Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

[p. 109]

Boekbeschouwing.

Het Christendom in de drie eerste Eeuwen. Voorlezingen, te Genève gehouden door F. Bungener, Graaf De Gasparin, Professor J.H. Merle d'Aubigné en Viguet. Uit het Fransch vertaald door H.M.C. van Oosterzee, Predikant te Oirschot. Met Aanteekeningen van den Vertaler. Te Schiedam, bij H.A.M. Roelants. 1857. In gr. 8vo. VIII en 267 bl. f 2-50.

Nog al meer over ‘de drie eerste Eeuwen’! Nog al meer na zooveel wat daarover in de laatste jaren ook ten onzent werd opgesteld of uit den vreemde overgeplant! Die ver van ongegronde bedenking heeft ook de Vertaler voorzien, maar haar tevens voldoende beantwoord. De Voorlezingen namelijk, die hij ons aanbiedt, onderstellen de geschiedenis zelve als min of meer bekend, doch nemen er aanleiding uit tot Christelijke beschouwingen, soms tegen de nieuwere philosophie, meerendeels echter tegen Rome gerigt, 't geen hier getoond wordt, zich òf op eene in een valsch licht gestelde, òf op eene dwalende oudheid te beroepen. ‘Die dus bekend is met andere geschriften over de drie eerste eeuwen, behoeft deze Voorlezingen niet ter zijde te leggen met de gedachte, dat zij hem niet zullen geven dan hetgeen hij reeds bezit; voor hen, die ten deze zich de geschiedenis hebben eigen gemaakt, zal de lezing van deze stukken juist een nieuw genot opleveren.’ Dat zeggen we v.o. gaarne na.

't Is zoo, de bekende leemte van 't Fransch karakter - vlugtigheid, oppervlakkigheid - verloochent zich ook hier niet geheel. De détails zijn niet overal getrouw, de opmerkingen niet overal rigtig. Als b.v. gasparin - om in de Jeruzalemsche bijeenkomst, Hand. xv, toch maar niet de eerste der Kerkvergaderingen te moeten zien - haar, zoo 't schijnt, als demokratisch gemeentelijk beschouwd wil hebben, en te dien einde spreekt van ‘de gemeente te Jerusalem, en de Apostelen, die in haar midden waren’, dan is dat immers eene ongeoorloofde omkeering der historische rangschikking: ‘De Apostelen, en de Ouderlingen, en de broeders’; of

[p. 110]

als viguet in de fabel van den gestorven en herleefden adonis een voorgevoel aangaande christus - en dan nog wel in den zin van vinet's patripassiaansche wonderspreuk: ‘Een God, die sterft, is de eenige God, aan wien de menschheid gelooven kan’ - denkt te vinden, dan is dat immers al zeer ver gezocht. Gelukkig heeft de kundige Vertaler, zoo niet deze, echter de meeste dergelijke misslagen in zijne Aanteekeningen teregtgewezen. Eenmaal heeft hij de onlangs door ons in hilman's Gustaaf Adolf gelaakte, hier ook door bungener begane dwaling, om den H. dominicus tot vervolger, in steê van beschermer der Albigenzen te maken, tot ons leedwezen gestaafd; een andermaal is 't Concilie van Constanz, 't geen toch hervorming wilde en door zijne verklaring, dat de algemeene Kerkvergadering boven den Paus stond, haar ook werkelijk heeft voorbereid, door hem met min voegzamen spot bejegend; ook dat hij de mythologie, om hare onzedelijkheid, niet meer aan de beschaafde jeugd wil onderwezen hebben, kunnen wij, al behoort dat onderwijs zeker met de meest mogelijke omzigtigheid gegeven te worden, zóó onvoorwaardelijk niet goedkeuren, wijl alsdan minstens twee derden der in- en uitlandsche letterkunde - wij noemen slechts een schiller - voor onze jeugd heel of half onleesbaar zouden worden; maar overigens heeft v.o. door zijne vele wèl te pas aangebragte noten het lezend publiek - tegenover gasparin en merle inzonderheid ook het vrijzinnig publiek - grootelijks aan zich verpligt.

Toont intusschen dit boek de schaduwzij, niet minder toch ook de lichtzijde van den Franschen geest. Ge mist hier voorwaar die aantrekkelijke levendigheid niet, welke - behalve dat ze hunnen stijl zóó boeijend maakt als ge dat o.a. aan merle's schitterende levensschetsen van origenes en cyprianus bespeurt - hen bovendien zóó bijzonder in staat stelt tot het nemen van algemeene overzigten der geschiedenis, tot het werpen van verrassende blikken in hare fijne schakels, tot het scherpzinnig en geestig overbrengen van haar verleden op 't heden. Volgt bungener b.v. maar eens, wanneer hij bl. 170 vv. eene parallel trekt tusschen de met woord of schrift gevoerde bestrijding en apologie der eerste Christenen en die der Hervormden! En daarbij zijn we, hoe schaarscher ze op ónzen bodem tieren, des te gereeder hulde verschuldigd

[p. 111]

aan de beschaafdheid, gematigdheid, liefderijkheid, waarmeê hier de strijd tegen Rome wordt gevoerd, en waarmeê ook een gasparin en merle hunne orthodoxe gevoelens uiten.

Van harte alzoo wenschen we dit goede boek een drukke en bij gevolg voorspoedige reis. Kortelijk geven we nog op wat men hier vindt. Tot Inleiding dient I. De toestand der wereld bij de komst van jezus christus; door viguet. In II. De Apostelen, en III. De Apostolische vaders wordt ons dan voorts door den Graaf de gasparin de eerste Eeuw afgemaald; in IV. De vervolging tegen de Christenen, en V. De aanvallen op het Christendom, geeft bungener ons de tweede Eeuw te aanschouwen; en met VI. Het Oosten, of origenes en de wetenschap, en VII. Het Westen, of cyprianus en het Christelijke leven, weet merle d'aubigné ons in de derde Eeuw te verplaatsen.

Hebben wij den Vertaler reeds voor zijne Aanteekeningen dank gezegd, wij doen het nog meer voor zijne uitmuntende vertaling. Ook had hij hier en daar geene verschooning behoeven te vragen, dat hij iets locaals niet wegliet: oratorische producten moeten gegeven worden, zooals ze uitgesproken zijn, of ze verliezen.

De uitvoering van den Heer roelants zou lof verdienen, indien ze door de zeer vele drukfeilen hare aanspraak daarop niet verbeurde.
v.p.