Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

De Aarde, de Planten en de Mensch. Populaire Schetsen uit het gebied der Planten-Geographie, door J.F. Schouw. Vrij naar de tweede, door den Schrijver zelven herziene Hoogduitsche uitgave van H. Zeise, door Dr. L. Mulder. Te Utrecht, bij Post Uiterweer en Comp. 1857. In post 8vo. VIII en 332 bl., met 2 steendrukplaten. f 2-90.

In een boeijenden stijl geschreven, bevat dit voor een be-

[p. 81]

schaafd publiek bestemd geschrift van wijlen den beroemden Deenschen Hoogleeraar schouw leerrijke mededeelingen betrekkelijk de verspreiding der planten over de oppervlakte der aarde. Daarbij heeft de Schr. niet alleen het oog op de tegenwoordige orde van zaken, maar behandelt hij ook de vroegere tijdperken van de geschiedenis der aarde en haren plantentooi, zoo als zij het onderwerp uitmaken van de geologische wetenschap. Sommige planten, die den mensch noodwendige of onmisbaar gewordene stoffen leveren, worden daarbij meer in het bijzonder behandeld; zooals de koffijboom, de theestruik, het suikerriet, het vlas, enz.; hare ontdekking, langzame verspreiding, het verbruik van hare voortbrengsclen en wat meer daarvan wetenswaardig genoemd mag worden. Dat de Schr. bij die Hoofdstukken hier en daar menigvuldige gelegenheid vond, om uit den schat zijns wetens treffende opmerkingen te maken, maakt de lezing daarvan zeer afwissclend; toch staan ze uit den aard der zaak in belangrijkheid achter bij de Hoofdstukken, die zich meer met algemeene beschouwingen bezig houden. Verschillende klassen van lezers zullen dit werk ter hand kunnen nemen, en naar mate zij zich reeds meer of minder vertrouwd gemaakt hebben met de onderwerpen, die hier behandeld worden, of, naar gelang van de rigting van hun geest, zich meer door de eene of door de andere van deze schetsen geboeid vinden - geen zal ze onvoldaan ter zijde leggen. We achten ons echter verpligt op te merken, dat in sommige Hoofdstukken, die we, als meer aan algemeene beschouwingen gewijd, aanduidden, zeer goed te ontdekken is, dat het werk in het oorspronkelijke reeds in 1837 het licht zag, en we hadden van den Hooggel. Vertaler, die op den titel eene vrije bewerking aankondigt, verwacht, dat hij die Hoofdstukken meer in overeenstemming met den tegenwoordigen stand der wetenschap zou gebragt hebben. En zulks te meer, omdat we op enkele plaatsen inlasschingen, blijkbaar van zijne hand afkomstig, ontdekt hebben. Reeds op bl. 2, in het Hoofdstuk over de ‘Planten der voorwereld’, merkt de Vertaler op: ‘de door den schrijver gevolgde verdeeling der gesteenten, welke de aardkorst zamenstellen, is thans sinds lang verouderd, en de vroeger gebezigde benamingen zijn door betere vervangen.’ Maar we vragen, waarom in eene vrije bewerking die verouderde verdeeling en die

[p. 82]

min passende namen niet verworpen en in de plaats daarvan gegeven, wat met de latere onderzoekingen overeenstemt? Wel deelt de Vertaler in zijn Voorberigt mede: ‘in den tekst hebben wij geene verandering gemaakt, omdat wij daartoe geen regt meenden te hebben’, maar dan vragen we weder: in hoeverre is de vertaling nu eene vrije bewerking? En ware het alleen die verouderde indeeling der gesteenten, waar we op te wijzen hadden, we zouden niet gewezen hebben op de noodzakelijkheid of ten minste op het wenschelijke, dat het werk op de tegenwoordige hoogte der wetenschap gebragt ware. Maar wanneer b.v. op bl. 14 van het tweede Hoofdstuk, getiteld: ‘verdere bijdragen tot de geschiedenis der planten’, de Schr. - waar hij de vraag behandelt, op welke wijze de planten ontstaan zijn - als zijne meening opgeeft: ‘dat er in den voortijd krachten werkzaam zijn geweest, welke thans niet meer werken’, mag men het wel bijna een anachronisme noemen, dat die meening zonder verder ophelderende aanmerking onder een publiek gebragt wordt, waarvan men, bij de onderstelling dat het weinig met de Duitsche taal bekend is, ook weinig kennis van de Geologie kan verwachten. En we meenen het voor zeker te mogen houden, dat sedert de Geologen minder verbaasd staan bij de beschouwing der tijden van vóór millioenen jaren, wier geschiedenis, voor zoo ver de aarde betreft, in haren schoot opgeteekend staat in voor de wetenschap te onteijferen hiëroglyphen - sedert zij geleerd hebben, dat tot de vorming der bergen, die de regelmatige gedaante der aarde verstoren, tot de vorming dier ontzaggelijke gevaarten, waarvan juist de grootste blijkbaar de jongst ontstane zijn, niet zoozeer onbegrijpelijk groot geweld, als wel een onbegrijpelijk verloop van tijd noodig is - zij voor de bewerktuigde rijken niet gaarne krachten zullen aannemen welke thans niet meer werken. Voor de onbewerktuigde natuur blijken die bijzondere krachten der voorwereld hoe langer zoo meer onnoodig te zijn, en wanneer men mogt meenen ze voor het ontstaan der bewerktuigde wezens nog niet zoo volkomen te kunnen missen, zou men niet beter doen te verwijzen naar latere tijden, wanneer eene menigte vragen, die thans nog van de wetenschap hare oplossing eischen, door haar meer of minder volledig beantwoord kunnen worden? Ook op bl. 81 vinden we eene meening uitgedrukt, die thans meer en meer

[p. 83]

onhoudbaar wordt, en waaruit eigenlijk de meening, waartegen we zoo even opkwamen, voortvloeit. Deze namelijk, dat het ‘niet waarschijnlijk is, dat zij (de soorten welke thans bestaan) de groote omwentelingen der aarde hebben kunnen overleveren’ (lees: overleven). Had de Vertaler hierbij ten minste verwezen naar harting's voortreffelijk werk: De voorwereldlijke Scheppingen, de nadenkende lezer had daar de bewijsgronden kunnen opzoeken voor de tegenwoordig onder bijna alle Geologen heerschende tegenovergestelde meening. Volgens deze namelijk ontstonden de bergen, waarmede die ‘groote omwentelingen’ zamenhingen, slechts betrekkelijk langzaam, en eerst na veelvuldige gedeeltelijke opheffingen bereikten zij de hoogte die ze thans bezitten; ja, zelfs nog heden ten dage worden de Cordilleras de los Andes - na het Himalaya-gebergte het hoogste en tevens jongst gevormde gebergte der aarde - aan de kust van Chili onder verschijnselen van aardbeving hooger. Vroeger bleef men verbaasd stilstaan bij die groote omwentelingen, welke men thans als de som van vele kleine omwentelingen heeft leeren kennen, omwentelingen zoo als ze ook heden ten dage nog voorkomen en haren grond vinden in hetgeen in het binnenste der aarde krachtens de wijze harer wording, woelt en werkt. We twijfelen niet, of het zal der wetenschap meer en meer gelukken aan te toonen, dat de schepping één geheel is; dat overal en ten allen tijde zoo ver menschelijke nasporingen in het wereldruim en in de verloopene zoowel als de toekomende eeuwen zich kunnen uitstrekken, dezelfde krachten in de natuur werkzaam geweest zijn en zullen zijn. Daarop hadden we gewenscht, dat in deze bewerking voor 1857 gewezen en met nadruk gewezen ware, al ware het alleen geweest in eene aanteekening met verwijzing b.v. naar het bovengemelde werk van Prof. harting.

Andere opmerkingen zouden we kunnen maken, b.v. dat de noten, hier en daar door des Vertalers hand bijgevoegd, niet altijd ter verduidelijking bijdragen, dat ze soms ontbreken waar ze zeer gewenscht zouden geweest zijn voor een publiek ten minste, dat geen Duitsch leest, en waarbij men dus meestal slechts geringe kennis van de hier behandelde onderwerpen mag vooronderstellen - die opmerkingen houden we evenwel achterwege, om deze aankondiging niet eene te groote uitbreiding te

[p. 84]

geven. Dit alleen nog, dat een ‘Mediceïsche appel’ niet bekend is, maar dat men den citroen kende als Medischen appel, omdat zij uit het toenmalig Medië afkomstig was; ‘eenige twintig graden’ vatten wij in onze taal op als de Franschen hun quatre-vingt, en het is dus een Germanisme, om als de Duitschers zich zóó uit te drukken, wanneer men bedoelt: twintig en eenige, of wel: iets meer dan twintig graden. Dat op bl. 27 de Schr. met de slotsom van zijn betoog in tegenspraak is, blijkt bij naauwkeurige lezing; we hebben de Duitsche uitgave niet bij de hand om te vergelijken of de Vertaler hier onnaauwkeurig geweest is, dan wel of zijn voorbeeld het zóó opgaf; in het laatste geval ware het niet ondienstig geweest, daarop opmerkzaam te maken.

Dat het werk een goed onthaal vinde, daar het dit veelzins waardig is, wenscht Ref. met den Vertaler.

z.
s.