Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Merkwaardigheden uit het gebied der menschelijke lotgevallen, de geschiedenis van het strafregt en die des vaderlands. Nieuwe en verspreide Verhalen van J.B. Christemeijer. Twee Deelen. Amsterdam, J.M.E. Meijer. 1857. In gr. 8vo. 714 bl., met twee gesteendrukte titels en vignetten. f 7-20.

Ruim veertig jaren liggen tusschen de uitgave van des Heeren christemeijer's eersteling en dezen bundel, die de arbeid is van eenen grijsaard. Wanneer men ooit de geschiedenis onzer letterkunde van den laatsten tijd schrijft, dan zal de Auteur van deze ‘Merkwaardigheden’ eene bijzondere plaats bij dat verslag innemen, minder door de wijze waarop hij schreef, dan door 't genre, 't welk hij bij voorkeur schijnt te beoefenen. De geschiedenis der criminele regtspleging levert christemeijer gewoonlijk de bouwstoffen tot zijne verhalen, die hij doorgaans op eene niet onbevallige, al is 't daarom niet altijd keurige wijze zijnen lezers vertelt. De vorige bundels van dezen Schrijver muntten bovenal uit door het belangwekkende der regtsgevallen, die hij aan de Jaarboeken van 't Strafregt ontleende, vooral belangrijk, daar de handeling meestal plaats vond ten tijde dat de vierschaar van Schouten en Schepenen nog gespannen werd over een geding door den Hoofdschout op touw gezet of door de ‘rakkers’ van dien schout aan 't licht gebragt. Christemeijer wist het locale, den geest en de eigenaardige kleur dier tijden goed weêr te geven, en veelligt heeft hij daaraan den goeden letterkundigen naam te danken, dien hij tot heden bezitten mogt. Ook onder het tiental verhalen, ons hier aangeboden, achten wij het drietal, aan 't strafregt ontleend, de beste, en verklaren gaarne, dat ‘De scheur van het Regenkleed’, ‘De Hond van den Kadijk’, en ‘De Kastelein van den Overtoom’ onze aandacht boeiden en tot den einde levendig hielden. Vooral in

[p. 206]

het laatstgenoemde verhaal vonden wij het tooneel, waarin de te Amsterdam gebruikelijke wijze om een verloren kind te zoeken, wordt geschetst, eenige der beste bladzijden van dit werk.

Dat de Auteur in Amsterdam t'huis is, blijkt uit zijne schets ‘Amsterdam in 1813’, die zoowel door eene levendige voorstelling der feiten, als door een zigtbaar vasthouden aan de historische waarheid, eenige waarde erlangt. ‘Willem de clercq en thomas ainsworth te Hengelo in 1830’ bevat het verhaal eener toevallige ontmoeting tusschen die edele en bekwame mannen, wier gesprek in eene dorpsherberg den grondslag legde tot de oprigting der calicots-weverijen en de geheele industrie van het landschap Twenthe.

Waar wij dit laatste vijftal verhalen dus gaarne aanbevelen, daar hebben wij minder vrede met het eerste vijftal, 't welk ons wordt aangeboden. 't Zijn toevallige ontmoetingen, gesprekken, hinderpalen op iemands weg geplaatst, het noemen van een naam, op eene plaats, waar men dien vreemd meende, en meer dergelijke, die hier voorgesteld worden als tot uitkomsten leidend, die de hand en de tusschenkomst der Voorzienigheid zigtbaar moeten aantoonen.

Hoewel ook wij gaarne aan die tusschenkomst en zorg of invloed eener hoogere kracht gelooven, zoo hebben wij toch weinig of geen vrede met het denkbeeld, dat de Heer christemeijer ten deze ontwikkelt. Indien men op die wijze het leven van elk individu naspeurde, dan zou men, van den meest aanzienlijke tot den geringste, in ieders loopbaan zulke kleine toevalligheden van 't oogenblik aantreffen, die misschien zich vastknoopen aan meer wigtige gevolgen, maar desniettemin toch niet enkel en alleen aan ééne oorzaak of omstandigheid mogen worden toegeschreven. In deze Verhalen valt het ‘gezochte’ of het ‘alledaagsche’ der vinding te zeer in het oog, dan dat ieder lezer vrede zou hebben met des Heeren christemeijer's meening, of 't hem toe zou geven, dat de fortuin, redding of toekomst der personen, die hij opvoert, geheel afhangen van dat ééne oogenblik, van dat énkele feit, 't welk hij daarvan als oorsprong of oorzaak aangeeft.

Ref. wil met een Auteur, die reeds eene loopbaan van veertig jaren achter zich heeft, over stijl, noch behandeling der stoffen twisten. De Heer christemeijer schrijft in den geest, die reçu

[p. 207]

was ten dage dat fenna mastenbroek, petronella moens, en 't legio auteurs van ‘zedelijke’ verhalen, nog matadors waren op 't gebied onzer bellettrie. Van een oud man mag men niet vergen, dat hij zich naar de jongeren schikke of trachte hen na te volgen, al woû vader tollens wel bij van lennep en beets ter schole gaan, getuige zijn bundel ‘Laatste Gedichten’, die 't bewijst, dat hij minstens de strekking noch bewerking van hun arbeid afkeurde. Ref. mag van zijn standpunt geen vrede hebben met den stijl dezer verhalen; hém persoonlijk vervelen gesprekken, zooals b.v. dat tusschen den advocaat en zijn barbier in ‘De Kastelein van den Overtoom’; dit neemt echter niet weg, dat een minder eischend publiek deze gebreken gaarne over 't hoofd zal zien, om het onderwerp, dat de Auteur zich ter behandeling koos, en dat niet missen zal, sommigen te boeijen.

Waar Ref. als slotsom gaarne deze Verhalen een aanbevelend woord medegeeft, daar rigt hij dit voornamelijk tot Leesgezelschappen, voor welke hij deze lectuur bijzonder geschikt acht, en die uit den titel: ‘Verspreide Verhalen’, wel zullen willen opmaken, hoe de mogelijkheid bestaat, dat zij hier en daar een oud vriend ontmoeten, met wien zij vroeger, door middel van ‘Europa’ of ‘Stads- en Dorps-Bibliotheek’, hebben kennis gemaakt.

De Heer meijer heeft voor een zeer bevallig uiterlijk gezorgd; uitdrukkingen als ‘van zelfsheid’, ‘penetrerende’, ‘betrekkingen, die zich verhielden’, en dergelijke, mogten, zoo zij al de pen van den bejaarden Auteur ontglipten, zijn corrector niet ontgaan zijn.

En hiermede... dixi.

O. Januarij 1858.
L-E.