Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

[p. 726]

Wilhelm von Humboldt. - Lichtstralen uit zijne Brieven aan eene Vriendin, aan Vrouwe Von Wolzogen, aan Schiller, G. Forster en F.A. Wolf. Met eene Schets van Von Humboldt's Leven, door Eliza Meijer. Te Groningen, bij J.B. Wolters. 1856. In kl. 8vo. VI en 195 bl. f 1-90.

Men vindt hier het leven en werken en denken van een dier ‘weinige edelen’ onzes geslachts, wier namen - gelijk van der palm het eens zoo onnavolgbaar schoon, ten opzigte van zijnen leermeester schultens, uitdrukte - ‘de menschelijkheid, in haren hoogsten adel, als de haren zich toeëigent’. En nu zult ge, ook zonder dat we breed daarover uitweiden, of vele proeven daarvan bijbrengen, zelven uwe rekening kunnen maken - eene rekening die niet verkeerd zal uitkomen - dat ge als denkend en beoefenend Christen - want von humboldt was wel waarlijk, en in den hoogen zin des woords, Christen - in zulk een leven en werken en denken honderdmaal meer, honderdmaal gezonder, honderdmaal krachtiger geestesvoedsel zult vinden, dan in een ganschen stapel van opzettelijk-stichtelijke geschriften. Inderdaad, ware de geest onzer beschaafde standen echt beschaafd, dan zou het meerendeel dier geschriften alras aan eenvoudiger kringen, waar zij eigenlijk alleen te huis behooren, worden overgelaten, en plaats maken voor eene lectuur als deze, die tot hooger ontwikkeling opleidt.

Het rationalisme is er tegenwoordig aan gewoon, om bij elke gevonden of gezochte gelegenheid, even als wijlen de stervende leeuw, met duchtige ezelsschoppen te worden begroet. 't Is de mode zoo, en 't staat zoo voornaam. Wanneer men nu echter eens onpartijdig opmerkt, hoe, nevens zoo vele andere grooten en goeden, ook een wilhelm von humboldt, en zijn nog uitstekender broeder alexander, die den bekenden campe tot hun eersten leermeester hadden, in de rationalistische school zijn gevormd, dan wordt men - met name zoo men daarbij die oude rationalisten ook wat nader dan van hooren zeggen kent - trots alle autoriteiten, geneigd eenigzins minder verachtend over hen te denken. Waar is het zeker, dat von humboldt de uitersten van 't rationalisme, die in oppervlakkigheid, dorheid, waanwijsheid, overmoed

[p. 727]

uitloopen, zorgvuldig vermeed; maar waar is het toch evenzeer, dat de kern van dat zelfde rationalisme - eene vrijheids- en waarheidszucht, die geene dwingelandij van verjaarde vooroordeelen duldt; eene verdraagzaamheid, die in staat is met den meest andersdenkende vriendschap te sluiten; eene zedelijkheid, die, altoos met het oog op God (wat menig pseudo-rationalist voorbijzag, en zoo doende zijner school eene onverdiende klad aanwreef) zich op geen niet kunnen beroept - hem steeds is bijgebleven, in woord en daad overal bij hem doorstraalt, en hem hoogst waarschijnlijk tot den man heeft gemaakt die hij geweest is.

Wat man hij dan geweest zij? Gun mij, lezer! dat ik u zijne kenschets aanbiede in zijne eigen verzen, die hij aan een te verwachten kind toezong, en die - als geheel de kleine, maar kostelijke bloemlezing zijner dichten, welke hier voorkomt - door heije's meesterlijke hand in onze taal zijn overgegoten:

Zwaar is de tijd, en moeitevol, mijn kind!

Nu ieder dag zijn eisch tot kracht en moed,
In dubble strengheid, aan den stervling doet; -
En elke morgen, bij diens eersten gloed,

Des levens strijd met nieuwen ernst begint,

En roept: slechts wie met God strijdt, overwint!

o, Hoor des Vaders en des Regters stem!

Merk op, hoe ze in uw borst een weerklank vindt!

Want niet in stormgedruisch of lentewind,

Neen! in uw harte troont ze, als boô van Hem!

Met kreet om vrijheid - vrij van iedren band -

Wrong zich de mensch uit de armen der natuur,

Uit d' arm der wet van vroomheid en verstand,

En zocht zich zelf een baan, ter kwader uur! -

Thans drijft hij op de wilde levenszee

Met wrak geslagen boot vertwijflend rond...
Waar is de lichtbaak nu, die hulp verkondt?

Waar is de ster, die weg wijst naar de reê?

Neen! niet genoeg is 't logen, list en waan

Te ontwort'len. - Uit der aarde donkren nacht
Moet ook de waarheid aan het licht gebragt,

[p. 728]

 

Verheerlijkt, voor het oog des denkers staan -

 

En in uw ziel en wezen overgaan,

 

Tot dat zij worde uws levens daad en kracht.

 

 

 

Wilt gij een vasten grondslag voor uw' geest,

 

Wanneer hij, vrij en zeker, in 't heelal

 

Der Almagt liefde en wijsheid peilen zal? -

 

o, Zoek dien in uw eigen boezem 't meest;

 

Daal neder in u zelven - in de schacht

 

Vol goud en zilvers, die Gods milde hand

 

In u, als in der bergen ingewand,

 

Verborgen heeft - opdat door eigen kracht

 

Wat Hij u schonk ten dage zij gebragt...

 

Dring in uw binnenste, dring dieper, delf,

 

Grijp aan, verzamel, orden, voeg bijeen

 

Wat in u is, wat warrelt om u heen, -

 

Maar zoek den grond en bodem in u zelv'!

 

 

 

Zie! - drijft de wereldbol, aan 't luchtgewelf,

 

Niet enkel op zijn eigen zwaarte en wet?

 

Verbreekt er een den regel hem gezet?...

 

Neen! al die wereld-sferen, onverstoord,

 

Zij wand'len in harmonische orde voort.

 

 

 

Zoo doe ook gij - in rustige evenmaat,

 

Bewust van wat gij moogt en kunt en moet -

 

Betrede steeds uw nooit vermoeide voet

 

Den weg die tot het hoogste en reinste gaat,

 

Den weg, die in uw eigen hart begint

 

En in den hemel eerst zijn rustpunt vindt.

 

 

 

Betreed die baan met blijden moed, mijn kind!

 

Wees sterk in hand'len, vatbaar voor genot,

 

Getrouw in liefde - 't verd're laat aan God! -

 

Maar neem bedachtzaam iedre gunst van 't lot,

 

Versmaad geen bloesem - vorm u en geniet

 

Door alles wat natuur en geest u biedt:

 

Want hij alleen put uit des levens bron

 

Het koelste, reinste, klaarste, lavendst nat,

 

Die 't diepste punt, wat hij bereiken kon,

 

Maar tevens 't hoogste in stouten greep omvat.

Terwijl we nog met genoegen vermelden, dat de vertaling der poëzij niet alleen, maar eveneens van 't proza wèl gelukt,

[p. 729]

de uitvoering keurig, de correctie naauwkeurig verdient te heeten, eindigen we ons verslag met den schoonen wensch van eliza meijer, dien we geheel tot den onzen maken: ‘En zoo mogen dan deze “Lichtstralen” uitgaan om menigen donkeren nacht te verhelderen. Zoo zullen zij tevens als eene blinkende star zijn, of als een steeds nieuwe knoppen voortbrengende bloemenstruik op 't graf van wilhelm von humboldt.’

v.p.