen, geen sleutel te vinden was, maar welke nu eindelijk door den Heer de wind zelven is gevonden. Het getuigt van

[p. 353]

's Schrijvers nederigheid, dat hij dit alleen als een gelukkig toeval beschouwt. Die missive zelve is zeer belangrijk, en is verre van eervol voor philips, die zich daarin als zeer dubbelhartig doet kennen. Mr. de wind neemt deze gelegenheid te baat om eens uit te varen tegen hen, die beweren, dat philips uit waarachtigen (?) godsdienstijver alleen zoo onverbiddelijk streng was. Wij moeten hier aanmerken, dat alleen ultramontanen de handelwijze van den Spaanschen Koning waarachtige godsdienstijver kunnen noemen, - en het aantal dezer is, Gode zij dank! zeer gering, en hunne opinie in deze zaak zoo weinig geacht, dat hen te bestrijden wel iets van vechten tegen windmolens heeft. Heeft de Heer de wind, zoo als wij vermoeden, iets anders bedoeld dan hij schreef, en zijne pen gerigt tegen hen die de handelwijze van philips het gevolg meenen van godsdienstijver (zij het dan ook een kwalijk begrepene en verkeerde) en dweeperij, door welke meening zij den Spaanschen Koning meer beklagen dan veroordeelen - dan argumenteert de Schr. hier zeer zwak. De dubbelhartige wijze van handelen van philips' tolk, welke wij uit dezen ontcijferden brief leeren kennen, bewijst volstrekt niet dat geveinsdheid en bedrog de grondtrekken van zijn karakter waren, maar kon, even goed als de vele onmenschelijke wreedheden door hem begaan, haar oorsprong hebben in dien verkeerden godsdienstijver. De geëerde Verhandelaar houde ons deze opmerking ten goede, en ontvange voor het overige onzen welgemeenden dank voor zijne belangrijke mededeeling.

Eene levensschets van wijlen den Generaal-Majoor p.j. ackermans, van dezelfde bekwame hand als de vorige verhandeling, hoewel van het meeste belang voor het Zeeuwsch Genootschap, waarvan de overledene Directeur was, is ten nutte van uitgebreider kring ook in dit Tijdschrift opgenomen.

Deze Aflevering wordt besloten door een overzigt Over het Strandregt, zooals het voorheen in Zeeland geldende was en uitgeoefend werd, door Mr. a.j. van deinse. Wat het belangrijke van een dusdanig onderwerp, het beoefenen der oudere wetgevingen betreft, dit is niet beter aan te toonen dan de geleerde Schrijver zelf het doet in den aanvang van zijn stuk, en gaarne zouden wij de woorden, waarin hij dat doet, hier aanhalen, ware het niet dat de vrees om voor onze aankondiging te veel plaats te vergen, ons terughield. In die woorden

[p. 354]

toont de Schrijver bij welke wijze van behandeling zulk eene beoefening van het hoogste gewigt en onberekenbaar nut kan zijn, en wij moeten ons vergenoegen met het geven van dezen lof, dat de Heer van deinse die opgegeven wijze van behandeling op uitstekende wijze gevolgd heeft, terwijl wij den schier onberispelijken vorm van zijn stuk hoogelijk roemen. - Wij wenschen dit Tijdschrift meer Afleveringen van dit gehalte toe.
d.