Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Bernard Robelius. Door J. Hoek. Twee Deelen. Te Schoon-

[p. 253]

hoven, bij S.E. van Nooten. 1857. In gr. 8vo. VIII en 756 bl., met 2 vignetten. f 7-20.

Reeds verscheidene jaren is het geleden, dat Ds. hoek voor het eerst als auteur optrad met Mina en Betsy, één dun deeltje, dat ik toen las; later kreeg ik de Familie Ploegers in handen, twee ordentelijke deelen, die ik half las, en nu ligt daar voor mij Bernard Robelius, twee zeer lijvige boekdeelen, die ik heb doorgelezen, omdat ze mij ter recensie zijn gezonden. Men ziet, dat des Schrijvers werken in uitgebreidheid winnen, en men zal natuurlijk vragen, of het belangrijke van den inhoud en het boeijende van den stijl in gelijke mate toenemen. Ieder lezer moet die vraag maar voor zich zelven beantwoorden; ik kan slechts zeggen, dat ik voor mij Bernard Robelius eene vervelende lectuur vind, en tevens weet, dat ik in dit opzigt niet eenig in mijne soort ben.

Om nu deze vrijmoedige uitspraak behoorlijk te motiveren, moet men de oorzaak van het minder onderhoudende opsporen, en ik geloof die te vinden in het veronachtzamen van de overbekende waarheid, dat niemand twee heeren kan dienen. Eene theologische verhandeling en een roman zijn, in mijn oog, twee zulke tegenstrijdige zaken, dat zij zich hoogst moeijelijk laten vereenigen, en een kort overzigt van het werk zal misschien mijn oordeel in veler oogen regtvaardigen.

De strekking is blijkbaar medewerking om de liberale Christelijke leer der nieuwere school meer algemeen ingang te doen vinden. Bijna iedere rigting van het Christendom wordt door den eenen of anderen persoon vertegenwoordigd, en zij staan eenigzins vijandig tegenover elkander; maar de invloed van eenen liberalen predikant schept eene soort van duizendjarig rijk en brengt allen te zamen. De held des verhaals, eerst onverschillig en vervolgens ongeloovig, wordt daarna, door gesprekken met Ds. van leeuwen, een ijverig medearbeider aan de bekeering van anderen. Zijne zuster, die in hare jeugd veel van de gevoelens eener Engelsche Methodistische gouvernante had overgenomen, komt langs denzelfden weg weder van hare overdreven denkbeelden terug, en wordt, op hare beurt, eene ligtzinnige coquette.

Zoo gaat het met allen, en, even als er eenmaal vriendschap tusschen tijgers en lammeren beloofd wordt, ziet men

[p. 254]

aan het einde der geschiedenis hen, die vroeger Methodisten, Piëtisten of Atheïsten waren, geheel broederlijk in hetzelfde geloof vereenigd; zelfs een verlicht Roomschgezinde wordt in dien kring opgenomen, en ook valt alle onderscheid van stand weg, aangezien een baron en legatie-secretaris zich in dezelfde familie verbindt, als de zoon van eenen doodarmen schoenmaker. Nu, dat alles is te verdedigen, want verlichting en verdraagzaamheid gaan hand aan hand; ten minste dit behoort zoo te zijn.

Daar ik nu volstrekt niet bevoegd ben om over de waarde van een godgeleerd vertoog te beslissen, hoewel ik toch zeer gaarne een goed geschreven stuk van dien aard lees, durf ik mij in dezen aan een oordeel over de bekwaamheid van den Heer hoek niet wagen, en wil gelooven, dat zijn werk mij misschien meer genoegen zou gegeven hebben, indien Z.Eerw. zich wijsselijk bij de theologie bepaald en den roman achterwege gelaten had. Het stichtelijke gedeelte moge goed zijn, maar het romantische is niets bijzonders, en daarin ligt nu juist de oorzaak der verveling.

Als men een paar hoofdstukken met ernstige, ja, afgetrokken gesprekken heeft gelezen, dan vervalt men op eens in een ander, opgevuld met alledaagsche voorvallen en verliefde overdenkingen. Waarschijnlijk heeft de Schr. zich voorgesteld, dat zijne leeringen, dus omkleed, gretiger zouden aangegrepen worden, dan wanneer zij in den stijveren vorm eener verhandeling het licht zagen; maar ik zou hem, dunkt mij, de verzekering kunnen geven, dat hij, die èn verlicht èn beschaafd genoeg is, om het twaalfde hoofdstuk uit deel II te lezen en te begrijpen, hoegenaamd geen genoegen zal vinden, onder anderen in het zevende hoofdstuk des eersten deels, waar een bal met al de daarop gedebiteerde flaauwiteiten uitvoerig wordt beschreven. En zoo omgekeerd: wie zich hiermede amuseert, zal zeker de ernstige gesprekken achterwege laten. De nationaliteit des Schr. schijnt er niet tegen op te komen, om aan onze Fransche naburen eene menigte woorden te ontleenen, zelfs in zulk eene hoeveelheid, dat de stijl er soms belagchelijk gemaakt door wordt; beter ware het geweest, indien hij iets van hunnen meestal zoo boeijenden verhaaltrant had overgenomen, want ook in het door hem gekozen genre is daar een waardig voorbeeld in de schriften van bungener te vinden.

[p. 255]

Ook dat is ernstige lectuur, waardoor zekere historischromantische draad is geweven, maar zóó ligt, dat men dien als een spinrag ter zijde kan schuiven, en daarover niet ieder oogenblik, als over een kabel, struikelt. Maar ik behoef daarvan niets meer te zeggen. Wie kent ze niet?

Het eigenlijke verhaal zullen wij niet verder ontleden, daar het de geschiedenis eener zeer uitgebreide familie is, en dit werk de moeite slecht zou beloonen, omdat er geene bijzonder belangwekkende toestanden of ontknoopingen in gevonden worden. De schrijftrant is hier en daar ergerlijk plat; of is het niet vreemd (om slechts iets te noemen), als men een fatsoenlijk jong meisje hoort zeggen: Allo, dronken kapiteintje, wat koerekoek is dat? Ook vindt men herhaalde malen het woord seuren en geseur, waarvan de Heer h. een bijzonder voorstander schijnt te zijn.

Voor de vreemde talen, die in het werk voorkomen, ware eene betere correctie wenschelijk geweest.

En wat nu eindelijk het uiterlijke van het boek betreft: dit is niet zoo verfijnd als hetgeen men uit de hoofdstad ontvangt, maar het kan er toch door. De plaatjes echter zijn allerongelukkigst uitgevallen: het eerste is geheel verkeerd van uitdrukking; en de groep op het tweede moge gelukkig zijn, maar bevallig is zij voorwaar niet. - Ik heb gezegd.

m.