Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

De Diakonie en de Armenwet. Open Brief aan Jhr. Mr. J. de Witte van Citters, door J.P. Heije. Te Amsterdam, bij P.N. van Kampen. 1856. In gr. 8vo. IV en 95 bl. f :-30.

Onlangs werd in dit Tijdschrift (bl. 264 en volgg.) - ofschoon niet door ons - eene vroegere brochure van Dr. heije (Levensvraag voor oogenblik en toekomst) beoordeeld, waarin de bekwame Schrijver, als Lid van den Amsterdamschen Gemeenteraad, het bekende besluit van dezen, om voor de geneeskundige verzorging der kerkelijk bedeelden eenige retributie van de Kerkgenootschappen te vorderen, ijverig verdedigt. Dat geschrift werd met warmte bestreden door een van de Hervormde Predikanten der hoofdstad, Dr. g.a. van limburg brouwer; en tegen diens Opmerkingen wordt nu hier weder door heije dupliek ingelegd.

Wij scharen ons aan zijne zijde, wanneer hij de stelling: Kerkelijke armenzorg regel, burgerlijke armenzorg uitzondering als grondbeginsel en bedoeling der Staats-armenwet aanneemt. Wel beweert v.l.b. dáártegen: ‘De Staat heeft de armenzorg slechts aan de Kerk overgelaten, en overlaten is geen bevelen’. Maar een eigenlijk bevel liet zich hier ook onmogelijk geven; want, behalve andere bezwaren, gold het hier in nadruk: ultra posse nemo obligatur. Zóó ver echter dat posse reikte, toonde de Staat wel degelijk op de uitsluitende zorg der Kerk te rekenen; en voorwaar, dat men aldus op hare liefde en wijsheid bouwde, was haar tot eere: dat men aldus ten langen leste hare zelfstandigheid erkende, was haar tot baat.

Van waar dan nu nog botsingen tusschen Staat en Kerk? Het schijnbaar raadsel wordt volkomen opgelost door Mr. j. heemskerk, a.z., aangehaald bij Dr. heije (bl. 68): ‘Uit de wrijving en wrevel, die de natuurlijke vruchten waren van het restitutiestelsel der Wet van 1818, en van den strijd over

[p. 549]

onderworpenheid of onafhankelijkheid der Diakoniën gestreden, - - is een zeker mistrouwen en antagonisme tegen het burgerlijk bestuur blijven hangen en zweven in de consistoriekamers, dat er nog niet zoo spoedig zal zijn uitgebluscht. De volkomen overwinning, bij de Wetgeving van 1854 behaald, heeft bij de vele Kerkelijke besturen een meer levendig gevoel van hunne regten, dan van hunne pligten overgelaten.’ - En, in waarheid, de Diakoniën hebben in der tijd van den kant der burgerlijke besturen genoeg verdrietelijks ondervonden, dan dat men 't haar al te euvel duiden zou, zoo zij voor 's hands nog den verderzienden laocoön nazeggen: Timeo Danaos et dona ferentes. Was het van den Amsterdamschen Raad met rijpen rade gehandeld - ook heemskerk erkende: ‘het oogenblik is niet gunstig’ - dat men eene Wet, die eerst ten vorigen jare was ingevoerd, en die den buitendien reeds zwaren last der Diakoniën zoo aanzienlijk ging vermeerderen, onmiddellijk op de geneeskundige hulp toepaste, waarvoor juist door een Ministeriëel woord exceptie in den mond was gegeven? 't Is waar, er werd nu slechts de ‘zeer kleine tegemoetkoming’ van 20 cents voor iederen verpleegdag van de Kerkgenootschappen verlangd; maar had - dit eens ingewilligd zijnde - een nieuw raadsbesluit niet de volle onkosten van 80 cents daags kunnen vorderen? Welk terrein van weigering ware er dàn in reserve gebleven? En geeft niet heije zelf (bl. 39 en volgg.) aan v.l.b. toe, dat er buitendien nog ‘veel’ zal moeten wegvallen van het vroeger kosteloos door de burgerlijke Gemeente aan Kerkelijke Armen verleende?

Zou hierdoor intusschen de bewering van v.l.b.: dat de Kerk uit een geldelijk oogpunt niet bij magte is de algemeene armverzorging op zich te nemen, nog meer schijns erlangen, heije is op middelen bedacht om hierin te voorzien. Vooreerst, eene veranderde Organisatie der Armenzorg, overeenkomstig hare nieuwelings gevonden wetenschap en Wetten...Maar als wij daaronder de ‘ijzeren Wet’ van Mr. j.t. buys: ‘de stand van de bedeelden zij de ellendigste stand in de maatschappij’, door heije beaamd zien, dan is zulk eene overharde wijsheid onmogelijk overeen te brengen met den barmhartigheidsgeest des Christendoms, en ze is onuitvoerlijk daarbij, wijl de Natuur - die, gelijk de Heer, bij 't zien eens

[p. 550]

ongelukkigen met innerlijke ontferming bewogen wordt - steeds boven de leer zal gaan. Ten tweede, subsidie...Maar - om nu te zwijgen van de openbaarmaking, waarin wij thans met heije zoo veel bezwaar niet meer zien, of van 't nadeel voor 't kerkelijk leven, door hem-zelven aangevoerd - hij erkent dat de Staat alsdan welligt de Kerk zou nopen tot de aanneming dier straks genoemde wetenschap en Wetten, welke zij als Christelijke Kerk niet aannemen mag. Dus ten derde, zoo geene subsidie, dan verandering der reglementen ter inkrimping van den kring der liefdadigheid, ten einde de tot geven onwillige lidmaten te beschamen...Maar, indien h. er (bl. 28 en volgg.) hardheid in vindt om aan hen die verzuimd hebben lidmaten te worden - geen gering verzuim, waarlijk! - de bedeeling te ontzeggen, 't zou onregt zijn om eenig onbesproken en wezenlijk hulpbehoevend lidmaat van zijn billijk deel aan de liefdegaven der Gemeente te versteken, en hem aan den karigen bijstand van den Staat over te laten - bij wijze van proefneming, en ter vasthouding eener theorie!

Toch zijn wij 't met h. in den grond ééns, dat de geheele Armverzorging op de Kerk kan en moet worden overgebragt. Maar dat is niet op eenmaal, dat is slechts van lieverlede mogelijk. De Kerk heeft tijd noodig, om hare lidmaten aan het, zij 't dan ook in schijn, méér geven te gewennen. In geen geval mag zij, die, tegenover de Wet des Ouden Verbonds, op vrije liefde gebouwd is, ooit of immer hare leden tot geven willen dwingen, of elke harer weldaden met den passer der Wet afmeten. Daarom behoort de Staat - dankbaar voor 't geen de Kerk in eene zóó onafzienbare en onwaardeerbare taak, als de armenzorg is, reeds gedaan heeft - en nog verder doen wil - niet als met de deur in 't huis te vallen, en alles in ééns van zich af en op haar te werpen, maar veeleer geduld te nemen en te gemoet te komen en in te schikken zoo veel hij immer kan. De mildste toepassing der Wet van 1854 is, voorloopig althans, hare beste. Vooral zoeke men aan de Kerk geene raadgevingen op te dringen, die soms al zeer weinig vertrouwdheid met den geest van het gros harer lidmaten verraden; gelijk, wanneer h. het door v.l.b. hypothetisch geopperde, maar teruggenomen denkbeeld, ‘dat de eene Gemeente de andere zou kunnen helpen’,

[p. 551]

voor zeer praktisch verklaart, en dus niet beseft dat daarmede de groote drijfveer, die, met name op de dorpen, de meerderheid tot geven dringt - de zelfaanschouwde nood van bekende armen - onbedacht zou worden verlamd.

Voor 't overige, men kan van Dr. heije verschillen, men kan tegen zijn gevoelen opkomen, zonder daarom, zelfs in de verte, te willen deel nemen aan de ‘miskenning’, waarover hij aan 't slot dezer brochure klaagt. Wij zijn er van overtuigd, dat hij ‘zijn leven onvermoeid besteedt aan het voorstaan van Waarheid, Regt en Deugd; aan het wekken tot Volksveredeling; aan het bevorderen van Volksheil en Volkswelvaart’: ruimschoots zijn de proeven voorhanden, dat hij ‘het beste in alle opzigten wil, en, zoo veel dat een Mensch gegeven is, het goede doet’. Ook deze brief, al konden wij er niet overal mede instemmen, bevat zoo vele behartigenswaardige wenken omtrent het armwezen, vreemde en eigene, dat niemand de aankoop berouwen zal. Ten bewijze willen wij hier nog een plaatsje gunnen aan de woorden van den Heer buys, waarin wij, die sedert lang in de Landverhuizing het éénige afdoende en tevens humane middel tot stuiting van het Pauperisme zagen, ons denkbeeld zóó krachtig bevestigd vonden, dat wij den lust niet kunnen weêrstaan, om ze ook door dit Tijdschrift onder ieders aandacht te brengen: ‘Waarlijk ik blijf verre beneden de werkelijkheid, wanneer ik beweer, dat het kleine Nederland tien millioen van zijne jaarlijksche inkomsten afzondert tot leniging van de armoede...en tot hare voortplanting, helaas! - - - Zou het onmogelijk zijn eens eenige jaren een twintigste deel van die tien millioen af te zonderen tot een fonds ter bevordering van de landverhuizing, - niet onder de bedeelden, want deze zijn meestal tot werken reeds geheel ongeschikt’ [zijn zij dat overal? en dan ook hunne kinderen?], - ‘maar ook onder diegenen, die op het punt zijn van mede bedolven te worden in dien afgrond, uit welken geen herrijzen bijna mogelijk is? Zie, de Nederlander is bij uitnemendheid een wereldburger: de ligging van zijn grond, het hoofdbedrijf dat daarop wordt uitgeoefend, brengen zulks mede; nergens is de Nederlandsche vlag geheel vreemdeling, en onder critieke omstandigheden in vorige dagen is meermalen het denkbeeld opgerezen van eene landverhuizing in massa. Zullen wij de beginselen van vrijen handel eindelijk ook eens op het artikel arbeid toepassen?’

v.p.