Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

[p. 737]

Boekbeschouwing.

Joannis Tideman, Phil. Theor. Mag. Litt. Hum. Doct., Oratio de Theologiae in Remonstrantium Reformatorum Seminario Professione, quam habuit, quum, die XXXI m. Martii anni mdccclvi, in Illustris Athenaei Amstelodamensis Auditorio majori, Professionem illam publice auspicaretur. Amstelodami, apud P.N. van Kampen. In gr. 8vo. 32 bl. f :-50.

Deze Inwijdings-rede onderscheidt zich van andere soortgelijke gelegenheids-redenen, zoo wel door het onderwerp dat daarin behandeld is, als door de wijze van behandeling zelve, hier gevolgd. De gewoonte brengt mede dat de Hoogleeraar, die zijn ambt aanvaardt, zijne gedachten en inzigten mededeelt, met opzigt tot de wetenschap die hij onderwijzen zal, en zich verklaart omtrent den weg dien hij daarbij meent te moeten inslaan en bewandelen. Zoo blijkt het dan wat men van hem verwachten mag, en met welk regt aan hem de leerstoel is opgedragen, van waar hij voortaan de studerende jongelingschap leiden zal. Dat nu de Heer tideman, na meer dan vijf-en-twintig-jarige Evangeliedienst, tot opvolger van zijnen leermeester abr. des amorie van der hoeven benoemd, zich een onderwerp kiezen zou, uit het midden der Godgeleerde wetenschap, naar haar tegenwoordig standpunt, genomen, ware welligt te veel gevergd, al acht men er hem ook volkomen toe in staat. Maar zeker heeft niemand, ook zelfs de scherpzinnigste niet, vooruitgezien, wat geschied is, t.w.: dat hij over het Hoogleeraarambt zelf, dat hij aanvaardde, het woord zou voeren. De keuze moet zijne hoorders hebben verrast. Toch was het niet de geschiedenis van dat ambt, die hij behandeld heeft, zoo als men misschien op het eerste hooren vermoedde. Na de feest-rede van zijnen voorganger, bij het twee-honderd-jarig bestaan van het Seminarium der Remonstranten gehouden, en de uitgave van het Gedenkboek daarvan, viel hierover wel niets nieuws of belangrijks meer te zeggen. Maar het is over dat ambt zelf, dat Prof. tideman gesproken heeft, ter beantwoording van de drievoudige vraag:

[p. 738]

Quis mihi munus tribuit? Quem in finem? Qua lege? En daarbij vond hij gereede aanleiding om zijne benoeming, die van wege de Kerk geschied is, als een bewijs te doen kennen van het belang dat de Kerk heeft bij de Godgeleerde wetenschap, en als een navolgenswaardig voorbeeld voor andere Kerkgenootschappen in onze dagen; om het oogmerk zijner benoeming, de opleiding van toekomstige Evangeliedienaren, in het vereischte licht te plaatsen; en het voorregt te roemen, dat hem de vervulling zijner taak is opgedragen zonder dat hij gebonden is aan Kerkelijke formulieren: doctrinam tantum et pietatem requirit Societas.

Wij achten deze keuze des onderwerps niet ongelukkig, overtuigd, als wij zijn, dat de betrekking door Prof. tideman aanvaard, veel eigenaardigs bezit, waardoor zij zich van die der Hoogleeraren aan onze Hoogescholen onderscheidt. Maar dat onderscheid is toch, zoo wij meeneu, in de drie bijzonderheden, hier behandeld, zeer onvolledig uitgedrukt. Wij erkennen: de overige Hoogleeraren, die der Doopsgezinden alleen uitgezonderd, ontvangen hunne aanstelling niet van de Kerk, maar van den Staat, die hen bezoldigt. Hieruit volgt echter geenszins, dat zij tot de Kerk in geenerlei betrekking zouden staan, of zich om haar niet te bekommeren hebben. Bekend is het, dat de Hervormde Kerk van de haar door den Staat verstrekte gelegenheid tot opleiding van hare aanstaande dienaren vrijwillig blijft gebruik maken, en niet slechts de voorlichting der Hoogleeraren in hare hoogste Kerkelijke vergadering zich ten nutte maakt, maar ook prijs stelt op hunne Evangelieprediking in de Gemeente. En waartoe zijn zij anders geroepen dan om, even als tideman, de jongelingschap, die zich voor de gewijde bediening voorbereidt, door middel der wetenschap te vormen? En wie heeft gehoord van eenige verbindtenis aan Kerkelijke formulieren, waardoor zij in hunne beoefening der Godgeleerdheid zouden belemmerd zijn? Wij zien dus volstrekt niet in, dat hierin zou gelegen zijn de eigenaardigheid van het Hoogleeraarambt door Prof. tideman bekleed, en achten in zoo verre de ontwikkeling even als de keuze van zijn onderwerp min gelukkig. Ook komt het ons voor, dat hij het minder gekozen heeft om daarover eene volledige, wèl doordachte, afgeronde Oratio te houden, dan wel om, naar aanleiding daarvan, allerlei in het midden te

[p. 739]

brengen, wat zich bij zulk eene gelegenheid gevoegelijk zeggen laat. Zijne Redevoering is meer eene toespraak geworden dan de gewoonte, bij eene plegtigheid als de aanvaarding van eenig Hoogleeraarambt, medebrengt. De toon is meer gemeenzaam dan daarbij elders gemeenlijk wordt aangeslagen. En de aanspraak tot de studenten gerigt, gaat aan die waarmede de Curatoren en Hoogleeraren worden toegesproken, een weinig zonderling vooraf. Desniettemin zal de indruk, bij het hooren, zoo wij vermoeden, niet ongunstig zijn geweest, en heeft ons de lezing aangenaam bezig gehouden. Er komt velerlei in voor, dat van bekwaamheid, heldere inzigten en heiligen ernst voordeelig getuigt. Ook het Latijn, ofschoon minder klassiek in vormen dan misschien wenschelijk ware, en doorgaans door de style coupé, dien het niet verdraagt, ontsierd, is blijkbaar gemakkelijk uit de pen gevloeid. Ja, wij twijfelen geen oogenblik, of de man, die, door pligtbesef genoopt, op zijnen leeftijd zich bereid verklaarde, om de taak van zijnen hooggeroemden leermeester op te vatten, zal, onder hoogeren zegen, volkomen in staat zijn, om het door de Broederschap geleden verlies te vergoeden, al ontbreekt hem ook die zeldzame gave van uiterlijke kanselwelsprekendheid, waardoor van der hoeven heeft uitgemunt.

Nog een paar vragen. Wij dingen niets af op den roem zijner voorgangers in het Hoogleeraarambt; maar van waar toch, dat, zoo dikwijls hij hunne namen noemt, de voorganger van van der hoeven, konijnenburg, verzwegen wordt? Het heeft er iets van, daar ook van der hoeven van hém plagt te zwijgen, als of men zich schaamt hem in de achtbare rij te plaatsen, en zijne gedachtenis wil uitwisschen uit het getrouw geheugen der menschen. En als er (p. 14) gezegd wordt: dat er in onze dagen verschillende rigtingen gevonden worden onder de Godgeleerden, en deze beschreven worden als een dogmatismus critico-dialecticus, een dogmatismus politicoecclesiasticus en een spiritualismus poetico-philosophicus, hebben wij daarin dan eene beknopte karakteristiek te zien van hetgeen de drie Godgeleerde Faculteiten in ons Vaderland, te Leiden, Utrecht en Groningen, kenmerkend onderscheidt? In dat geval teekenen wij tegen deze, in menig opzigt, onjuiste qualificatie protest aan, vooral wanneer, daartegenover, geroemd wordt de Theologia rationalis, Biblico-Euangelica, practica,

[p. 740]

quae Remonstrantium plerumque fuit. Of is, zoo men wil, de Leidsche Theologie niet rationalis, de Utrechtsche niet Biblico-Evangelica, de Groningsche niet practica? In allen gevalle zal de Dogmatiek die aan het Remonstrantsch Seminarium onderwezen wordt, niet vreemd kunnen blijven aan de ontwikkeling van onze dagen, of zij zou onbruikbaar zijn.