Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

[p. 766]

Atlas van het Koningrijk der Nederlanden, zijne Overzeesche Bezittingen en het Groot-Hertogdom Luxemburg, met Statistische, Aardrijks- en Geschiedkundige Overzigten, door F.C. Brugsma. Te Groningen, bij J.B. Wolters. 1856. Met gekleurden titel en afgezette kaarten. In breed 4to. f 2-40.

Deze beknopte Atlas, uit hoofde van zijn kleinen omvang en goedkoopen prijs bijzonder geschikt tot Hand-Atlas, ook voor den burgerstand, heeft een gekleurden titel, versierd met 's Konings wapen, en de wapens der elf Provinciën en van Luxemburg, allen in de eigenaardige heraldieke kleuren; maar, door de kleinte der wapenschilden, is de kleuring hier en daar minder fraai.

De Atlas begint met eene Kaart van het Koningrijk der Nederlanden, die echter niet veel meer is dan eene verzamelkaart; wijl er, om slechts een paar plaatsen te noemen, Medemblik, Enkhuizen, De Lemmer en Vollenhoven niet op zijn aangeduid. - Daarop volgen eene Kaart van Groningen, van Friesland, van Drenthe, van Overijssel, van Gelderland, van Utrecht, van Noord-Holland, van Zuid-Holland, van Zeeland, van Noord-Braband, van Limburg, en van Luxemburg.

Bij de Kaart der Nederlanden is een statistisch Overzigt, van den Heer brugsma, dat veel goeds behelst omtrent de grondsen luchtsgesteldheid, en de bezigheden en middelen van bestaan der ingezetenen. Vooral dient tot beter begrip, dat bij de bevolking, en bij den in- en uitvoer, het jaartal der opgave staat. - Aanmerkingen zijn er natuurlijk te maken bij een arbeid als dezen, waar men zich op beknoptheid heeft moeten toeleggen. - Onder de koopsteden worden steden opgenoemd die wij er niet onder zouden rangschikken. Bij de visscherij verdiende ook de botvangst in de Zuiderzee, op de Dollard en de Wadden genoemd te worden. - Op de verdeeling naar het kerkelijke hebben wij een gewigtiger aanmerking. Wij hebben alleen vermeld gevonden de Hervormde Kerk en de Roomsch-Katholieke Kerk. Zijn er dan geene andere Kerkgenootschappen? Ook gelooven wij dat het onnaauwkeurig is, den datum der Pauselijke Allocutie van den 7^den Maart 1853 op te geven als de dagteekening van de organisatie

[p. 767]

der R.-K. Hiërarchie. - Onder de ‘Geschiedkundige bijzonderheden’ hier voorkomende, had iets meer over de Stadhouders gezegd, en ook opgegeven moeten worden, dat op het einde van 1813, toen Nederland ‘weder in zijne vrijheid en onafhankelijkheid werd hersteld’, willem van Oranje-Nassau Souverein Vorst van den nieuwen Staat is geworden.

Op de Kaarten der verschillende Provinciën en Gewesten vindt men aangeduid de hoofd plaatsen der Provinciën, Arrondissementen, Kantons, Gemeenten, Kiesdistricten en Militie-Kantons; Dorpen, Vestingen, Kanalen, Dijken, Kunstwegen, gewone Wegen, Rijks-Grenzen, Provincie-Grenzen, Arrondissements-Grenzen en Kantons-Grenzen. Op die wijze wordt aan ieder billijk verlangen te gemoet gekomen, maar door de veelvuldige lijnen van vaarten, kanalen, rivieren en gewone wegen, ontstaat wel eens verwarring. Dijken, grinden andere wegen zijn hier veel vollediger aangeduid dan op sommige kaarten van grooter bestek; hetgeen de waarde van dezen Atlas verhoogt. - Eene bladzijde, van de grootte der kaarten, behelst statistieke, aardrijks- en geschiedkundige bijzonderheden, doch laat door de beperktheid hier en daar te wenschen over. In die Overzigten wordt gehandeld over Grenzen, Grootte, Golven, Grondsgesteldheid, Luchtsgesteldheid, Rivieren, Meren, Eilanden, Voortbrengselen, Bevolking, Bezigheden, Verdeeling, Steden en andere belangrijke plaatsen; of wel belangrijke vlekken en dorpen, middelen van communicatie, en historische bijzonderheden. Die Overzigten strekken zeker enkel tot vlugtige herinnering. Wij zullen alleen aanmerken, dat bij Groningen de inwijding van het sedert zoo korte jaren bestaande Akademie-gebouw wel had mogen opgegeven worden. - Bij Zeeland missen wij de lotgevallen van eenige gedeelten der Provincie sedert 1795. - Gaarne zouden wij daar ook, in plaats van: ‘Thans bloeit het door landbouw’, gelezen hebben: ‘vroeger bloeiden deze eilanden evenzeer door visscherij, scheepvaart en handel, als door landbouw; thans maken de laatste en de vischvangst genoegzaam de eenige middelen van bestaan uit.

Bij een Overzigt van de Overzeesche bezittingen, waarin niet alleen onze Oost-Indische bezittingen vermeld worden, maar ook: ‘Decima in Japan, Bezittingen in Afrika, Bezittingen in Amerika, en Bezittingen in Australië’, is eene uit-

[p. 768]

slaande kaart van die Bezittingen. De bronnen der in het Overzigt geleverde cijfers - het Ministeriëel verslag over 1853, en de opgaven van den Baron melvill van carnbee - zijn genoemd en met getrouwheid overgenomen.

De kleuring der kaart voldoet niet: de Nederlandsche en Engelsche bezittingen kunnen niet van elkander onderscheiden worden. Men zie, b.v., Bintang en Singapore. Naar de kleuring behoort Sarawak, op de Westkust van Borneo, aan eene dier beide natiën. Dat is niet juist; want de Engelschman brooke is er geen onafhankelijk Radja, maar Radja moedie: plaatsvervanger van den Sultan van Broenie, die over de N.-W.-kust van Borneo heerscht. - De gele kleur is niet opgegeven, maar men zal het daarvoor moeten houden, dat de onafhankelijke inlandsche Staten daardoor aangeduid worden. - Wij begrijpen niet waarom onder Java met cijfers de Kadoe, Bagelen en Krawang worden opgegeven. Waarom niet zoodanige opgave van al de Residentiën en Afdeelingen? Bij vergissing is Djokjokarta evenzeer door 1. aangeduid als Kadoe. - Sommige woorden staan niet op hunne plaats. Dit is inzonderheid het geval met ‘Gouvernement der Molukken’, welke woorden de Golf van Tomini vullen en tot aan de Xulla-Eilanden zich uitstrekken. Met der daad echter omvat dat Gouvernement de Residentiën Ternate, Amboina en Banda, zoo wel als de Residentie Menado, zoodat er de eilanden ten Oosten van Celebes tot en met Nieuw-Guinea toe behooren.

Het is een gelukkig denkbeeld van den Uitgever geweest, om in een hoekje dier kaart Nederland te plaatsen; opdat men kunne oordeelen over de betrekkelijke uitgestrektheid van het land waaraan die groote eilandzee, met hare millioenen inwoners, is onderworpen.

Als een toegift krijgt men den grooten en fraaijen ‘Afstandswijzer der voornaamste plaatsen van het Koningrijk der Nederlanden, en van onderscheidene steden in Europa’. Behalve den alphabetischen Afstandswijzer van eene menigte plaatsen in de Nederlanden - waarop echter Utrecht is vergeten - vindt men er de voornaamste steden van Europa, met opgave der bevolking, en van de uren afstands van Amsterdam.

Als men den prijs van den Atlas in aanmerking neemt, is het bijkans onbegrijpelijk, hoe zoo veel voor zoo weinig geld kan geleverd worden. De aanmerkingen, er op te maken, zijn

[p. 769]

niet van overwegend belang; derhalve verdient het werk ook uit dien hoofde het ruim debiet, dat er, om de doelmatigheid voor huiselijk gebruik, door den verslaggever aan wordt toegewenscht.