Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Beknopt Leerboek der Kerkgeschiedenis. Leiddraad bij het hooger onderwijs. Naar het Hoogduitsch van Dr. Joh. Heinr. Kurtz. Te Utrecht, bij Kemink en Zoon. 1857. In gr. 8vo. XII en 234 bl. f 2-50.

Een ‘Leiddraad bij het hooger onderwijs’ uit het Hoogduitsch vertaald! Voor wie? Zoo er onder onze hedendaagsche

[p. 115]

theologische studenten werkelijk nog gevonden worden, die, naar 't zeggen des Vertalers, een eenvoudig historisch compendium ‘toch liever in hunne moedertaal’ dan in 't Hoogduitsch lezen, kunnen zij er, naar onze meening, de theologie gerust aan geven. Met zulke achterblijvers zijn kerk en wetenschap veel te weinig gediend, dan dat men een pons asinorum voor hen hoeft te bouwen. Ook wat elders - door h.m.c. van oosterzee vóór zijne vertolking van Het Christendom in de drie eerste Eeuwen - ten opzigte van een boek voor 't geheele beschaafde publiek bestemd, met volle regt wordt aangevoerd: ‘dat de vertaling de verspreiding grootelijks bevordert’, mag niet gelden van 't geen nagenoeg alleen dienstig zijn kan voor hen, die, voedsterzonen nog van pallas, van elk nieuw verschijnsel op wetenschappelijk gebied kunnen en moeten kennis nemen. Een Leesboek toch wil dit Leerboek natuurlijk niet zijn, tenzij hoogstens voor den man van 't vak, die zich daarbij op aangename wijze 't hem bekende verlevendigt.

Maar, hoe men over deze vertaal-onderneming ook denken moge, ze is een fait accompli et consommé. Gelukkig is ze ten minste in bekwame handen gevallen. Wel is waar, kapittel en vers der Schriftteksten door de komma in steê van door de dubbele punt te scheiden, Sprengel voor Kerspel, primas voor primaat, sequenzen voor sequentiën, xaver en calixt voor xaverius en calixtus te schrijven, zijn Germanismen, die niet door den beugel kunnen; doch dezulken zijn weinige. Afgezien dus van den arbeid des Heeren j.e.v. t[oorenenbergen?], vragen we nu: hoe is de arbeid van kurtz? Indien men een kerkhistorisch compendium vertalen woû en zoû, verdiende 't zijne de voorkeur?

De Voorrede roemt de beknoptheid des Schrijvers. Maar tegenover hase is hij toch nog altijd breedsprakig. Ze roemt verder hoog zijne volledigheid. Maar tegenover hase is hij zeer, zeer onvolledig; gelijk bij den veel kleineren, te kleinen, omvang ook wel niet anders kan. Wat b.v. onze Nederlandsche Kerkgeschiedenis betreft, vindt ge hier noch van Voetianen en Coccejanen, noch van bekker en de labadie, noch van Groningen en scholten met hunne tegenvoeters, in 't allerminste gerept. Eindelijk, de Voorrede roemt de hier in acht genomen duidelijkheid. Maar ook hase's meerdere

[p. 116]

diepte en concinniteit brengt daarom geene onklaarheid meê Nog wordt de ‘methodische groepering der vele en ongelijksoortige onderwerpen, die de kerkhistorie omvat’, dierwijze geprezen, als ware ze aan k. bijzonder eigen, daar ons toch, zonder nu juist die van k. af te keuren, de groepering van hase nog wel zoo geleidelijk voorkomt. Hooren we k. zelven eens over zijnen mededinger. ‘K. hase te Jena schreef een bij uitstek geestrijk, frisch, zinrijk, aesthetisch schoon leerboek. Hij onderscheidde zich door juiste karakteristiek en boeide den lezer door zijne voortdurende, geestige, dikwijls raadselachtige uitdrukkingen, aan de bronnen ontleend.’ Waarom dan niet zulk een boek, lees- evenzeer als leerboek, ter overzetting gekozen? waarom dat van k. uitgekipt?

Ten behoeve, zoo wij 't begrijpen, van onze Nederlandsche gematigde orthodoxie, van de rigting Ernst en Vrede. Eene zoodanige bedoeling alleen tempert, als tot het naauwluisterend gebied des gewetens behoorende, de impiëteit, dat uit den boezem der Utrechtsche Hoogeschool zelve al zoo spoedig eene poging wordt aangewend, om het nagelaten compendium van haren grooten roijaards te verdringen. En, met dit doel voor oogen, willen we aan 't werk van k. de aanprijzende getuigenis niet weigeren, dat het in een zuiveren en vloeijenden stijl is geschreven, dat het menig nieuw en treffend gezigtspunt, menige fiksche schets - lees b.v. die van de Piëtisten of Herrnhutters - bevat, en dat de orthodoxe geest, die het bezielt, de perken der gematigdheid en humaniteit niet overschrijdt. Deze orthodoxie van k., welke ook ten onzent door zijne bestrijding van bähr's zoenoffer-theorie reeds voorlang bekend is geworden, is overigens tweeledig: orthodoxkatholiek en orthodox-luthersch. Beide deze beschouwingswijzen stralen in 't onderhavige werk overal door: beide ook - wat we niet anders dan beklagen en laken kunnen - doen ze aan de eischen eener onpartijdige waarheidlievendheid menigmaal afbreuk: een marcion o.a. - vergelijk neander eens over hem -, een origenes, arius, wiens uiteinde - zie kist in de Gesch. der Chr. Kerk in Taf., II, bl. 148 v. - met stilzwijgen wordt voorbijgegaan, berengarius, abaelard, zwingli hebben alle reden om tegen de kerkelijke vooringenomenheid van k. ernstig protest in te leggen.

Wonderlijk toch, dat onze oud-Calvinisten heden ten dage

[p. 117]

zóózeer hun heul en troost bij de oud-Lutherschen zoeken! Een boek, waarin hunne absolute praedestinatie, hunne Avondmaals-leer, hunne eenvoudige eeredienst, gladweg en herhaaldelijk in 't aangezigt worden geslagen, ergert hun nietmetal meer, zoo 't hun slechts triniteit en satisfactie laat. Omnia jam fiunt, fieri quae posse negabam. Dáár ligt voor ons van hasselt's Geldersch Maandwerk, waarin wij, II, bl. 158, eene commissie uit den Arnhemschen Gereformeerden Kerkeraad aantreffen, die de Magistraat der stad komt dankzeggen, wegens hare resolutie, om den Lutherschen, des noods met geweld, het prediken te beletten, en haar verzoekt om bij gemelde resolutie te persisteren. Zóó zeker is het woord orthodoxie een ledige klank, van de wisseling der geestelijke of scientifieke mode afhankelijk. De Waarheid is dat niet!

De uitvoering der H.H. kemink en zoon is naar gewoonte goed; maar laat hen toch, zonder aanzien huns boekbinders, hunne ligte en digte Germaansche omslagen in stevige en degelijke oud-Hollandsche veranderen!
v.p.