Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Drie Voorlezingen van Dr. L.S.P. Meyboom, Predikant te Amsterdam. Te Arnhem, bij D.A. Thieme. 1857. In gr. 8vo. 86 bl. f 1-:

Dr. meyboom leverde vóór eenigen tijd over verschillende onderwerpen drie opstellen, die eerst in den Tijdspiegel geplaatst, thans door den Uitgever van dat tijdschrift afzonderlijk aan het publiek aangeboden worden en als zoodanig in de Vaderlandsche Letteroefeningen besproken dienen te worden.

[p. 21]

Wij noemen het in de eerste plaats een goeden inval van den Uitgever dat hij tot de afzonderlijke uitgave dezer Voorlezingen besloot, en wanneer het een toeval was, dat hem op dien inval bragt, zoo als Dr. m. in het Voorberigt van deze uitgave vermeldt, dan noemen we dit een gelukkig toeval. Want al wat tot verbreiding der kennis van de natuur onder het volk kan dienen, begroeten we als eene aangename verschijning, en de door zoo menig geschrift populair geworden naam van Dr. meyboom waarborgt eene meer algemeene verspreiding van deze Voorlezingen, dan wanneer ze van menige andere hand afkomstig waren. Dat maakte, dat we met deze Voorlezingen, nadat we kennis genomen hadden van de onderwerpen, waarover ze handelden, ten hoogste ingenomen waren, en schenen die onderwerpen in het eerst ook vrij ongelijksoortig - eene nadere overweging deed zien, dat vooral bij de gelijke wijze van behandeling der stoffe in de drie Voorlezingen, eene vereeniging daarvan tot één bundel zeer natuurlijk was. De eerste handelt namelijk over gezigts- en verstandsbedrog, de tweede over mikroskopisch en teleskopisch zien, de derde eindelijk over het verband tusschen wetenschap en kunst. Alle hebben ze dit met elkander gemeen, dat ze blijkbaar eerst na veelzijdige overweging van het onderwerp geschreven zijn, zoodat de vergelijkingen en tegenstellingen, die de Schr. bij elke daarvan aanwijst, meestal door hare treffende juistheid de aandacht van den lezer uiterst boeijen. Als gemeenschappelijken trek van deze drie Voorlezingen zou men verder kunnen noemen, dat de aesthetische zijde van ieder onderwerp telkens helder en met bijzondere voorliefde in het licht gesteld wordt. Zoo vinden we, om tot bijzonderheden over te gaan, in de eerste Voorlezing ‘over gezigts- en verstandsbedrog’, het eerste in 6 soorten verdeeld op eene wijze die allezins er op berekend is, om verrassende vergelijkingen te kunnen maken tusschen de beide onderwerpen van beschouwing, maar natuurlijk is die verdeeling niet. De hoofdgrond van verdeeling der verschillende soorten van gezigtsbedrog - zoo als van alle zinsbedrog - ligt daarin of de natuur aan den waarnemer andere beelden voorspiegelt en opdringt, dan overeenkomen met de werkelijkheid, waarvan men zich met behulp van de andere zintuigen kan verzekeren, dan wel of in het zintuig de oorzaak van het bedrog gelegen is,

[p. 22]

òf eindelijk - in de hersenen kan de bron van dwaling gelegen zijn. De eerste soort van gezigtsbedrog zou men kunnen onderscheiden als gezigtsmisleiding, welk woord door zijnen grammatischen vorm, als bedrijvend deelwoord, herinneren kan aan het actieve - buiten den waarnemer gelegene en van hem onafhankelijke - van deze soort van gezigtsbedrog; de tweede soort, aan het zintuig zelf toe te schrijven, zou men gezigtsbedrog in engeren zin kunnen noemen; de derde soort eindelijk, uit een ongewonen toestand van de hersenen haren oorsprong nemende, verdient meer in het bijzonder den naam van gezigtsbegoocheling. Dat onderscheid moet den Schr. niet helder geweest zijn, en daarmede hangt zamen, dat bl. 13 vv., waar voorbeelden opgenoemd worden van gezigtsbegoocheling bij ziekelijke toestanden, die begoocheling aan prikkeling van de gezigtszenuw toegeschreven wordt, in plaats van aan prikkeling van de hersenen. Nog eenige aanmerkingen bij deze voorlezing, die overigens zoo vele blijken draagt van des Schr.'s ijverige studiën op een gebied, waarin zoovelen zijner ambtgenooten vreemdelingen zijn, mogen we niet achterwege houden, of soms deze of gene, die deze aankondiging vergelijkt met het werk zelf, daardoor van het aannemen eener onjuiste voorstelling mogt teruggehouden worden. Op bl. 11 lezen we: ‘onze gezigtszenuw kan behalve het gevoel van pijn, slechts ééne gewaarwording naar de bewustheid overbrengen, namelijk die van licht.’ Maar het doorsnijden van de gezigtszenuw veroorzaakt niet de minste pijn, zoo als de ondervinding ten duidelijkste geleerd heeft aan de heelkundigen, die in de droevige noodzakelijkheid geweest zijn bij menschen den oogbol wegens ziekelijke aandoeningen daarvan weg te nemen. Ook het netvlies kan bij een levend mensch, zonder eenig onaangenaam gevoel te veroorzaken, gewond worden. Onjuist is verder de tweede bewering in de hier aangehaalde zinsnede uitgedrukt: dat de gezigtszenuw slechts ééne gewaarwording, die van licht, naar het bewustzijn overbrengt. De hier voorgedragene stelling, die in de wetenschap langen tijd als ontwijfelbaar gold, mag thans zoo al niet ten eenenmale onjuist, dan toch geheel onbewezen en zeer onwaarschijnlijk genoemd worden. Het is hier natuurlijk de plaats niet, dit breeder uiteen te zetten, maar feitelijk is alleen dat de gezigtszenuw door verschillende invloeden aangedaan kan worden,

[p. 23]

en zijn geprikkelden toestand mededeelt aan het deel der hersenen waarin hij uitloopt. Eerst hier, mag men aannemen, komt die prikkel als gewaarwording van licht tot het bewustzijn. Nog vonden we op dezelfde bladzijde: ‘Al prikkelt gij de draadjes van de gezigtszenuw in het midden of waar dan ook, gij meent altijd licht te zien daar, waar het uiteinde van dat draadje is geplaatst. Dat is zoo met al uwe zenuwen.’ In de laatste zinsnede is ongetwijfeld bedoeld: iets dergelijks heeft plaats met al uwe zenuwen, maar bovendien moeten we opmerken, dat niemand meenen zal het licht dáár te zien, waar het uiteinde van het getroffen zenuwdraadje geplaatst is. Wèl geldt dit mutatis mutandis van de gevoelszenuwen, en aan de kennis, ten aanzien van deze opgedaan, is bovengenoemde bewering voor de gezigtszenuw ontleend, waarbij de Schr. verzuimde indachtig te maken op de verschillende omstandigheden waaronder beiderlei zenuwen geplaatst zijn.

Met verbazing lazen we verder op bl. 14 het drinkers-delirium verward (incredibile dictu!) met St. Vitusdans.

Meer genoegen dan deze eerste Voorlezing, waarin we eenige leemten aangetoond hebben, gaf ons de tweede: over mikroskopisch en teleskopisch zien. Blijkbaar beheerscht de Schr. dit onderwerp beter, en we kunnen niet anders dan de behandeling der stoffe uiterst boeijend vinden, vooral voor een beschaafd publiek, dat, door zijne opvoeding meer tot overdenkingen dan tot natuurstudie geneigd, ligte proefjes van de laatste toch niet versmaadt.

De derde Voorlezing: over het verband tusschen wetenschap en kunst, bevat eene heldere uiteenzetting van de verhouding dezer beide onderwerpen tot elkander, en het verband dat tusschen beide moet bestaan. Schoon is de opvatting van eene hoogste der kunsten: de kunst der opvoeding, verheven boven de lagere kunsten - ambachten - en de hoogere, zoo als bouwbeeldhouw-, schilderkunst, muzijk, poëzij, enz. Die opvatting wordt met de volgende woorden verdedigd: ‘de lagere kunst zoekt het nuttige, de hoogere het edele. Zij wil leven wekken in den geest, van den geest spreken tot den geest, den eenen geest stemmen op de hoogte van den anderen, hem doen denken, gezind zijn, handelen als de andere. De hoogste kunst wil doen leven in den volsten zin des woords’; en bl. 74: ‘Zij wil het leven, dat in den opvoeder is, overplanten in den

[p. 24]

kweekeling.’ Overigens zouden we niet geneigd zijn met den Schr. de scheepsbouwkunst en de kunst van den werktuigmaker te stellen boven bouw- beeldhouw- en schilderkunst, omdat de laatstgenoemde het leven in rust uitdrukken, terwijl de beide eerstgenoemde zich met het leven in zijne beweging bezig houden. Integendeel meenen we dat het onnatuurlijke, kunstmatige van dezen grondslag van verdeeling juist door de gevolgtrekkingen waartoe ze leidt, aangewezen wordt. Jammer, dat op p. 78 (waar gesproken wordt van de stammen der witte en graauwe zenuwen, die ‘als een gepaarde toestel voor het ontvangen van indrukken van buiten en te weeg brengen van indrukken naar buiten’ ter zelfde plaatse in 's menschen ligchaam ontspringen) zich eene verwarring van begrippen op het gebied der anatomie en physiologie verraadt, die den beter ingelichte hinderlijk is. Maar niettegenstaande alle aan- en opmerkingen, waartoe Ref. zich gedrongen zag, blijft het oordeel over dit werkje aanbevelend, in die mate zelfs dat hij het bejammeren zou in deze aankondiging niet meer op de schoonheden daarvan gewezen te hebben, wanneer de leemten, die hij er in aantoonde, op iemand meer indruk mogten maken, dan hij zelf zou wenschen.

z.
s.