Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Nouvelle grammaire Française selon l'académie, à l'usage des écoles, des instituts et des collèges, par J.A. Chevalley, Instituteur à la Chaux de Fonds, Canton de Neufchâtel. Utrecht, W.F. Dannenfelser. 1857. In post 8vo. 2, VIII en 614 bl. in cartonnen band. f 1-90.

Er is een tijd geweest, dat de Grammaire van noël en chapsal uitsluitend op onze zoogenaamde Fransche scholen gebruikt werd, en ofschoon Ref. eene Fransche Spraakkunst door een Franschman, onbekend met de Nederlandsche taal, geschreven, niet onvoorwaardelijk kan aanbevelen, was de bovengenoemde, in weerwil van het gebrekkige, dat haar als alle menschelijk werk aankleefde, om hare betrekkelijke volledigheid en beknoptheid, van groote verdienste.

De Heer chevalley ‘n'hésite pas à méconnaître la grammaire de noël et chapsal pour nos temps, car elle est remplie d'erreurs, d'absurdités, et elle laisse beaucoup à désirer sous le rapport du complet, sous celui du correct et sous celui des dénominations’, en Ref. moet volmondig bekennen, dat des Schrijvers Spraakkunst, met opzigt tot de gezegde gebreken (op het laatstgenoemde komt Ref. straks terug), zich gunstig boven gene onderscheidt. Wij meenen ook hier en daar opgemerkt te hebben, dat de Schrijver niet onbekend is met hetgeen onze goede Spraakkunsten naauwkeurigers hebben dan die der Franschen, alsmede met de moeijelijkheden, die de Nederlanders bij de studie der Fransche taal ondervinden; wij verwijzen onder anderen naar verschillende definitiën, het gebruik van

[p. 148]

den Subjonctif, de expressions négatives, aanwijzingen voor de uitspraak, enz.

Maar nu de beknoptheid, die wij in noël en chapsal roemden, vinden wij die ook in het werk van den Heer chevalley terug? Behalve eenige omslagtigheid, die in het geheel heerscht, ziet de lezer, dat het boek 416 bladz. beslaat, en ofschoon de Uitgever voor eene duidelijke letter en nette uitvoering gezorgd heeft, zouden wij onze kinderen niet gaarne met zulk een dik boek beladen zien. Wanneer wij daarbij denken aan de praktische oefeningen, als thema's of vertalingen van de eene taal in de andere, cacographies, dictées, conjugaties, enz., enz., waaronder zij zuchten, dan vragen wij: waar moet het heen met het aanleeren van de vier nieuwe talen, die tegenwoordig voor kinderen van beschaafde ouders aan de orde zijn? 4 × 416, dat is: 1664 pag. alleen aan Grammaire!

Arme jeugd! Beklagenswaardige onderwijzers!

Wat wij hopen? Dat het boek alleen in handen kome van aankomende onderwijzers, en dan gelooven wij, dat het veel nut stichten zal, meer dan dat van noël en chapsal; want over het algemeen hebben wij het bewaarheid gevonden, wat de Schrijver aangaande zijne vollediger behandeling van het substantif, het verbe, de participes, het adverbe, de subjonctif, de collectifs, en de expressions négatives berigt.

Over zijne behandeling der participes passés sprekende, zegt de Schrijver in zijn Voorberigt: ‘J'ai traité amplement les participes passés, et cependant je les ai réduits à deux règles sans exception.’ Wat nu het eerste gedeelte dezer verklaring aangaat, komt het Ref. voor, dat de Schrijver zich goed van zijne taak gekweten heeft; maar wat het tweede betreft, moeten wij aanmerken, dat het onder twee algemeene regels brengen der participes passés lang niet nieuw is. Intusschen zien wij het voordeel dezer schikking nog niet in; immers moet de Schrijver zijne toevlugt nemen tot 13 (zegge dertien) observations, die als zoo vele regels te beschouwen zijn, en dan ten slotte de participes passés der verbes réfléchis nog afzonderlijk behandelen.

Als een bewijs, dat wij de Grammaire van den Heer chevalley met aandacht gelezen hebben, en in de hoop van nuttig te zijn voor eenen volgenden druk, dien wij zijn boek gaarne toewenschen, laten wij hier eenige op- en aanmerkingen volgen, die wij onder het lezen maakten.

[p. 149]

Als storende drukfeilen - en wegens den grooten afstand van den Schrijver van de pers, staan wij verwonderd, dat ze zoo weinig in getal zijn - teekenden wij aan:

Bl. 21. 3^o. s'occupent in plaats van s'occupe.

Bl. 71. Noot. qui remplissent i. pl. van qu'ils.

Bl. 125. Noot. 2. le première i. pl. van la.

Bl. 249 in 397. tous jugement i. pl. van tout.

Bl. 437. Etes-vous la coupable? Je le suis i. pl. van Je la suis.

Bl. 25 in 60 spreekt de Schrijver van substantifs indéfinis als autrui, personne, rien, enz., en geeft in eene noot op, dat daardoor de overeenstemming van het werkwoord met zijn onderwerp vergemakkelijkt wordt; het komt Ref. voor, dat het volstrekt geene zwarigheid maakt, ze steeds als voornaamwoorden te beschouwen en te behandelen.

Bl. 30 in 73 en 74 vinden wij in de definitie het gedefiniëerde woord terug, hetwelk tot het goed begrip niet bijdragen kan; wij willen echter den Schrijver daarover niet hard vallen; zoo als wij boven reeds opmerkten, maakt hij het reeds beter dan zijne voorgangers.

Bl. 31 in 77 worden lequel, duquel, enz. adjectifs démonstratifs genoemd; met het oog op de woorden qui, que, zouden wij ze liever relatifs noemen, en, hoe ze dan ook voorkomen, altijd onder de voornaamwoorden rangschikken; immers, al zou men de woorden lequel de ces hommes (en hier is, dunkt ons, het eenige geval waarin men eenigzins aan een adjectief denken kan) willen reconstruëren in lequel homme de ces hommes, dan is immers het karakter van een substantief te zeer aanwezig dan dat men aan een adjectief denken kan.

De Schrijver noemt de voornaamwoorden qui, que, enz. (bl. 40 in 93) pronoms conjonctifs; niet alleen dat wij deze benaming verwerpen, omdat wij dien van pronoms relatifs gepaster achten, maar ook uit vrees, dat de leerling ze spoedig den naam zou geven van conjonctions; het komt ons voor, dat de onderwijzer toch al moeite genoeg heeft om den leerling het onderscheid van que pronom of conjonction niet te doen vergeten, en zou hij zelf dan de verwarring gaan vergrooten?

Bl. 46 verwerpt de Schrijver de benamingen van verbe actif en passif en wil in de plaats daarvan verbe transitif en proposition passive; wij zouden de voorkeur geven aan verbe transitif met een bedrijvenden en lijdenden vorm.

[p. 150]

Te regt wordt bl. 47 in 105 de benaming van verbe pronominal hersteld in die van verbe réfléchi.

Nu komen wij aan een Hoofdstuk (bl. 59), waarin, naar ons oordeel, de Schrijver te zeer toegeeft aan zijne zucht tot het invoeren van nieuwe benamingen. Zoo heet de Indicatif Affirmatif, de imparfait passé simultané, de plus-que-parfait passé antérieur médiat, de parfait antérieur passé antérieur immédiat. Behalve de présent conditionnel (in: j'écrirais maintenant, si j'en avais le temps) onderscheidt de Schrijver nog een futur conditionnel (in: j'écrirais demain, si j'avais le temps). Verder een passé conditionnel (in: j'aurais écrit ma lettre, si on me l'avait commandé), en een futur antérieur conditionnel (in: j'aurais écrit demain, si je n'avais pas reçu de nouvelles aujourd'hui). De impératif heeft een futur simple (in: écris la lettre) en een futur antérieur (in: aie écrit la lettre quand j'arriverai). De subjonctif heeft, behalve een présent simple, een présent conditionnel (in: il faudrait que j'écrivisse maintenant), een passé défini (in: je lui écrivis hier, il était temps que je lui écrivisse), een passé simultané (in: il a paru piqué que j'écrivisse devant lui), behalve een passé indéfini, een passé antérieur (in: il ne croyait pas que j'eusse écrit), een passé conditionnel (in: il faudrait que je lui eusse écrit, pour qu'il me répondît), een futur simple (in: il faudra que j'écrive), een futur conditionnel (in: il faudrait que j'écrivisse demain), een futur antérieur (in: je ne partirai pas que je n'aie écrit ma lettre), een futur antérieur conditionnel (in: je ne partirais pas que je n'eusse écrit ma lettre). De Infinitif heeft, blijkens eene noot, geen tegenwoordigen tijd, wel een passé (avoir écrit, ayant écrit), en een futur (devant écrire).

Bl. 86 en volg., de regels voor de formation du pluriel des substantifs en die van het féminin des adjectifs komen ons voor volledig afgehandeld te zijn.

Bl. 162 is het werkwoord falloir als model slecht gekozen, aangezien het geen participe présent heeft, en de ter vervoeging opgegevene werkwoorden neiger (niet néger), enz. wel.

Bl. 288 en volg. De substantifs composés zijn uitmuntend behandeld, verscheidene worden bovendien verklaard, en alles gevolgd door lijsten van verschillende soorten dier woorden, waarbij wij den wensch niet konden onderdrukken, dat de Heer chevalley met zijne verklaringen ware voortgegaan.

Bl. 317 in 466 had de Schrijver, over beaucoup sprekende,

[p. 151]

wel iets mogen aanmerken aangaande die uitdrukkingen, waarin het denkbeeld van extension of quantité, al wordt het woord beaucoup niet gebezigd, te vinden is; zonder dit moeten den leerling de laatste voorbeelden onbegrijpelijk voorkomen.

Bl. 333 in 535. Aangaande het woord exemple, zegt de Schrijver: ‘Malgré ce qu'en ont dit mes devanciers, ce mot est toujours masculin.’ Deze zoo stellig uitgesproken bewering had wel eenig bewijs gevorderd.

Bl. 409 en volg. en 478 en volg. handelen over de compléments der adjectieven en werkwoorden, hoofdstukken, die wij vooral voor Nederlanders van groot nut achten.

Bl. 479 merkt de Schrijver in eene Nota aan: on ne doit jamais enployer (m) par avec le nom de Dieu. Wij weten, dat de Franschman daarbij de gelijkluidendheid van den vloek: pardieu op het oog heeft; maar zeker heeft de Schrijver er niet aan gedacht, dat hij bl. 52 in 116 dezelfde zonde begaat.

Bl. 567 in 1005. De Schrijver had bij het gebruik van voici en voilà nog wel mogen voegen, dat voici voorafgaat aan hetgeen men zal zeggen of verklaren, en voilà volgt op het gezegde of verklaarde.

Wij eindigen onze aankondiging met de herhaling van onzen wensch, dat de Grammaire van den Heer chevalley - zij het dan ook niet onder kinderen - vele gebruikers vinde.