Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Ons Vaderland. Historisch-Romantische Schetsen uit de Vaderlandsche Geschiedenis. Van de vroegste tijden tot op heden. Door G. Engelberts Gerrits. Met medewerking van eenige Vaderlandsche Geleerden en Letterkundigen. Tweede Deel. Met vignet. Te Amsterdam, bij Allart en van der Made. 1856. In gr. 8vo. 296 bl. f 2-50; bij inteek., voor het geheele werk, f 1-80.

Onze goede verwachting door het Eerste Deel van dit werk opgewekt, is bij dit Tweede niet verminderd. Een schoone stijl en schilderachtige voordragt paart zich ook hier aan het gewigt van den inhoud. De Schrijver toovert de gebeurtenissen van den eersten vrijheidskamp der Batavieren, waarop zoo vele andere gevolgd zijn, door hunne nakomelingen tegen verschillende dwingelanden gevoerd, voor oogen. - Voor afwisseling is gezorgd van proza met poëzij, van de stille huiselijke tooneelen met de woelige van het openbare leven, van die der heilige wouden, waaruit ieder oningewijde geweerd werd, met die van het bloedig oorlogsveld en Rome's pracht en schouwspelen. Wij zijn getuigen van het losbreken des lang bedwongen misnoegens, dat een onbeschaafd, maar dapper volk naar de wapenen deed grijpen, om zich aan de boorden van den Rijn, vooral te Xanten, aan zijne verdrukkers geducht te maken. - De karakters zijn goed volgehouden: velleda, wier orakelzangen onwillekeurig het oor boeijen, zoo als de Geschiedenis haar teekent; brinio en civilis als de

[p. 578]

moedige handhavers en wrekers van hunne geschonden eer en van de vertrapte regten huns volks. In den tolk van anacreon ziet men den Romeinschen saletjonker, wiens plaats te Bajae, niet onder de forsche Friezen, Kaninefaten en Batavieren was; in labeo, die ten slotte loon naar werken ontving, de type van de diep gezonken zeden dier dagen. Maar lupercus en cerialis, ofschoon niet vrij van de gebreken huns tijds toonen, dat de heldenaard van oud Rome van zijne zonen nog niet was geweken, en lyso en de ongelukkige cnejus, dat ook onder nero de deugd niet was uitgestorven. De onzinnigheden en wreedheden van dien broeder-, gade- en moedermoorder, en de verkwistende weelde van zijne hoofden hofstad staan op hare plaats, door de gevangenis van claudius civilis, van den grijzen Bard udo, en het verblijf der beide Friesche opperhoofden te Rome, aangewezen. Gelukkig achten wij de greep van arminius' zoon te doen optreden als wreker zijns vaders, en van Germanje op de overigens verraderlijk overvallen en vermoorde keurbenden. Doch vooral voor jeugdige lezers van zijn werk is des Schrijvers aanmerking gepast, omtrent de door de Germanen als eene deugd vereerde, maar door christus' leer gebrandmerkte wraakgierigheid. - Vermoeid van de bedrijven van list en woeste wreedheid, rust het oog met welgevallen op de liefelijke verschijningen van brita, des gedooden julius paulus' weduwe, en hare dochter gida; en verlustigt zich in de schilderingen van het natuurschoon van Batavië's toen nog weinig bebouwden grond, en vangt het oor gretig de toonen op der vaderlandsche lier; terwijl men zich op het einde verheugt, dat na verwoede strijden, de vrededronk, met erkentenis van Batavië's onafhankelijkheid, werd aanvaard.

Veel zorg is in deze Schetsen besteed aan al wat tot de Godsdienstige, huiselijke en maatschappelijke gebruiken der hier optredende volkstammen betrekking heeft. De lezer bekomt naauwkeurige denkbeelden van hunne spijzen, dranken en maaltijden (onder den smakelijken (?) jagtbuit worden evers en wolven geteld), van hunne offeranden en wigchelarijen, en van hunne kleeding, wapenrusting, en krijgvoering. Kleine opmerkingen, als over de gebruiken van het Juul- of Zonnefeest, op het latere Kersfeest overgegaan, en over den oorsprong van het hoepelen der jeugd, verhoogen de belangstelling.

[p. 579]

Doch vrijer bewegen zich de Schetsen in het voorstellen der gebeurtenissen, en van de personen die ze uitvoerden, en in de opgave van de ligging der plaatsen waar zij voorvielen. In dezen bevatten zij eene mengeling van waarheid en verdichting, van het zekere en onzekere, waaromtrent de Schrijver slechts een enkelen keer - omtrent eene overlevering in het huis der wassenaars, die zich van civilis afkomstig achten - gemeend heeft zijnen lezers rekenschap te moeten geven. Wij keuren in romantische verhalen niet af het gebruik maken van de overlevering tot opluistering der gebeurtenissen, tot opvoering van personen die denkelijk nooit geweest zijn waar men ze brengt, en tot plaatsbepalingen die misschien geheel anders waren. Maar wij hadden gewenscht, wel niet onder de beschrijving, waardoor de illusie zou verdwenen zijn, maar achter ieder Deel met een woord aangeduid te zien, wat historisch waar, en wat twijfelachtig of onwaar is. Het verwekken van verkeerde begrippen zou er door vermeden zijn, en deskundigen zouden de Schetsen met meer genoegen gelezen hebben. Op die aanduiding geeft het bijgevoegde historisch regt, en engelberts gerrits belooft zelf zorgvuldig te zullen waken, dat de Geschiedenis niet aan den Roman worde opgeofferd. Wij behoeven hem niet te zeggen, dat de identiteit van Grinnes met Gorinchem, van Vada met Wageningen, van Arenacum met Aart, van het Sacrum nemus met het Haagsche bosch, en van Nabalia met een tak van den IJssel - het steedje Navalia zullen wij daar laten - evenmin te bewijzen is, als de stichting van het Valkhof door julius caesar op het gezag van karel den Stoute, voor wiens onversaagdheid wij allen eerbied hebben, zonder van zijne antiquarische en historische bekwaamheid te hebben gehoord; terwijl het eiland der Batavieren eerst na caesar's tijd de wapenplaats der Romeinen werd; dat ook het in brand steken van Rome op last des Keizers vermoedelijk, maar niet zeker is. Zelfs jegens een nero is men regtvaardigheid verschuldigd. - De zeeschuimer gannascus zou vreemd opzien over de rol die men hem te Castra Vetera laat spelen; en dat de steeds als eene Batavische voorgestelde Alrune op het laatst, in een oogenblik van den toren van caligula naar den omtrek der Lippe verplaatst, eene Bructerische wordt, komt er wonderlijk achteraan. Velleda heet beurtelings Priesteres, Wigchelares en

[p. 580]

Druïdes, en Barden en Druïden komen als synoniem voor. Maar de Germanen hadden Priesteressen, die tevens, gelijk de Priesters, het ambt van wigchelarij en voorzegging waarnamen, en Barden, heldenzangers, maar geene Druïden, die in Gallië te huis behoorden. - Indrukwekkend was de aanblik van Rome's Raad, door pyrrhus' Afgezant met eene vergadering van Koningen vergeleken, in de dagen van fabricius en curius. Ten tijde van augustus was, hoewel het onder zijne opvolgers tiberius, caligula en nero nog veel verergerde, de strenge voorvaderlijke deugd reeds te zeer verbasterd, niettegenstaande den luister waarmede de uitstekendste Geschiedschrijvers en Dichters zijne eeuw bestraalden.

Onze aanmerkingen mogen ten bewijze verstrekken van het belang dat wij in deze Historisch-Romantische Schetsen stellen, en van onze zucht om iets bij te dragen tot verhooging van de waarde des werks, dat ook keurig is uitgevoerd. - Tien portretten van de oranje-Vorsten, vervaardigd in groot colombier, zullen als premie voor de Inteekenaren worden gegeven, en daarbij voor hen die het verlangen, zullen levensbeschrijvingen der afgebeelde Vorsten worden gevoegd à 50 cents het stuk. - In dagen waarin de eer van Neêrlands volk van onderscheidene zijden bezwalkt wordt, doet het goed, een man die het derde eener eeuw zijne pen aan de Vaderlandsche Geschiedenis gewijd heeft, zoo krachtig zijne stem te hooren verheffen voor de verdiensten van het voorgeslacht. Hij vinde vele navolgers, en zijn werk tal van lezers!