Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Holland in 1650, of de aanslag op Amsterdam. Historisch-Romantisch Verhaal. Door J.J. Lambrechts. Twee Deelen. Te Amsterdam, bij J.M.E. Meijer. 1857. In gr. 8vo. VI en 576 bl. f 5-60.

Reeds moest N^o. VII van den vorigen Jaargang over ‘De Familie de la laine’ van dezen Schrijver spreken; - en nu worden wij al weder door eene gave van dezelfde hand verrast. Den verslaggever van dat werk komt de lof van groote zachtzinnigheid toe; doch tegenover zulk eene productiviteit en tot zulke, niet overgevoelige ooren mag men wel iets duidelijker en hartiger spreken. - ‘Dat de schrijver, indien hij zich verder

[p. 125]

in het vak oefent, in het vervolg misschien beter voldoen zou’, - gij ziet het, die verwachting was wat hoog gespannen. Het komt er veel op aan, hoe oud hij is: is hij misschien 15 of 16 jaar, voorzeker, dan zou zijne 40jarige hand vaster kunnen zijn; maar is hij inderdaad een volwassen mensch, dan wordt de zaak wanhopiger.

Een historische roman! dat is zeker een schoone naam aan het boek gegeven; maar jammer, dat het dit daardoor nog niet wordt. De eisch aan deze soort van roman is, dat hij historische feiten zóó ontwikkelt, dat er eene aangename en boeijende schilderij van het besproken tijdvak, van de omstandigheden en hare oorzaken uit ontstaat. De waarheid ligt er in de hoofdtrekken aan te gronde, en al wat de verbeelding des romanschrijvers hieraan toevoegt, moet strekken, om het beloop der zaken, de handelingen der personen, hunne karakters, enz. te verklaren en met elkander in verband te brengen; - het beeld der geschiedenis moet poëtisch worden herboren. Doch is het wel noodig van de hooge eischen der kunst te gewagen, bij zulk een harer voortbrengselen? Want wat heeft de S. gedaan? Hij was waarschijnlijk in het bezit van een Wagenaar, en nu heeft hij eenvoudig een soort van uitgewerkt verhaaltje opgesteld van de weinig aantrekkelijke twisten onzer achtenswaardige voorouders over de ‘Menage’ en de afdanking van het krijgsvolk na den 80jarigen oorlog. Daarmede heeft hij bijna het gansche Eerste Deel gevuld. In het Tweede Deel was het onderwerp, de aanslag van den Prins op Amsterdam, zeker vrij wat belangwekkender en zeer geschikt voor eene romantische inkleeding; maar hij heeft kans gezien, ook dat zoo te behandelen, dat het weinig meer behagelijk werd.

De historie wordt niet gedramatiseerd, maar geparaphraseerd; niet in een aanschouwelijk beeld herschapen, maar in ietwat vrijeren vorm en treurigen stijl op nieuw opgedischt. Het is zoo, de verhalende toon wordt behoorlijk met den vorm van dialoog afgewisseld, maar zulke gesprekken geven er de vereischte actie nog niet aan. En het herhaaldelijk binnenkomen van een page of bediende, die ‘plotseling het gesprek afbreekt’, of den monoloog stoort, heeft wel iets plotselings, maar niet veel verrassends. Pogingen tot karakterschildering zijn misschien aan den Prins en de beide broeders bikker gedaan (met den graaf van nassau en den kolonel van som-

[p. 126]

melsdijk, eigenlijk de eenige personen); maar wij leeren uit hunne gesprekken niet veel. Wij zien b.v. wel, dat de oudste dier broeders wat heftig en de burgemeester meer gematigd is; maar hun eeuwigdurend gekibbel, - wat steeds begint met een verschil van gevoelen als tusschen hemel en aarde, doch na weinig woorden op bijna volkomen overeenstemming uitloopt, wordt op den duur vervelend. Het liefdeselement in den roman wordt gerepresenteerd door des burgemeesters dochters, die met den vice-admiraal de witt is verloofd, de schoone johanna. Maar hoe? Den jongman krijgt men in het geheel niet te zien, hij blijft in de gevangenis, en het meisje zal wel lief en zachtaardig geweest zijn, maar als ik het zeggen mag, vind ik het malen, als zij in alle gesprekken van vader en oom tusschenkomt met ‘haren vriend’, en ‘het groote belang, wat ook zij bij de zaak heeft’. Het doet mij echter genoegen, dat het zoo goed met haar afloopt. Op de voorlaatste bladzijde trouwen zij, krijgen vele kinderen en zijn zeer gelukkig, en op de laatste zeggen zij tot elkander: ‘wie had dat ooit gedacht?’ of iets dergelijks. Om eene goede strekking aan zijn werk te geven, schijnt de S. ook begrepen te hebben, ‘dat hij er een beetje godsdienst in moest brengen’. Zijne personen (de bikkers) brengen dan ook van tijd tot tijd hun vertrouwen op de Voorzienigheid te pas; maar dat is nog al drijvend: het gewigt van weinige woorden doet het dikwijls zinken, terwijl het even gemakkelijk door een paar gezegden ook weder boven water te krijgen is.

Men begrijpt, dat fijnheid van opmerking en juistheid van voorstelling versierselen zijn, welke de eenvoud des S. overbodig heeft geacht. Eene zeer aardige innovatie echter verdient afzonderlijke vermelding. Langen tijd is er groot misbruik gemaakt van het voorbeeld van walter scott, en hebben de romanschrijvers de schilderingen van plaatsen en personen maar al te uitvoerig gemaakt. De Heer l. heeft dit traditionele gebruik ganschelijk afgeschaft, en is daardoor van grove misvattingen in deze - immers nietsbeduidende détails bewaard gebleven. Hiertoe was hij volkomen in zijn regt, één ding echter heeft hij er bij vergeten: dat men nu ook gaarne door eenige andere voortreffelijkheid in zijn boek dat gemis vergoed zag. - Onlangs zeide ik van Jan Faessen, door l. mulder: ‘het heeft wat van dien eenvoud, welke ons

[p. 127]

zeggen doet: zóó kan ik het ook wel! - maar als men het beproeft, valt het niet mede.’ Ik begin waarlijk te vreezen, dat onze S. het in ernst beproefd heeft, en mij het treurige genoegen verschaft, van mijne profetie vervuld te zien.

Neen! dan nog maar liever vertalingen, dan oorspronkelijke romans gelijk deze. Mogt echter de Heer l. ook dit in ernst gaan beproeven, mag ik dan wel zoo vrij zijn, van hem te verzoeken, dat hij dan vooral behoorlijke prullen hiertoe neme, opdat er overeenkomst zij tusschen vorm en inhoud. Want ook de stijl gelijkt weinig op dien van een litterarisch gevormd man. De gedachten worden verstaanbaar uitgedrukt, - zietdaar alles! Zelfs al te verstaanbaar. Wat worden die zinnen uitvoerig en langdradig uitgesponnen! Wat tal van tusschenzinnen en betrekkelijke zinnen, die wij zoo gaarne missen zouden! De rhetorische versierselen ontbreken niet, maar wat zijn ze van alledaagsche en burgerlijke snede! ‘Aurora’ is (natuurlijk) ‘liefelijk’, ‘kleurt alles in een vuurgloed, die afgebroken wordt door (overeenkomstig hun beroep) opstijgende dampen’. ‘De tijd zet zijn nooit vertraagden loop voort’, enz. enz. - Talrijk als de bladzijden zijn de ‘gevoelens, opmerkingen, vermoedens, beschuldigingen, vreezen, zienswijzen, hopen, wenschen, overtuigingen, inzigten, verlangens en teleurstellingen’, die gedeeld worden (als koek), slechts bij uitzondering wordt er in gedeeld. Aan deszelfsen is ook geen gebrek, en het nieuwmodische van af komt ook nog wel eens voor. ‘Verdrotene moeijelijkheden’, ‘uitdenwegruiming’ en vele van die soort zoude ik kunnen opnoemen, wilde ik ze afschrijven. En zinnen die niet los loopen, die niet anders dan lam genoemd kunnen worden, vloeijen ook in ruime mate uit des S. pen. Kom, kom! dat is geen stijl, om mede voor het publiek op te treden.

Och! het is zoo onaangenaam en hard, om iemand, die misschien nog wel moeite op zijn werk heeft gedaan, geheel van zijne illusiën te berooven. Daarom zal ik maar niet verder gaan en nog meer opnoemen, waar dit zwakke geesteskind al aan lijdt. Liever nog eens gezocht, of ik niet nog wat ten goede er van zeggen kan. En ja! als de S. hierdoor maar niet al te zeer tot nieuwe scheppingen bemoedigd wordt, wil ik gaarne van zijn boek zeggen, dat het twee goede eigenschappen heeft. Vooreerst, er zijn geene onnatuurlijke pogingen

[p. 128]

gedaan tot eene hooge vlugt: geen jagen naar schitterenden stijl, noch naar piquante episoden. Daardoor heeft het geheel toch nog iets eenvoudigs en geleidelijks. En ten anderen, de historie is trouw gevolgd, en daar deze, wat de aanslag op Amsterdam betreft, niet onbelangrijk is, kan menigeen er nog wel wat uit leeren. De handelwijze van den burgemeester bikker is ook schoon en edel, al heeft zijn beeld onder de bewerking van den Heer l. niet veel gewonnen.

Voor den Uitgever wensch ik hartelijk, dat menig Hollander en Amsterdammer het boek uit nationaliteit koopen mag.

d-d.