Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Iets over de natuurkunde der litteratoren, en de letterkunde der natuurkundigen.
Door D^r. D. Burger, Jr.

Volgens de bestaande wetgeving op het hooger onderwijs, moeten de litteratoren een vrij zwaar examen in de wiskunde afleggen, en bovendien een getugischrift kunnen vertoonen van met vrucht bijgewoonde lessen over de Physica en de populaire Astronomie. Desgelijks moeten de philosophen, gelijk men ze noemt, dat is: de natuurkundigen, getuigschriften van met vrucht bijgewoonde lessen over Grieksche en Latijnsche letterkunde, redeneerkunde, bovennatuurkunde en geschiedenis der wijsbegeerte overleggen. Dit klinkt op het eerste gehoor vreemd; want menigeen is geneigd te vragen: waartoe dit overstappen in een geheel vreemd gebied? Bij nader onderzoek evenwel blijkt het, dat deze bepalingen op een waar en goed begrip steunen; al is het niet te ontkennen dat zij, zoo als zij nu liggen, veel stof tot gegronde aanmerking opleveren, daar zij te gelijk te veel en te weinig behelzen.

Deze bepalingen hebben haren oorsprong te danken aan de poging om twee tegenstrijdige begrippen in overeenstemming te brengen. Aan den eenen kant staat de eisch: ‘Wees niet eenzijdig! zoek zoo veel mogelijk alles te omvatten!’ en aan den anderen kant wordt even dringend geroepen: ‘Doe niet te veel, maar kies een bepaald gedeelte der wetenschap tot uw hoofdwerk! slechts door verdeeling van den arbeid komt iets goeds tot stand’. Beide eischen zijn billijk. Het middel om ze beide te bevredigen, is dit: dat men de wetenschap in groote rubrieken splitst, en ieder die ééne rubriek tot hoofdzaak

[p. 704]

kiest, uit de andere zoo veel mededeelt als noodig is, om hem er een algemeen begrip van te geven. Passen wij dit beginsel hier toe, dan wordt alles duidelijk.

De hoofdverdeeling, waardoor reeds spinoza alles wat bestaat gesplitst heeft, is die van uitgebreidheid en denken. Zonder ons nu hier met het onderzoek naar den metaphysischen zamenhang tusschen ligchaam en ziel in te laten, waaromtrent trouwens met zekerheid weinig kan gezegd worden, meenen wij te kunnen beweren: dat werkelijk de verschijnselen die zich aan ons voordoen, uitnemend goed onder eene der twee categoriën, die der uitgebreidheid, of die van het denken, kunnen gerangschikt worden, en dat alle wetenschappen volgens deze verdeeling tot eene dier twee categoriën kunnen gebragt worden; zoodat, om nu de akademische verdeeling in vijf faculteiten te behouden, de regtsgeleerdheid, de godgeleerdheid en de letterkunde voorwerpen beoefenen, die tot de categorie van het denken behooren; terwijl de natuurkundige wetenschappen en de medicijnen zaken behandelen, die onder de categorie der uitgebreidheid begrepen zijn. Wil men nu op dezen stand van zaken het beginsel toepassen, dat eenzijdigheid moet vermeden worden, zonder de zoo noodzakelijke verdeeling van den arbeid uit het oog te verliezen; dan is het aan den eenen kant te veel, wanneer men iemand die één vak beoefent, verscheidene specialiteiten uit een ander laat leeren: en aan den anderen kant is het te weinig; want het is hier niet om enkele vakken te doen, maar om allen; en niet om naauwkeurige kennis van specialiteiten, maar om een algemeen overzigt. Zulk een algemeen overzigt nu kan uit twee oogpunten beschouwd worden. Het kan dienen om allen, die verschillende specialiteiten, welke onder ééne categorie vallen, beoefenen, door eenen gemeenschappelijken band te verbinden; het kan tevens dienen, om allen die tot de eene categorie behooren, met de hoofdzaken der andere categorie bekend te maken. Beide doeleinden kunnen en moeten te gelijk bereikt worden, om de universiteit werkelijk tot eene universiteit, tot eene leerschool voor algemeene wetenschappelijke vorming te maken, en daardoor, zonder de verdeeling van den arbeid, die bij den grooten omvang der wetenschappen volstrekt noodig is, uit het oog te verliezen, eenzijdigheid te verhinderen. De wijze waarop zulks kan tot stand

[p. 705]

gebragt worden, is de volgende. Vooreerst wenschen wij dat in ieder bijzonder vak van studie de menigte punten waarover de examina loopen, tot datgene beperkt worde, wat door de ondervinding als volstrekt noodig is aangewezen. Dit van al de verschillende vakken op te geven, gaat mijne krachten te boven, en is ook volstrekt niet noodig. Genoeg is het de beginselen vast te stellen. Als eerste beginsel bij eene toekomstige regeling van het hooger onderwijs stellen wij dus dit: beperk de verpligte vakken tot het volstrekt noodige. Een tweede beginsel, dat zich hier van zelf aansluit, is dit: dat het volstrekt noodige dan ook door en door, zoo grondig mogelijk, gekend worde; opdat daarin de grootst mogelijke bedrevenheid verworven worde. Wij formuleren dit aldus: maak de examina in het volstrekt noodige zoo zwaar als zij redelijkerwijze kunnen gemaakt worden.

Zoo ver de verdeeling van den arbeid. Nu het andere punt: het voorkomen van eenzijdigheid. Hier is natuurlijk van examina geene spraak meer; het is voldoende hier getuigschriften van het met vrucht bijwonen der lessen te vorderen. Maar van welke lessen? Immers van zulke die een algemeen overzigt geven van die vakken welke buiten den onmiddellijken kring der beoefenaars van iedere specialiteit liggen, maar van welke hij toch iets weten moet, om tegen eenzijdigheid gewaarborgd te wezen. Houden wij nu de verdeeling der wetenschappen in twee categoriën, waarvan wij boven spraken, vast, dan bekomen wij het volgende resultaat. Er moeten, zoo wel voor allen die de wetenschappen, welke tot de categorie van het denken behooren, beoefenen, als voor hen die zich met een der vakken, welke onder de categorie der uitgebreidheid begrepen zijn, bezighouden, twee collegiën gegeven worden, het ééne: over de algemeene geschiedenis der beschaving, het andere: over den algemeenen omvang der wis- en natuurkundige wetenschappen. Eene encyclopaedie der beschaving en eene encyclopaedie der sciences exactes, ziedaar wat wij wenschen! Beide collegiën moeten voor alle studenten, om het even waarin zij hun tabernaculum vitae geplaatst hebben, verpligtend zijn. Er is wel geen twijfel aan, of beide collegiën zullen, wanneer zij met de noodige duidelijkheid gegeven worden, voor alle studenten veel aantrekkelijks heb-

[p. 706]

ben, zoo omdat zij daardoor eene menigte wetenswaardige dingen zullen vernemen, die hun anders verborgen zouden gebleven zijn, als omdat zij op deze wijze tot het bewustzijn zullen komen, dat werkelijk alle wetenschappen met eenen gemeenschappelijken band verbonden zijn, en dat de verdeeling van den arbeid, hoe heilzaam ook voor de praktijk, eigenlijk geene in den aard der zaak gegronde inrigting is, maar bloot een gevolg van de beperktheid onzer vermogens, die ons belet alles te gelijk te beoefenen. Er zijn velerlei gaven, doch er is maar één geest. Ieder ontwikkele en beoefene bij voorkeur die gave welke hem bijzonder verleend is; doch ieder erkenne dat er buiten de zijne nog ontelbaar vele andere gevonden worden, die ieder in hare soort even goed zijn. Op deze wijs kan de eisch, dat het beginsel van de verdeeling van den arbeid in het oog gehouden worde, volkomen bevrediging verwerven, zonder dat de Universiteit daarom gevaar loope eene vereeniging van specialiteiten te worden, die door geenen gemeenschappelijken band worden zamengehouden.