Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Een blik in den ziekelijken Volkstoestand. Het proef- en geneesmiddel in Christenzin. Door H.C.W. Ter drukkerij van het Opvoedings-Gesticht te Montfoort. 1857. In gr. 8vo. 37 bl. f :-35.

Of het opzettelijk zij, dat de titel aldus gesteld is, weten wij niet, maar den inhoud van het stukje zal men er niet uit raden. Welke - vraagt men - is de ziekelijke volkstoestand? Toestand in allen gevalle, die een geneesmiddel vraagt in Christen- d.i. zedelijken zin, alzoo niet in eenen stoffelijken. En toch is het een stoffelijk, dat in deze brochure wordt aangeprezen tegen het pauperisme uit overbevolking ontstaan - de ziekelijke volkstoestand, van welken de Schrijver spreekt. Dat geneesmiddel dan bestaat in kolonisatie, op groote schaal, naar de Transvaalsche republiek in Zuid-Afrika. Hetgeen daarvoor pleit is, dat de kolonist niet in een land komt, bewoond door volstrekt vreemde stammen, maar bij stam- en taalgenooten, die de onzen gaarne ontvangen - iets dat, voegen wij er bij, ook nog weder blijkt uit de laatste berigten aangaande de jongelieden, die vóór eenigen tijd naar Graaff-Reynet zijn vertrokken -; niet in een land, waar men te kampen heeft met een ongezond of voor Nederlanders ongeschikt klimaat, maar in eene zeer gezonde streek; niet in een land, waar regeringsbepalingen de vrije ontwikkeling van landbouw en nijverheid belemmeren, maar in een, waar alle vrijheid wordt genoten; niet, eindelijk, in een, waar bodem, bewerking en voortbrengselen zoozeer van ons vaderland ver-

[p. 72]

schillen, dat er den Nederlander de handen verkeerd staan, maar in een, waar men zich volkomen op zijn gemak kan bewegen, terwijl de vruchtbaarheid ruime winsten belooft. Dit een en ander wordt hier ontwikkeld, en daaruit afgeleid, dat de onderneming van kapitalisten, die zich vereenigen tot het geldelijk ondersteunen van dergelijke kolonisatie op groote schaal, eene weldadige afleiding geeft aan het kwaad der overbevolking, aan velen lotsverbetering belooft, den achterblijvenden ruimte en een meer onbekrompen onderhoud verzekert, door den tijd uitzigt op nieuw verkeer en leven opent aan handel en fabriekwezen, den aanzienlijke en kapitalist aanbiedt wat hem het liefste is: geenerlei oppositie, inwendige rust, geregelde rentheffing.

Oogenschijnlijk is dit alles zeer aannemelijk, maar of het zulks in wezenlijkheid zij, durven wij niet beoordeelen, en 't is dan ook vooral ten einde de aandacht van deskundigen op het onderwerp te vestigen, dat wij den hoofdinhoud hebben opgegeven. Dit is zeker, dat de toestand van zaken in ons land alle aandacht verdient. De landbouw heeft in de laatste jaren ongehoorde winsten afgeworpen; scheepvaart, handel en nijverheid hebben eene ongekende vlugt genomen; de inkomsten der schatkist nemen toe - alles teekent dus welvaart; en toch: de rijken mogen nog rijker worden, het is eene treurige waarheid, dat de welvaart in den middelstand afneemt en dat de armen nog armer worden. Die waarheid is, helaas! onomstootelijk. En is dat het geval in eenen tijd, waarin vrede van buiten, rust van binnen heerschen, waarin onze Indische bezittingen het moederland verrijken met millioenen schats - wat zou het dan zijn in andere tijden? Die vraag verdient wel nadenken. Waarlijk, de toekomst wekt bekommering, ook voor de rijken zelven, en aandacht verdient ieder middel om dreigende onheilen af te wenden. Blijkt bij onderzoek van deskundigen de onraadzaamheid van eenigen maatregel, de onhoudbaarheid van eenig stelsel, de onuitvoerlijkheid van eenig middel - ook door de schifting tusschen het eene en andere komt men tot de waarheid. Maar komt nu op die wijze het aanbevelingwaardige van een plan aan het licht, dan nog is vereeniging van kapitalen noodig. Teregt echter merkt de Schrijver aan: ‘Konden de verschillende ontwerpers van noodige en nuttige onder-

[p. 73]

nemingen te gelijker tijd daarbij aanwijzen soliede borgen voor het te storten kapitaal, en aanbieden vooruitbetaling van een paar jaren interest ad 5 procent, dan misschien zouden de geldkisten en brandkasten der vroeger zoo ondernemende, nu dommelende, Hollanders te openen zijn.’

Bij veel waars is daarin echter ook veel overdrijving. Er is zoo menige oogenschijnlijk goede onderneming te gronde gegaan, en de praktijk heeft zoo dikwijls de theorie beschaamd, dat men voorzigtiger, ja, zoo men wil, angstvalliger is geworden. Maar bovendien ziet men algemeen bij het vergelijken van de ‘dommeligheid’ der (wij zeggen liever: veler) Nederlandsche kapitalisten met den ondernemingsgeest van het voorgeslacht, ééne zaak over het hoofd. Zij is deze, dat verreweg het grootste gedeelte der tegenwoordige kapitalen bestaat in effecten, en dat het leven van de renten van staatsschuldbrieven in den besten tijd van der Nederlanderen ondernemingsgeest nog eene geheel en al onbekende zaak was. Er bestonden, ja, actiën in sommige maatschappijën, doch dit bepaalde zich tot weinig, en het bezitten van kapitaal in schuldbrieven ten laste van eene provincie of stad was een eigendom, die slechts eene kleine bijzaak mogt genoemd worden. En zonder nu iets te willen afdingen op den krachtigen geest onzer voorvaderen, blijft het de vraag, of die geest wel zoo krachtigen prikkel zou hebben gevonden, indien men na het inbeuren eener aanzienlijke som slechts aan zijnen makelaar last te geven hadde gehad om zóóveel Integralen of zóóveel Russen te koopen, ten einde op zijn doode gemak den coupon te knippen, of zijn kapitaal te vermeerderen door speculatie in effecten. Dit is het, wat den ondernemingsgeest uitdooft; dit de hoofdkanker, welke aan de maatschappijën knaagt; dit de oorzaak, waardoor de rijken nog rijker en de niet-rijken arm worden; dit de weg tot het concentreren der kapitalen en het uitputten van den middelstand. En moge in dit opzigt de tegenwoordige geldcrisis eene gevoelige les geven! Moge zij de oogen der ‘dommelenden’ openen voor de waarheid, dat hunne buitensporige liefde voor ‘fortuin en portefeuille’ niet geheel en al een rotsgrond is om op te bouwen. Wij houden ons overtuigd, dat indien de helft der sommen, die door Nederlandsche kapitalisten bij de tegenwoordige geldcrisis zijn verloren, b.v. in spoorwegen waren gestoken, eene

[p. 74]

nieuwe bron van welvaart voor het vaderland en een bestaan voor tal van personen en huisgezinnen zou zijn geopend, en dat, hadde men in de handelswereld zich meer bepaald tot soliede operatiën, niet zooveel zelfmoorden van geruïneerde kapitalisten, niet zooveel schandelijke bankroeten door Europa zouden zijn vernomen, maar ook daarentegen de welvaart van het algemeen meer zou bevorderd, en tallooze openingsbuizen der bron van armoede meer gestopt zouden zijn. Mogt men nog tijdig wijs worden - die zich aan een ander spiegelt, spiegelt zich zacht.