Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

De Mensch. - Korte Schets van het maaksel en de verrigtingen van het Menschelijk Ligchaam, in gezonden toestand. Door Dr. J.L. Dusseau. 1^ste Helft. Met 5 platen. Te Amsterdam, bij F.C. Bührmann. 1857. In post 8vo. Bl. 1-240. f 1-80.

De meer en meer in ons vaderland toenemende zin voor de natuurkundige wetenschappen deed bij den geachten Schrijver van het werkje, dat wij hierbij aankondigen, het voornemen ontstaan, eene korte schets der natuurkunde van den mensch voor het beschaafd publiek te bearbeiden. Volgens het Voorberigt is het werkje bestemd om in handen te komen van den beschaafden man, wien de eerste grondbeginselen der natuurkunde niet vreemd zijn, maar voor wien de fijnere scheikundige bijzonderheden en ingewikkelde algebraïsche formules der wetenschappelijke handboeken weinig verstaanbaar zijn.

Alleen de eerste helft is tot nog toe uitgegeven. Zij beslaat 329 pag., hoewel de laatste bladzijde met 239 geteekend staat, eene fout in de paginatuur, die van bladz. 278 af begint, van waar de volgende bladz. een salto mortale maakt op 189.

Deze eerste helft is bestemd om den mensch te doen kennen als een op zich zelf staand wezen, begaafd met verrigtingen, die ten doel hebben, het te doen groeijen en in stand te houden, en daartoe zamengesteld uit bestanddeelen en werktuigen, geschikt om die verrigtingen te doen plaats hebben.

Na eene Inleiding, zeer in het kort handelende over de classificatie der dieren en de menschenrassen, gaat de Schr. tot zijn eigenlijk onderwerp over, dat hij verdeelt in een algemeen en een bijzonder gedeelte. Het algemeene gedeelte behandelt in een eerste Hoofdstuk de scheikundige bestanddeelen van het menschelijk ligchaam, terwijl de ontleedkundige bestanddeelen, voor zoo ver zij met meerdere of mindere wijzigingen door het geheele ligchaam worden aangetroffen, het onderwerp uitmaken van het tweede Hoofdstuk. Hierin wordt dan gehandeld over de cel (epithelium, kleurstof, vet, bloed) en over de vezel (bindweefsel, veerkrachtig weefsel, spier-

[p. 292]

weefsel). Van de zamengestelde weefsels of werktuigen wordt eerst later eene korte beschrijving gegeven, wanneer over hunne verrigtingen gehandeld wordt. Deze maken namelijk het onderwerp uit van het bijzondere gedeelte, insgelijks in twee Hoofdstukken verdeeld, het eerste handelende over rust en beweging of wel over het beenig geraamte en de willekeurige bewegingen als uitgaande van spierwerking, het tweede handelende over de voedingsverrigtingen. Dit laatste Hoofdstuk bespreekt achtereenvolgens: I. behoefte aan voedsel, honger, dorst, voedingsmiddelen, II. spijsvertering, III. opslorping, IV. ademhaling, V. bloedsomloop, VI. verandering van het bloed in de haarvaten, voeding, afscheiding, uitwaseming.

De tweede helft van het werk, die echter, naar het schijnt, nog niet spoedig te verwachten is, zal handelen ‘over de stem en spraak, de verrigtingen van het zenuwstelsel, de zintuigen, de verrigtingen van den geest.’

Uit de boven medegedeelde korte inhoudsopgave van het Eerste Deel zal men echter reeds hebben kunnen ontwaren, dat de Schrijver op eene oordeelkundige wijze zijne stof gerangschikt heeft, en werkelijk is hij, naar het ons voorkomt, er in geslaagd om op eene algemeen bevattelijke wijze de voornaamste punten uit de physiologie van den mensch voor te dragen, voor zoo ver ze natuurlijk in dit Eerste Deel plaats kunnen vinden.

Enkele opmerkingen houde ons echter de Schr. ten goede. Op bl. 10 vonden we de opmerking, dat ᾄνδρωπος (moet zijn: ἄνθρωπος) beteekent: die opwaarts blikt. Welk philoloog zou thans nog die gekunstelde afleiding willen verdedigen? In ieder geval ziet ook de mensch regt voor zich uit, en als hij naar boven zien wil, moet hij de spieren, die het achterhoofd naar beneden trekken, laten werken. Gemakkelijker heeft het in dit opzigt de vischsoort, die, naar de plaatsing der oogen: Anableps genoemd wordt, wat werkelijk beteekent: die opwaarts blikt. Op welken grond gelooft de Schr. verder (bl. 12): ‘dat er een specifiek verschil is tusschen het denken van een olifant en het denken van zijn geleider’? en waarop berust de uitspraak, die onmiddellijk daarop volgt: ‘we gelooven niet, dat een toevallig (sic!) onderscheid in de ontwikkeling der hersenen hier de hoofdoorzaak zij?’

Wenschelijk ware het verder misschien geweest om icts mecr

[p. 293]

over de anorganische bestanddeclen van het ligchaam te zeggen en ze niet alleen ‘hoofdzakelijk als bijmengselen’ te doen beschouwen.

Maar waartoe over deze en eenige andere opmerkingen, die gemaakt zouden kunnen worden, nog veel te zeggen? Het geheel voldoet voortreffelijk aan zijne bestemming om den beschaafden man, wien de eerste grondbeginselen der natuurkunde niet vreemd zijn, een overzigt te geven van de wijze, waarop het menschelijk ligchaam is zamengesteld en van de verrigtingen, die er in plaats grijpen.

De platen, bij het werk gevoegd, zijn tamelijk wèl, en zullen over het geheel vrij wel voldoen ter verduidelijking van de beschrijving der voorwerpen, die zij voorstellen. De hoofdfiguur op Pl. 2 is echter veel te klein, om aan de bestemming te kunnen beantwoorden.

z.s.