Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

[p. 265]

Boekbeschouwing.

Interpretatio Epistolae Pauli ad Romanos primum in lectionibus academicis proposita nunc novis curis ad editionem parata auctore W.A. van Hengel. Fasciculus V. Silvae Ducis, apud Fratres Muller. Lipsiae, apud T.O. Weigel. 1858. Tomi II p. 321-580. f 2-75.

Bij de beoordeeling der eerste drie Fasciculi hebben we zoo van den Exegeet als van de Exegese, die zich ons hier aanbiedt, een overzigt trachten te geven: daarnaar verwijzende, mogen we ons dus nu van algemeene beschouwingen ontslagen rekenen, en zullen we, daar 't ons bepaaldelijk te doen is om het debiet van dit voortreffelijke werk naar vermogen te bevorderen, liever eenige specialia mededeelen, waaraan onze lezers zien kunnen, hoe hoog belangrijk, neen, hoe onmisbaar v.h.'s arbeid voor iederen beoefenaar der Nieuw-Testamentische uitlegkunde te achten zij.

Zóó uitnemend is de interpretatie dier klassische en allermoeijelijkste plaats: Rom. ix:5, dat v.h. ons hier toeschijnt bijkans zichzelven te hebben overtroffen. Zijne opmerkingen hebben den waren en volledigen zin der woorden deels ontdekt, deels op onwrikbaar-vaste schroeven gezet, en zoodoende den locus vexatissimus voor 't eerst in 't klare gebragt. Te dien einde heeft hij 1^o. met beroep op tal van voorbeelden geconstateerd, hoe de spreekwijze τὸ κατὰ σάρκα, secundum generationem, in zóóverre van 't zonder artikel gestelde κατὰ σάρκα moet onderscheiden worden, dat de eerste een afgesloten gezegde uitmaakt, waarbij er geene speelruimte voor antithesen overschiet, vermits de sententia aiens: nempe quatenus carnis humanae particeps erat, de negerende: non quatenus Spiritûs Divini particeps erat, van zelven veronderstelt, en hoe dienvolgens, daar men achter σάρκα niet een punt stellen kan, maar moet, de doxologie Ὁ ὤν κ τ. λ. aan den Vader in steê van aan christus behoort te worden toegekend; 2^o. wat deze doxologie zelve betreft, heeft v.h. opmerkzaam gemaakt op de kennelijke gradatie, waarmeê paulus ‘a claro Israëlitarum nomine

[p. 266]

ad clariores Patres, a Patribus illis ad omnium clarissimum christum’, en van dezen ‘ad [Illum], qui omnibus maior est, seu praeest, Deum’, opklimt, uit welke gradatie alsdan noodwendig voortvloeit, eerst, dat met den Θεός christus niet kan bedoeld zijn, tweedens, dat πάντων niet door alles, maar door allen dient vertaald te worden, derdens, dat men Θεός tusschen twee komma's heeft te stellen, vierdens, dat εὐλογητὸς hier niet, gelijk elders in de doxologiën des Bijbels, vooraan kon geplaatst zijn, eindelijk, dat God deswege als ἐπὶ πάντων beschreven wordt, quoniam ludaeorum gentem, et Israëlitarum multis bonis insignium titulo decoravit, et sobolem fecit Patrum clarissimorum, et ad christi communionem vocavit’, en dat in dezer voege de gansche doxologie terugslaat op vs. 1-5, ‘ut viderent omnes, beneficia, erga gentem Iudaeorum praestita, tam copiosa et testata esse, ut Deus in suspicionem, ac si eam temere bonorum Messiae expertem fecisset, incurrere non mereretur, nec propterea regimini eius laudes suae unquam detrahi possent.’

Werd Rom. ix wegens dit 5^e vers een bolwerk der orthodoxie geacht opzigtelijk de Godheid van christus, nog meer werd het wegens vs. 11-23 als zoodanig beschouwd met betrekking tot de Praedestinatie. Maar tegen de kracht der waarheid, gelijk v.h. die in slagorde stelt, is de tweede dwaling zoo min bestand als de eerste. Zijn Commentaar heeft de niet geringe verdienste, eene doorloopende en voldingende bewijsvoering te leveren, dat, ofschoon de Apostel in dit Hoofdstuk de uitsluiting van de meerderheid zijner Joodsche tijdgenooten uit christus' gemeenschap enkel van Gods zijde en dus eenzijdig behandelt, om eerst later hunne ongeloovigheid als reden dier uitsluiting aan te duiden, hij daarom toch in geenen deele met filozofische subtiliteit over de aeterna Dei decreta redekavelt, ‘sed ad ea, quae Deus suo hujus mundi regimine patrasse deprehenditur, lectorum oculos convertat’; dat het hier dus, met één woord, nergens de Praedestinatio, maar overal - en dan nog bepaaldelijk met het oog op de Joden - de Providentia geldt. Deze bewijsvoering nu wijders in hare bijzonderheden na te gaan, zou wat veel plaats vereischen: nogtans willen we aanteekenen, dat vs. 11 ons regt duidelijk is geworden bij de toelichting: ‘Ita Iudaeorum obviam ivit temeritati, bona ab antiquo promissa sibi tanquam iure suo

[p. 267]

arrogantium hoc nomine, quod et ex abrahamo exorta gens erat, et ritibus sacris obeundis Deum colebat. Alterum Ioann. viii:30 ipsi iactant Iudaei, alterum paulus supra Cap. II:17 sqq. iis obiicit.’; dat ditzelfde vers ons, hoezeer v.h.'s verklaring daarmeê niet staat of valt, even wel nóg duidelijker wordt, bijaldien we het overtollige οὐκ ἐξ ἔργων, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ καλοῦντος met hem als orthodoxe glosse uit den tekst mogen verwijderen; dat vs. 13 - jakob en ezau - al zijne ergerlijkheid verliest, doordien men aan de verba ἠγάπησα en ἐμίσησα zoo bij maleachi als bij paulus de beteekenis blijkt te moeten hechten: re in facto posita me amare et odisse declaravi, terwijl het dan ook werkelijk bij p. slechts voorkomt als citaat, om de feitelijke uitkomst der in vs. 12 vermelde Godspraak te bevestigen; en bovenal, dat de nóg hinderlijker steen des aanstoots - die van den pottebakker met zijne vaten, vs. 21-23 - nagenoeg geheel uit den weg wordt geruimd, door bij vs. 21 ons in 't oog te doen houden, dat, daar p. niet zegt, wat de pottebakker doet, maar wat hij doen kan, het tertium comparationis alleen in de potestas Divina, en de conclusio alleen in 's menschen volslagene afhankelijkheid, die zijne vraag: Waarom hebt Gij mij alzoo gemaakt? tot eene verwatene maakt, gelegen zij, en door dan voorts bij vs. 22 en 23 aan te toonen, hoe p. zich hier van zoodanig eene allegorie bediend heeft, dat de eigenlijke beteekenis èn van de σκεύη ὀργῆς κατηρτισμένα εἰς ἀπώλειαν, èn van de σκεύη ἐλέους ἅ προητοίμασεν εἰς δόξαν met de figuurlijke is inééngevloeid, en dat men dus onder de eersten te verstaan hebbe homines poenis Divinis obnoxios, tanquam vasa a figulo parata ad brevi pereundum, en onder de laatsten homines, quos Deus misericordia sua complexus est et, vasorum instar, quae figulus ad exquisitum usum fabricatur, eo praeparavit, ut gloriae suae participes fierent.

Zullen we nu nog die uit de klassieke oudheid geputte vertolking van συντέμνειν λόγον door ‘dictum incidere i.e. non omnino explere’, welke over 't donkere 28^e vers een zoo nieuw en verrassend licht werpt, in 't breede exponeren? Of znllen we, om ook iets uit het minder doornige X^e Hoofddeel bij te brengen, u doen zien, met wat scherpen blik v.h. aldaar den labyrinthengang van 's Apostels rede in vs. 14-21 naspoort? Of wel, willen we, onverschillig uit welk Hoofddeel, eene der vele voorhanden liggende proeven kiezen, hoe waarheidlievend

[p. 268]

en oordeelkundig de citaten uit het O.T. zoo naar hunnen oorspronkelijken zin als naar dien, welken p. er aan geeft, in 't licht zijn gesteld? Of eindelijk, zullen we door een wijdluftig disputeren over kleinigheden - b.v. of niet H. ix:17 het ἐν πάσῃ τῇ γῇ, al mag men het in Exod. ix:16 te regt tot gansch Egypte beperken, door p. letterlijk zij opgevat, en of niet eveneens H. x: het ζήσεται, in Lev. xviii:5 zeer zeker van 't aardsche leven te verstaan, in den geest eens dusdanigen en toenmaligen Christen-apostels noodzakelijk op 't eeuwige leven moet zijn overgebragt? - aan onze lezers het handtastelijkst bewijs leveren, dat wij voor ons althans nergens eenige wezenlijke leemte in den Commentaar hebben ontdekt? Maar in waarheid, het een dunkt ons zoo overbodig als 't ander; want wij meenen boven reeds genoeg gegeven te hebben, om het door ons voorop gezette doel van ons verslag - den aankoop van dit boek door elken Nederlandschen theoloog - te kunnen bereiken. Alleen willen wij voor wie tegen den prijs opziet, er dit nog bijvoegen, dat deze ook met de opvattingen van andere Exegeten rijk gestoffeerde Verklaring van den Brief aan de Romeinen - 't is zonder overdrijving en vooringenomenheid gezegd - des noods alle andere verklaringen van dat overbelangrijk gedeelte des N.V. ontbeerbaar maakt.

v.p.