Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Wat men van de Aarde weet, en hoe men tot kennis daarvan is gekomen; door Dr. H. Berghaus, Hoogleeraar te Potsdam. Door den Schrijver voor Nederland nader bewerkt en vermeerderd, en uit het Hoogduitsch vertaald door P. van Os. Te Sneek, bij van Druten en Bleeker. 1857. 1^ste-3^de Aflev. [25 cts. per Aflev.; compleet in circa 18 Afleveringen.]

Wij ontvangen hier de vertaling van een populair werk van den op het gebied der Aardrijkskunde met roem bekenden, ijverigen Hoogleeraar berghaus, 't geen, blijkens het berigt der uitgevers op den omslag, door hemzelven voor deze vertaling met eenige bijvoegsels voorzien is, die voor den Nederlander belangrijk konden zijn.

In de voor ons liggende Afleveringen wordt de geschiedenis der aardrijkskunde en aardrijkskundige ontdekkingen tot de zeventiende eeuw behandeld, doch de behandeling breekt bij het einde van de derde Aflevering in den aanvang eener opgave

[p. 280]

van Zeetogten der Nederlanders in de 16^de en 17^de eeuw af. Als Inleiding van het werk worden herinneringen des Schrijvers uit de Latijnsche School of het Gymnasium, als verklaring op den tekst ‘Terra est rotunda et globosa’, medegedeeld. Wij begrijpen de reden niet regt van den vorm, die hier door den Schr. gekozen werd, waarbij de onderwijzer sprekende wordt ingevoerd; maar al bestond er voor hem eenige aanleiding om dien vorm te kiezen, naar onze meening had de Vertaler zich daardoor niet moeten laten binden, en liever de hoofdzaken dezer inleiding in denzelfden didactischen trant moeten mededeelen, waarin het overige is opgesteld.

Dit geschiedkundig gedeelte bevat, gelijk van eenen man als berghaus niet anders te verwachten was, vele belangrijke en wetenswaardige bijzonderheden. Wij zouden alleen gewenscht hebben, dat het over 't geheel onderhoudender geschreven ware, en dat er, met het achterwege laten van sommige min belangrijke bijzonderheden, eene meerdere ruimte gewonnen mogt zijn om de hoofdpunten helderder in het licht te stellen. Hier en daar dwaalt de Schrijver eenigermate van zijn onderwerp af, en verhaalt hij meer van de geschiedenis in het algemeen of wel van de geschiedenis van den handel, dan van de geschiedenis der aardrijkskundige ontdekkingen. Zoo wordt b.v. voor het algemeen bestek van dit kort geschiedkundig overzigt veel te lang stilgestaan bij den handel der Italiaansche republieken (bl. 134-138) en bij dien van de steden van het Hanze-verbond (bl. 125-128), en niet geheel op hare plaats is zeker de uitvoerige inlassching van een uittreksel uit eene oude Kronijk van Timbuktoe (bl. 103-111). Onder de behandeling der nieuwere geschiedenis neemt de Schr. eenen meer aangenamen schrijftrant aan. Bijzonder geldt dit van het eerste Hoofdstuk (bl. 175-189), 't geen men met genoegen lezen kan, al zijn ook de daarin vervatte bijzonderheden gedeeltelijk zeer algemeen bekend. Wij hadden ze gaarne eenigermate uitvoeriger behandeld gezien, die ontdekkingen van columbus en vasco de gama, die reizen van magelhaen en van zijne eerste navolgers, waardoor de aardrijkskundige stelsels van een strabo, een ptolemaeus en andere Schrijvers der oudheid in duigen vielen, en de nieuwere wetenschap ontstond, in welker bezit wij ons thans verheugen.

Wanneer ons het vervolg dezer vertaling is toegekomen,

[p. 281]

zullen wij het tweede Hoofdstuk dezer nieuwe geschiedenis eenigzins nader onderzoeken, waarin de Scheepstogten der Nederlanders naar het Noorden in de 16^de en 17^de eeuw vermeld worden, en waarvan wij hier slechts de eerste drie bladzijden voor ons hebben (bl. 190-192). Over de vertaling kunnen wij over 't geheel een gunstig oordeel vellen, en derhalve instemmen met de uitgevers, die ons op den omslag berigten: ‘Wat de vertaling betreft, zij (de uitgevers) hebben die opgedragen aan den Heer p. van os, zoo dat zij met vertrouwen durven verzekeren, dat die goed zal zijn.’ Hoe zeer nu de eigenlijke bewijskracht der verzekering, ‘dat die goed zal zijn’, gelegen is in de bekendheid van den naam van den Heer van os, dien Rec. tot zijne spijt moet bekennen hier voor het eerst te hebben gelezen, zoo kunnen wij echter verklaren, dat de vertaling over het geheel vrij is van die hinderlijke Germanismen, waarmede de snelpersen van vertaalzieke uitgevers onze schoone moedertaal tot een wanklinkend patois meer en meer dreigen te verknoeijen. Wij zijn daardoor reeds dermate in verwarring gebragt, dat wij somtijds niet eens meer weten of wij iets zullen goed- of afkeuren; evenwel geven wij den Vertaler in bedenking of ‘nederzetting’ voor ‘Niederlassung’ wel goed Nederduitsch is; en volkplanting lag immers voor de hand, zoo men al kolonie niet wil bezigen? Wij hebben immers geen Ministerie van nederzettingen, maar wel een Ministerie van koloniën? Ook zouden wij het woord massa, dat dikwijls voorkomt (bl. 52: massa van vreemdelingen, bl. 57: eene massa arme burgers, enz.) wel in een gemeenzaam gesprek, maar niet in den schrijfstijl durven bezigen.

Op bl. 20, reg. 16, moet zeker voor ‘in de eerste helft der eeuw vóór chr.’ gelezen worden: ‘in de eerste helft der tiende eeuw vóór chr.’
j.v.d.h.