Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

De Hoogleeraar Abraham des Amorie van der Hoeven herdacht door zijnen leerling en opvolger Joannes Tideman, bij de opening van diens Onderwijs in de Godgeleerdheid aan de Kweekschool der Remonstranten te Amsterdam. Te Amsterdam, bij P.N. van Kampen. 1856. In gr. 8vo. 74 bl. f :-80.

Dat de dankbare leerling, zijnen leermeester opgevolgd, bij de opening zijner lessen de gedachtenis van zijnen voorganger huldigt, en uitweidt over diens lof, niets natuurlijker in ons oog dan dit. Te eerder werd Prof. tideman door zijn gemoed gedrongen om uitvoerig over des amorie van der hoeven te spreken, omdat hij, in het bezit gesteld van 's mans schriftelijke nalatenschap, zich had voorgenomen zijn leven te beschrijven, maar door de aanvaarding eener nieuwe levenstaak daarvan, zijns ondanks, had moeten afzien. En met moeite had hij zich weêrhouden, om niet reeds bij gelegenheid der Inwijdings-rede zijne beeldtenis te schetsen. ‘De optimo praeceptore dicere’ - zegt hij - ‘cupiebat animus. Unum me retinuit. Metus, ne hoc agens, cum Patris (hij spreekt tot Prof. m. des amorie van der hoeven) munus susciperem, Patris vicarius videri vellem.’ Daarom heeft hij, terstond daarop, gedurende drie achtereenvolgende dagen, telkens een geheel uur toegewijd aan het spreken over hem. En wat hij tot zijne leerlingen sprak, dat geeft hij thans, aan allen die er belang in stellen, te lezen.

Het valt moeijelijk om van deze drievoudige toespraak naauwkeurig verslag te geven. Er komt niet weinig goeds en behartigenswaardigs in voor; maar de lucidus ordo laat, zoo wij meenen, iets te wenschen over, en de eenheid ontbreekt. Eerst wordt in het breede geroemd de waarheid van geheel zijn wezen, die ook een der schoone kenmerken was van zijne wetenschap en zijn onderwijs, en waaruit zich tevens verklaren laten de aard en omvang zijner letterkundige werkzaamheid.

[p. 741]

Daarna wordt hij geroemd als een die zich zelven kende zoo als weinigen, en zijne gave met ernstige zorg ontwikkelde. En, eindelijk, wordt nog de aandacht bepaald bij zijne regte waardeering van den vorm, het praktisch doel van zijne wetenschap en zijn onderwijs, zijne heilige liefde voor de Evangeliebediening, en zijne belangstelling in zijne leerlingen. Men ziet dat het hier niet aan verscheidenheid van stof ontbreekt. Ook klinkt de toon van gemeenzaam onderhoud, die hier wordt aangeslagen, bij zulk een onderwerp en voor dat gehoor niet onaangenaam, al had, onzes inziens, de vermelding van den beslissenden stap, die tideman's leven aan het meisje zijner keuze verbinden zou (bl. 70), zonder schade kunnen zijn gemist. En wie is er, die hem zijne dankbare vereering van een geliefden leermeester, die uit elk zijner woorden spreekt, zou willen ten kwade duiden in eenig opzigt? Maar daaruit volgt nog niet dat het gesprokene juist door den druk moest worden gemeen gemaakt. Uitbundige lofspraak wekt ligtelijk tegenspraak op. Er was ook over den gevierden man reeds zoo veel gezegd en geschreven, dat het publiek geacht kon worden, genoegzaam aangaande zijne verdiensten te zijn ingelicht. En het is geene ligte taak, om, sprekende over een ontslapene, volkomen waar te zijn. Zullen wij opregt zijn? Dan betuigen wij onbewimpeld: dat wij gewenscht zouden hebben de uitgave dezer bladzijden te kunnen verhinderen. Na onlangs in deze ‘Letteroefeningen’ ons oordeel over den hooggeroemden Kanselredenaar, tegenover de overdrijving van Prof. domela nieuwenhuis, met bescheidenheid te hebben uitgesproken, lust het ons niet, andermaal in bijzonderheden aan te wijzen, binnen welke grenzen de lofrede moest beperkt zijn gebleven. Dit is ook onnoodig, nadat de ‘Godgeleerde Bijdragen’ daarover, in overeenstemming met het door ons gezegde, maar uitvoeriger nog, veel waars in het midden hebben gebragt. Wij althans zouden de verdediging van tideman's drievoudige toespraak tegenover de gemaakte aanmerkingen in geen geval op ons durven nemen. En waartoe hier sommige bijzonderheden vermeld, die, om de eer der nagedachtenis van van der hoeven, beter verzwegen waren, vooral voor studenten? Van dien aard is o.a.: dat hij ‘kennelijk veel waarde hechtte aan de goedkeuring en ingenomenheid der menschen’ (bl. 7); dat ‘hem bij zijne vele groote en zeldzame gaven niet die van een

[p. 742]

wetenschappelijk genie, van een scherp dialectisch hoofd, van een diepen philosophischen geest geschonken waren’ (bl. 9); dat hij ‘eens zelfs veiligheidshalve, om niet in de armen der Neologie te vallen, het kerkelijk leerstuk der Drieëenheid wilde aannemen’ (bl. 14); dat hij ‘onder zijne voornemens tegen den tijd dat hij Predikant zou zijn, zich de verpligting voorschreef: ‘om altijd wat nieuws te geven’ en ‘zich boven het gros der Leeraars te verheffen’ (bl. 42); dat ‘het in hem niet vallen kon, aan abstractiën zijnen tijd en zijne gaven te wijden’ (bl. 55); dat ‘hij zich reeds vroeg zijne roeping bewust was, om - gelijk hij het nederschreef - als hervormer op te treden in de broederschap (bl. 58); dat hij voor zich-zelven veel behoefte had aan gezellig verkeer en zich gaarne onder de menschen bewoog, en wat dies meer zij. Dit alles had kunnen en moeten verzwegen zijn, zonder dat daarom de waarheid der voorstelling er onder had behoeven te lijden. Vooral voor studenten had het moeten verzwegen zijn, omdat zij, in de jaren hunner ontwikkeling, zich juist op zulke trekken, of liever zwakheden van den beroemden Hoogleeraar kunnen beroepen, om daarmede de hunne, die veeleer ernstig moeten bestreden worden, te verontschuldigen. En beroept tideman er zich op, om de onpartijdigheid zijner lofspraak te staven, wij beweren: dat hij daardoor eenigermate ontrouw is geworden aan zijn voornemen, aan den ingang blootgelegd. Daar heet het: ‘Wat ik anders bij de opening mijner lessen voor u en voor mij zelven zou hebben op te merken van de eischen onzer wetenschappelijke oefeningen, daarvan zal hij ons het voornaamste herinneren’ (bl. 5). Bovengenoemde bijzonderheden nu, benevens vele andere, die mede aangeroerd of vermeld worden, kunnen wel niet gerekend worden bevorderlijk te zijn aan de bereiking van dat oogmerk.

Wij eindigen met den wensch: dat het den Heer tideman moge vergund zijn, om zijnen voorganger in hetgeen deze voortreffelijks bezat, op zijde te streven, zonder hem juist onbepaald en in alles te willen volgen, en dat Gods vaderlijke zegen in ruime mate rusten moge op het onderwijs in de Godgeleerdheid, dat hem aan de Kweekschool der Remonstranten te Amsterdam is opgedragen. Aan bekwaamheid, veelzijdige ervaring en heiligen ijver ontbreekt het hem daartoe wel allerminst.