Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

[p. 250]

Verspreide dicht- en prozawerken van H. Tollens Cz., verzameld door G. Engelberts Gerrits. Met 's Dichters levensschets en toelichtende aanteekeningen. Hilversum, P.M. van Cleef Jz. Antwerpen, W.L. van Oosterzee. 1857. - Gedichten I.

Men kan waarlijk niet zeggen, dat de Uitgever en Verzamelaar van deze verspreide dicht- en prozawerken, de Heeren p.m. van cleef jz. en g. engelberts gerrits, tot heden toe, veel pleizier van hun werk hebben beleefd. Ook verdienden zij 't niet. Voor de rechtbank der vaderlandsche kritiek toch, is deze uitgave reeds herhaaldelijk veroordeeld en gevonnisd, als in strijd - hebt gij dit verstaan, mijnheer engelberts gerrits? - met den eerbied, verschuldigd aan den wil en de nagedachtenis van den overleden zanger, die bij zijn leven - daar dit u bekend was, waar is uwe verontschuldiging, ô ongelukkig Verzamelaar? - al het zijne heeft gedaan, opdat niet geschieden zou, wat nu geschied is, nogtans, even na zijn verscheiden. - Maar niet alleen de rechtbank der vaderlandsche kritiek, ook de Arrondissements-Rechtbank te Amsterdam is geroepen geworden, in de zaak dezer uitgave haar oordeel uit te spreken, en dit is zeker onaangenamer nog, voor den heer p.m. van cleef jz. - Deze dingen nu alzoo zijnde, hadden wij 't bijna onnoodig geacht, nog een woord mede te spreken over deze reeds veel besproken verzameling, en bijna besloten haar, eenvoudig met een verachtend stilzwijgen, te laten voor hetgeen zij is: een onedele spekulatie!

Maar er is toch, wat ons bijzonder dringt, een paar woorden te zeggen. Wij mogen 't niet onopgemerkt laten, dat de Heer engelberts gerrits in zijn ‘Iets over deze uitgave’ - een voorreden, die een aaneenschakeling is van verontschuldigingen, onder allerlei mooie frazes bedekt - ook als tot rechtvaardiging van zijn aandeel aan deze uitgave, het slot aanhaalt eener recensie over tollens' nalezing, geplaatst in de Vaderlandsche Letteroefeningen, Julij, 1856, en luidende, als volgt: ‘Maar er zijn, zoo wij meenen, nog meer verspreide en onuitgegeven gedichten van den Heer tollens, en wij kunnen den wensch niet onderdrukken, dat hij ook die doe bijéen voegen en uitgeven. Hunne kunstwaarde moge, naar zijn ge-

[p. 251]

streng oordeel, minder zijn; het publiek zal gewis toonen, er anders over te denken. Dien wensch aan den beminden zanger te kennen gevende, wenschen wij tevens, dat het Vaderland zich nog lang hebbe te verheugen in zijn bezit, enz.’ Waarlijk, zulk een aanhaling mocht, in het oog van menschen, die niet denken en half lezen (hun naam is legio), den schijn van medeplichtigheid aan het werk des Heeren engelberts gerrits doen vallen ook op de Vaderlandsche Letteroefeningen. Of althans, men mocht er uit opmaken, dat genoemd Tijdschrift het bedrijf der Heeren e. gerrits en van cleef toch niet zoo ten eenenmale kon afkeuren. Immers ook wordt de aanhaling dier recensie ingeleid door de woorden: ‘Referent toch, denkende als wij, enz.’ Het kan dus nuttig zijn, bij deze aanhaling uit de ‘Vaderlandsche Letteroefeningen’ het volgende op te merken. Vooreerst, dat het iets anders is, aan een nog levenden Dichter den beleefden wensch te openbaren, dat hij zijn eigen werk toch wat minder streng beoordeele, in 't belang van een vriendelijk en min of meer versmachtend publiek; iets anders, de verspreide dicht- en prozawerken van een gevierden zanger, na zijn verscheiden, te verzamelen en uit te geven, tegen 's mans herhaaldelijk, stellig uitgedrukten wil, en in 't belang - ja van wien? - Maar ook in de tweede plaats herinneren wij, voor zoover 't noodig is, dat de ‘Vaderlandsche Letteroefeningen’, sedert 1 Januarij 1857, door een nieuwe Redaktie zijn bestuurd geworden. En wij meenen er aan te mogen twijfelen, of onder hare leiding - gesteld dat tollens nog leefde - zelfs ooit zoodanige wensch zou ontboezemd zijn, als in de bewuste recensie, waarvan door den Heer engelberts gerrits is gebruik gemaakt. Wij ten minste zouden het nooit gedaan hebben. Want wij hadden eerbied en sympathie juist voor de gestrenge oprechtheid, waarmeê tollens zijn eigen arbeid, zoowel van vroegeren als van lateren leeftijd placht te beoordeelen. Die gestrengheid toch was geen gemaakte eenvoud of aangenomen nederigheid. Neen. Immers met juisten en onbevangen blik, erkende hij even goed de uitnemende onder zijne gedichten, als de min gelukkige, en dat wèl, schoon een zeker publiek steeds bereid was, alles, wat uit zijne hand kwam, evenzeer te bewonderen, ja zelfs het min gelukkige wel eens voor het uitnemende hield, want het aesthetisch gevoel is, over 't algemeen, bij ons volk niet

[p. 252]

bijzonder ontwikkeld. Tollens, met de kritiek, die hij over eigen arbeid oefende, liep als 't ware het oordeel van 't nageslacht vooruit. En zoo het in eens menschen macht stond, het geschrevene ongeschreven, het gedrukte ongedrukt te maken en te vernietigen - gelooft het vrij - we zouden van onzen volksdichter niet eens die twaalf bundels bezitten, die we nog ontfingen uit zijne hand, door hem-zelven naauwkeurig herzien. Tollens was de man, die ‘met een kleinoctavo boekjen’ den tempel des roems had willen binnentreden, en overgaan tot de nakomelingschap. Maar dat octavo-boekjen zou dan ook eene verzameling van meesterstukken zijn geweest. En indien hij-zelf zulk een uitgelezen bundel had mogen en kunnen tot stand brengen, dan, gelooven wij, zou menig lezer er veel niet in gevonden hebben, wat zijn smaak misschien het meest bekoorde, of zelfs wat in vroegere dagen vooral heeft bijgedragen tot des dichters uitstekende populariteit. Wij achten, dat deze niet genoeg bekende karaktertrek van den edelen zanger hem te hooger zal doen stijgen in de schatting van den meer aesthetisch gevormden Nederlander, die onzen volksdichter niet gantsch onvoorwaardelijk bewonderen kan. En daar wij tollens alzóo hebben gekend en hooggeacht en liefgehad, is ook in onze oogen de schuld van den uitgever en verzamelaar dezer verspreide dicht- en prozawerken te grooter - ja onvergeeflijk. De schuld van den laatste vooral. Wij hadden niet gedacht, dat eenig letterkundige, onder welke voorwendsels dan ook, zich geleend zou hebben tot de taak der verzameling van - 't geen tollens niet wilde verzameld hebben. Foei! de groote dichter zou - naar de pittoreske uitdrukking onzer taal - zich gewisselijk toornig omdraaien in zijn graf, indien hij wist, wat daarboven was uitgericht door zijne twee vurige bewonderaars, de Heeren engelberts gerrits en van cleef, die zijn laatsten wil niet hebben geëerbiedigd! - Ja, foei! - En hiermede laten wij de verdere kritiek in de zaak dezer uitgave gaarne over aan - de Arrondissements-Rechtbank te Amsterdam.

Febr. 1857.
-e-t-e.