Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

1. Katholijke Volks-Almanak voor het Jaar 1858. Elfde Jaargang. Te Groningen, bij R.G.J. Sladoot. 1857. In 12mo. XVI en 157 bl. f :-35.
2. Almanak voor Protestantsche Nederlanders, onder Redactie van Alb. van Toorenenbergen. 1858. Met 2 Staalplaten en 1 Muzijkstukje. Te Purmerende, bij J. Schuitemaker. 1857. In kl. 8vo. VIII en 219 bl. f :-60.

Van N^o. 1 - niet te verwarren met den Volks-Almanak

[p. 215]

voor Nederlandsche Katholieken, van alberdingk thijm, die ons verleden jaar ter beoordeeling werd toegezonden, en beoordeeling waard was - zouden we ons in de Korte Mededeelingen met een paar woorden hebben afgemaakt, zoo niet de gelijktijdige ontvangst van zijnen pendant N^o. 2 ons noopte die paar woorden hier neêr te schrijven. Wij zeggen er dan van: 1^o. dat de letterkundige waarde zoo der prozaïsche als poëtische bijdragen met luttele uitzondering beneden nul staat; 2^o. dat de godsdienstige gehalte soms zinnelijk-mystiek is, zooals in de Liefdezuchten van suzanna, maar doorgaans bijgeloovig-Roomsch, b.v.: ‘Wie willens en wetens de geboden der Kerk overtreedt, begaat eene even zware of doodzonde, alsof hij de geboden Gods overtreden had, want kerkelijk gebod is goddelijk gebod’; 3^o. dat het dienvolgens hier niet aan curiosa ontbreekt, gelijk we o.a. ons eerst meenden te verzien, toen ‘de godvreezende lodewijk XV’ ons daar zóó geheel onverwacht onder de oogen kwam, of toen wij - videatur napoleon roussel - eene Protestantsche vrouw tot eene Roomschgezinde hoorden zeggen: ‘zelfs zijn er in ons dorp van úwe godsdienst die niet deugen’; 4^o. dat de uitvoering foeileelijk is, en tevens foeislordig: zóó zelfs, dat in ons exemplaar bl. 56 en 57 door de kritiek vice versâ moeten worden getransponeerd.

Ten aanzien van N^o. 2 schreven wij ten vorigen jare: ‘het boekje verschijne geheel niet weder, of het verschijne beter.’ En ziedaar! het is beter - ja, 't is voortreffelijk verschenen. 't Heeft den regten Uitgever - 't heeft bovenal den regten Redacteur gevonden. Wel betreurt hij met reden 't gemis van den waardigen carpentier alting, die hem als mederedacteur ter zijde zou gestaan hebben; maar ook alléén is alb. van toorenenbergen tegenover Rome mans genoeg. 't Is waar, zelf heeft hij slechts ééne bijdrage - over de Protestantsche Unie - geleverd; maar zijn naam en zijne vlijt hebben te weeg gebragt, dat hij er niet meer behoefde te leveren, en echter niets verwerpelijks, veel uitstekends te plaatsen had. Dat uitstekende zoeke men intusschen minder in de poëzij - zult gij den Protestantschen Almanak voor zijn volgenden jaargang niet wat milder bedenken, Protestantsche Dichters? - dan wel in proza. Dááronder staat bovenaan dat schilderachtige en gespierde, zaak- en leerrijke stuk van sonstral:

[p. 216]

De Aflaat en johannes tetzel, welks 69 bladzijden alleen de 60 cents, waar ge nu den heelen Almanak voor hebt, wel dubbel waard zouden zijn; voorts mohrman's Lamoraal van Egmond, e.f.h. wolf's Saltzburgsche Emigranten, w.th. van griethuysen's Weeshuis te Halle, leendertz's Onze Voornamen... doch, we zouden, zoo voortgaande, spoedig al de proza-stukken genoemd en geroemd hebben, 't geen we trouwens - elk in zijne soort en op déze plaats beschouwd - ook wel konden doen. Willen we nu naar echte recensentenmanier nog een of twee aanmerkingen ten beste geven, dan vinden we, bl. 94 v., in de vertolking van tetzel's brief aan miltitz de naïveteit van 't origineel - gelijk wij dat uit lublink weddik's Leven van luther, I, bl. 286 v. kennen - wel wat te veel weggewischt; dan ook zijn ons in 't Emigranten-Lied, door wolf overgebragt, de Germanismen: ‘men doet mij verjagen’, ‘vreemde straten’ (wegen), ‘dat durf ik mij niet schamen’ (dat mag, of wel, dat behoef ik mij niet te schamen), erg hinderlijk; maar met dit paar kleinigheden zijn we dan toch reeds uitgepraat. We hebben dus weinig anders dan lof, ook niet voor de uitvoering; want wel zijn de drukfeilen niet geheel verbannen, en zwiert voor zwicht, bl. 30, is inderdaad zinstorend, maar, en gros genomen, kan de correctie er meê door, terwijl al 't overige zoo net en behagelijk is als men voor den kleinen prijs van 't Jaarboekje redelijkerwijze maar wenschen kan. Met name verheugt het ons, dat we in steê dier jammerlijke steendrukken van 1857 twee keurige staalgravuren van steelink naar de niet min keurige teekeningen van d'arnaud gerkens ontvangen: in de tweede trok vooral de in de treurende gelaatsuitdrukking uitnemend bewaarde gelijkenis van louise de coligny onze aandacht. Van de eerste echter spijt het ons, dat daarin nog eenig régard op de Dageraad wordt geslagen: immers eene Vereeniging, wier leden zich niet schamen hun ongeletterd publiek livius of tacitus als bronnen ter reconstructie van 's Heeren Lijdensgeschiedenis vóór te liegen, is de notitie van fatsoenlijke lieden niet waard.

Een Protestantsche Almanak! Wij prijzen hem, en hij verdient het; maar hoe gaarne zouden we daarbij, zoo elk uitzigt te dezen niet, voor alsnog ten minste, al te ijdel ware, de clausule van onzen wijzen cats achter zijn lofgedicht op de Dordtsche Synode tot de onze maken:

[p. 217]

 

En evenwel nochtans (vergheeft ons dese reden)

 

En evenwel soo is het slot van ons' ghebeden,

 

Dat Godt sijn heylich werck alsoo hier laet ghediên,

 

Dat wy in desen standt u hier niet meer en sien!

Dan... de ééne heilige algemeene Christelijke Kerk der Toekomst ligt nog verre. En, zal zij eenmaal komen, dan kan zij zich in allen gevalle uit geene slapende, maar alleen uit eene wakkere, zij 't dan ook hare wakkerheid tot strijden bezigende, Kerk ontwikkelen. Daarom kunnen wij bij al onze vredezucht van goeder harte hopen, dat we een zóó krachtig teeken van ontwaakt kerkelijk leven, als toorenenbergen's Almanak heeten mag, niet voor 't eerst en 't laatst hebben begroet. Het ruimst debiet beloone den aan hem besteden ijver!
v.p.