Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Nederlandsche Volks-Almanak voor 1858. Uitgegeven door A.J. de Bull. Met platen van Alexander V.H. Amsterdam, bij H.J.v. Kesteren. In kl. 8vo. Het mengelwerk 180 bl., ingen. 1-25; geb. f 2-00.

Deze Nederlandsche Volks-Almanak was tot nog toe den wandelenden Jood gelijk. Ieder nieuwe jaargang sleepte hem in den drom der almanakken meê, maar met zoo iets onrustigs op zijn gelaat, dat de weldenkende meêlijden met hem moest hebben. Hij beproefde het met allerlei redactiën en allerlei uitgevers - vergeefs! hij miste zijne vocatie: kon hij het helpen dat hij eene vocatie had? Die had hij ontvangen bij zijnen doop: Nederlandsche Volks-Almanak! dat zegt wat. En daarbij gelet op zijne bestemming, kenbaar in uiterlijk en innerlijk, om eene soort van pracht-almanak te wezen, zoo iets tusschen beide in, daarenboven voor beschaafden, niet voor het volk in den algemeenen zin des woords - is het te verwonderen, dat er wel een onbestemd gevoel van 't geen hij wezen wou uit zijn mond sprak, maar dat toch zijn bestaan een worstelen en strijden was, om zich zijner bestemming regt bewust te worden en aan haar te voldoen? Zoo zou 't

[p. 42]

ook voor ettelijke jaren met een grootelui's kind gegaan zijn, dat roeping voelde voor den boerenstand - nu, in den heerenboerentijd gaat dat beter en geleidelijker.

Zulk een zoekenden almanak en gedurende vele jaren - hoeveel weten wij niet, want de titel verzwijgt dit - kon 't niet voordeelig gaan, hoewel hij niet minder dan de bestemminglooze prachtbanden sympathie vorderde. En 't is omdat hij het vorderde, dat Ref. met groote blijdschap den volke kond doet, dat het den Heer a.j. de bull eindelijk heeft mogen gelukken dezen almanak eene vaste plaats aan te wijzen, waarop wij van harte hopen, dat hij hem tal van jaren zal handhaven. Nu heeft het boekje karakter, een zeer bepaald karakter, nu is 't eene keurig gedrukte, en den uitgever eere scheppende verzameling geworden van stukken over onderwerpen, die de beschaafde in Nederland als burgers van dat Nederland moeten interesseren.

Voor eenige jaren was de Volks-Almanak ook aan de handen van den Heer de bull toevertrouwd, maar kon hij het toen niet verder brengen dan ‘eene bonte verzameling van proza en poëzij,’ nu heeft hij getracht daarin verandering te brengen, door den inhoud niet meer aan het toeval over te laten, maar dien zelf te ontwerpen, en vervolgens de vrienden, geschikt dat plan te helpen verwezenlijken, daartoe uit te noodigen.’

De platen, door alexander v.h., den bekenden, bezorgd, laten wij stil rusten. Zij hebben groote verdienste, maar behooren niet in het plan van den Redacteur, en nu hij eens een plan heeft, zoo goed en fiksch, moest hij ook de illustratie er in opgenomen hebben. Datzelfde geldt ook van eenige der versjes, als objectief en subjektief door Dr. wesp, van kwaad tot erger en zingen door c.g. van der ster, middernacht door de bull, een godsdienstig man door p.f. van kerkhoven, de boekweit door k.l. ledeganck, nog eens van 't molentjen door w.j. hofdijk en Moeder en dochter, door didymus. Doch wij zouden haast dankbaar gaan worden voor zulk eene afwijking van het plan, als wij denken aan de verdiensten van van kwaad tot erger en vooral van de boekweit, en opmerken aan welke verzen getrouwheid aan dat plan geboorte kan geven. Van dam van isselt's gemengde school is, onzes achtens, al zeer prozaïsch, eene beschrijving van het pro en contra

[p. 43]

dat in allerlei dagbladen over die zaak gezegd is. De eenige gedachte die wel aardig is, vonden wij in deze vier regels:

Daalt onmin bij de schooljeugd neêr,

Zijn drift en twist ten top gerezen....

't Zal niet om Roomsche of Dortsche leer,

Maar 't zal om tol of knikkers wezen, enz.

Het proza van den almanak doet de goede denkbeelden van den Redacteur duidelijk uitkomen. Zijne rubrieken hebben tot opschrift: volksleven, taal, kunst, portretten, volksbestaan, oudheden.

Sub. I. levert de b. zelf een stuk: Moeders pappot, waarin veel waarheid ligt en ééne onwaardeerbare waarheid verkondigd wordt: ‘de jongen moet van moeders pappot af.’ Of alle Hollanders het voelden! Zeker zouden zij 't, indien zij zoo hartstogtelijk waren als de b. moeder joriszen maakt, wat ons in zijn verhaal eene fout schijnt. - Veel minder hoog loopen wij met het stuk van Dr. broers, een laatste kermisnacht te Utrecht, dat hier en daar wel gelukkige grepen heeft, maar zeer weinig nieuws in de gedachte: kermissen moeten afgeschaft en door beter vervangen worden, terwijl het, even als een later te noemen stuk van Mr. amersfoordt, den boerenstand, die van zooveel belang is in ons lieve vaderland, op eene wijze aantast, die alleen vergefelijk is, als wij er vrede meê hebben, dat hier pars pro toto genomen wordt; de ....sche boeren namelijk voor al de boeren uit ons Nederland. In 't voorbijgaan zij protest aangeteekend tegen de beschrijving van een boer en boerin, ‘als ze kleven op elkanders mond door een mengel van jenever en suiker en dierlijkheid.’ Voorwaar, een zonderling drievoudig mengsel! Lost de dierlijkheid zich in jenever op? Waar koopt men die waar? En dan een mengel! een mengel!

Sub II. Taal vindt ge het beste van dezen almanak. Van lennep schreef een ‘open’ brief in 't Nieuw Hollandsch, waaruit voor Dr. broers en voor den schrijver van menig nieuwsblad en voor alle Nederlanders ontzaggelijk veel te leeren is. Ondeugend is van lennep toch meer dan iemand. Dit stuk getuige, dat er ook eene nuttige ondeugendheid kan wezen.

[p. 44]

Sub III. leverde Dr. j.j. viotta een stuk: onze toonkunst. Onze - let wel! Denk echter niet aan Oud-Nederland, de noordelijke provinciën: die leverden al zeer weinig voor de toonkunst; 't meest is hier sprake van de zuidelijke; wilt ge die in dat ‘onze’ laten deelen gelijk Dr. viotta - 't is ons wel - maar geen vrede hebben wij er meê, dat de bekwame Musicus in zijn stukje de Muze der historie te weinig eer laat weêrvaren. Is hij niet te veel kronijkmatig om hem met genoegen te lezen? Namen noemen is nog geene gedachten geven; treedt de musicus als historicus op, en wil hij zijn publiek boeijen, dan moet hij meer doen dan data en facta melden, hij moet ze in hun verband en in hunne ontwikkeling schetsen, hij doet den lezer nu onze toonkunst niet begrijpen.

Hetzelfde zij met dubbelen nadruk gezegd tot Dr. j. van vloten en Dr. l.j.f. janssen, die sub IV en VI schreven. Wij willen niet het minste afdingen van de belangrijkheid hunner stukken, het eene over Joh. Brosterhuis (volstrekt geen portret), en het andere over voorwerpen uit de Haarlemmermeer; zij hebben hunne eigenaardige waarde, als behelzende meer dan voldoende gegevens voor mannen van het vak, maar die voor een publiek, als waarvoor de almanak is bestemd, moesten omgewerkt en doorgewerkt worden. Als de Redacteur niet waakt tegen het dorre en drooge en de vrienden die daarom ongeschikt zijn, ‘dat plan te helpen verwezenlijken’ niet uitsluit, of liever nog, niet besluit om met hunne hulp over onderwerpen uit hun vak te schrijven of te laten schrijven wat geniessbar is voor het publiek, dat smaak en een veelzins verwenden smaak heeft, dan zal de Nederlandsche Volks-Almanak weinig deelneming vinden.

Van het stuk sub V. zouden wij nog spreken, (zie boven) maar er is niets bijzonders meer van te zeggen.

Van den almanak in zijn geheel nog dit. Hij is aanmerkelijk vooruitgegaan. Allen beschaafden, die hem ook lief hebben, bevelen wij hem aan, en hopen, dat hij, nu het plan vastheid gekregen heeft; nu ieder weten kan, wat de Volks-Almanak wezen moet en wil, nog veel grooter schreden voorwaarts zal doen, wanneer er aan de uitvoering van dat plan met meer bedaardheid gewerkt wordt, dan waarvan Dr. janssen's woorden getuigen: ‘Wanneer de Heer

[p. 45]

de bull mij niet nog even voor het afdrukken van den Nederlandschen Volks-Almanak met den vriendelijksten aandrang verzocht had.’ Die almanak heeft lang naar zijne vocatie gezocht, hij heeft haar gevonden: nu meene hij niet, dat hij er door haast aan voldoen kan.