Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Volks-Almanak voor Nederlandsche Katholieken, in het jaar des Heeren 1858, bij-een-gebracht door Jos. Alb. Alberdingk Thijm, O. Eq. S.G. ‘Eer wij met de uitdélinge van deze boeken beginnen, zo bidden en wenschen wij, dat God u, bij het ingaan van dit Niewe Jaer met zijne dierbaarste zegeningen wille begunstigen en verrijken.’ Joan Nanning. Te Amsterdam, bij C.L. van Langenhuysen. In 12mo. LX en 304 bl. f :-45.

't Spijt ons zeer, dat wij dit Jaarboekje een weinig te laat ontvingen om het in steê van den jammerlijken Katholijken Volks-Almanak als een meer waardigen pendant tegenover den Almanak voor Protestantsche Nederlanders te plaatsen. Al ware 't maar geweest om de belangwekkende verscheidenheid en overeenstemming tusschen alberdingk thijm en alb. van toorenenbergen, beide even eerlijke, kordate, kundige, maar ook even vinnige, kamplustige, partijlievende mannen, en

[p. 274]

daarbij elkanders verklaarde antagonisten, eens piquant in 't licht te kunnen stellen!

Doch zoo iets zou nu een hors d'oeuvre zijn, want we hebben hier alleen met a.t. te doen. Verleden jaar beschouwden we zijnen Almanak uit een godsdienstig en letterkundig oogpunt, en we willen 't weder zoo aanleggen: met deze variatie, dat we ditmaal het letterkundige voorop zetten.

Te dezen zullen wij ook aan den jaargang 1858 zijne verdienste niet ontzeggen, althans wat aanbelangt het proza. Al wat sermone soluto geschreven is, is wèlgeschreven. Aesthetische waarde kennen we toe aan de legende Sinte Dimpna, van hezenmans, historiële aan de Bijzonderheden over het verblijf van Paus adriaen binnen Leuven, door van even, aesthetische en historiële beide aan De laatste Priorinne van S^te Aagtenklooeter, door een ongenoemde, en aan Joan Nanning van den Redacteur. Daarentegen schijnt ons 't poëtisch gedeelte bij dat van den vorigen jaargang nog al vèr achter te staan: trouwens, wij missen ditmaal de namen van ruysch en dautzenberg, die den Almanak toen zijne schoonste sieraden schonken. Wèl spreekt een echte, kern- en schilderachtige dichtgeest u toe uit het grootste en tevens - wat anders wel eens minder zamentreft - beste poëem, dat ge hier ontmoet: De Missionaris, van geertruda c.........., maar nog is ook dit bij lange na niet onberispelijk, want deels is de gedachtengang soms te weinig geleidelijk en uit dien hoofde duister, deels is niet overal de taal naar behooren gekuischt, en stuit men b.v. op ‘met 't’, ‘individu’ (in een ernstig Neêrduitsch dicht!), ‘van sterre' omringd’, ‘dáár glinsteren zwaarde', als’, ‘voor velen zal het zijn die meenen het te vatten’, en diergelijke. Met onderscheiding - al zijn er enkele matte plaatsen in - verdient ook genoemd te worden poelhekke's Blinde Toondichter, en indien reinoud jong is en mitsdien aanleeren kan, verraadt zijn Pilatus geen kwaden aanleg, doch nu moeten we ook al 't overige - en er is nog veel - onder de rubriek: Mediocria rangschikken, 't geen voor dezen en genen in waarheid nog wel een jus gratiae heeten mag. Zelfs voor de gevierde namen van dorbeck en van duyse kunnen we geene uitzondering vragen.

Dan, met blijdschap mogen we dáártegenover nopens de godsdienstige kleur van het boekje getuigen, dat deze, over 't

[p. 275]

geheel genomen, er minder scherp geteekend ultramontaansch uitziet, dan ten vorigen jare. Daaraan heeft echter, allereerst, de Redacteur geene schuld. Reeds in zijn Voorberigt heeft hij 't weêr danig op protest en scheuring, op den beeldstorm en op marnix geladen: later moet de allezins regtschapene en bekwame pastoor nanning, wiens poëzij a.t. zelf niet hoog aanslaat, en aan wiens proefswijze door hem meêgedeeld proza, hoe verdienstelijk voor zijnen tijd, wij toch onmogelijk, al was 't maar om de valsche geestelijke vernuftspelingen dier eeuwe, den palm der klassiciteit kunnen toekennen, om der religie wil met geweld in ‘den goeden en grooten nanning’ vervormd worden; terwijl de doorkundige en smaakvolle, maar... Protestantsche jeronimo de vries, ofschoon hij o.a. aan den ook hier optredenden Katholieken dichter wellekens hoogen lof toezwaait, als ‘de goede man’ in bonhommistischen zin aan de kaak wordt gesteld, omdat hij over 't gering getal der Nederlandsche Katholieke dichters heeft durven klagen! Talrijke andere nijdige zetten tegen Hervormden en Jansenisten laten we nu maar rusten. - Even weinig voorts is die meerdere gematigdheid, waarvan we gewag maakten, aan den Heer Dr. nuijen te wijten. Zijn Bonifacius VIII is een uitnemend staal, wat historische wankritiek er van oogen, met een kerkelijken bril gewapend, te wachten zij: om iets te noemen, op 's Pausen karakter mogen hier - nog maar te naauwernood - ‘eenige kleine, overdreven voorgestelde vlekken’ kleven, terwijl een zijner n.b. Pausgezinde tijdgenooten - ptolemaeus van Lucca - hem kenteekent als ‘fastuosus, et arrogans, ac omnium contemtivus’. Verder: wordt ook al de mishandeling van zijnen voorganger coelestinus - door den Kardinaal de alliaco beweerd - door den Kardinaal cajetanus weêrsproken; deze ontkent toch niet dat coelestinus in een kasteel werd opgesloten, maar door nuijen wordt zoo opsluiting als kasteel zorgvuldig ontdoken, en - let wel - de meer dan zeventigjarige leeftijd, waarin coelestinus stierf, is voor hem bewijs genoeg tegen den blaam, alsof het leed, hem door bonifacius aangedaan, zijn dood zou verhaast hebben, hoezeer hij 't naderhand, spijt den zesentachtigjarigen ouderdom des laatstgenoemden, te regt niet in twijfel trekt, dat deze aan de hem door zijne vijanden toegebragte schokken gestorven zij. Nog meer: de echtheid van

[p. 276]

den beruchten lakonieken brief, door den Paus aan philips den Schoone gezonden, op dégelijke gronden te verwerpen, staat nuijen vrij, maar niet op grond van 's Pausen apologie in 't consistorie van 1302, waarin hij - gelijk men o.a. bij gieseler kan naslaan - met dat schrijven hoegenaamd niet in tegenspraak komt. Gij ziet, lezer! de arme historie wordt in de handen van den Heer n. een kleed, dat men maar gaauw verknippen moet, zoo het der Kerk niet passen wil. - Overigens zijn er nog twee, drie maria-verzen, die eene hinderlijk-Roomsche tint dragen; maar in al 't andere is ons dan ook wijders maar weinig stuitends voorgekomen.

Daarom durven wij aan allen die met een greine zouts verstaan te lezen, zoo Protestanten als Katholieken, dezen Almanak wel aan te bevelen. In vele opzigten is hij 't lezen dubbel waard. Zelfs den Kalender, door den Heer van der horst bewerkt en met historische en stichtelijke aanteekeningen over de voornaamste feesten zijner Kerk voorzien, zal men niet zonder genoegen doorbladeren. De correctie is, als naar gewoonte, prijselijk: papier en omslag, als naar gewoonte, leelijk. Pastoor nanning's portret is goed; doch Plaat II - zij ze honderdmaal van du jardin - drukt wel gewaarwordingen, maar geene karakters uit. De laatste Priorinne van S^te Aagtenklooster, vol geestkracht nog in haar uiterste, en de vriendinne harer jeugd, nu hare laatste nonne, wie 't gegund zal worden de stervende, die zij troost, slechts eene maand te overleven, zijn hier tot een paar alledaagsche oude vrouwen misvormd, en hare smart tot eene alledaagsche smart.

v.p.