Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

[p. 517]

Geneeskunde en Artsenijmengkunde. (Volksbibliotheek, N^o. 26.) Te Amsterdam, bij Weytingh en van der Haart. 1855. - Gezondheidsleer voor het Volk, door p. harttenroth, Med. Doct. te Amsterdam. (Volksbibliotheek, N^o. 28.) Te Amsterdam, bij Weytingh en van der Haart. In kl. 8vo. (zonder paginatuur). Per N^o., bij inteek., f :-22½, buiten inteek. f :-25.

Beide, onder bovenstaande titels uitgegeven stukjes zijn, wat onderwerp en vorm betreft, naauw aan elkander verwant, en werden aan steller dezes gelijktijdig ter aankondiging toegezonden. De ongenoemde Schrijver van het werkjen over de ‘Geneeskunde en Artsenijmengkunde’ zegt, dat hij zich als doel heeft voorgesteld: ‘Het bekend maken aan hen, die zich met andere vakken bezig houden, van naauwkeurige begrippen omtrent het onderwerp dier wetenschap, haar doel, hare maatschappelijke behoefte, en in welk opzigt zij van andere vakken van wetenschap afgescheiden is. Wij willen dus alleenlijk algemeene en beknopte denkbeelden mededeelen over geneeskunde, haar doel, hare diensten behandelen, die zij der maatschappij bewijst, over de talrijke kundigheden spreken, die den geneesheer onmisbaar zijn, en eindelijk over de wijze waarop deze zijne verkregene kennis moet in praktijk brengen.’ Aan dit voornemen en aan deze door hem-zelven gestelde eischen is de Schrijver, zoo veel mogelijk, getrouw gebleven. Dat echter het populariseren eener wetenschap hoogst moeijelijk is, blijkt weder op nieuw, als wij den inhoud van zijn geschriftje naauwkeuriger nagaan. Bij de behandeling, b.v., der vergiftige stoffen, die onder de eigensoortige (specifieke) ziekte-oorzaken eene voorname plaats bekleeden, wordt te regt onderscheid gemaakt tusschen vergift, venijn en smetstof, maar de beschrijving van die drie soorten laat, wat de duidelijkheid betreft, het een en ander te wenschen over. ‘Het venijn’ - zegt de Schrijver - is een natuurlijk voortbrengsel, dat gewoonlijk door afzonderlijke daartoe bestemde werktuigen wordt afgescheiden, welke afscheiding, even als alle andere verrigtingen van het dier, steeds plaats heeft. De werking van het venijn is zeer snel, en bovenal blijft het zich bepalen tot het voorwerp hetwelk daardoor is aangetast, die het niet weder verder kan mededeelen. Dit laatste is duidelijk

[p. 518]

omdat de invoering van het venijn geenszins de(n) noodzakelijke(n) toestel ter vorming van hetzelve kan voortbrengen.’ In die woorden toch wordt aan de afscheiding en andere verrigtingen van het dierlijk ligchaam eene eigenschap toegekend, die voor eene physiologische onwaarheid gehouden moet worden, terwijl de aanduiding der reden, waarom een venijn zich niet op andere personen voortplant, voor den leek geheel en al onverstaanbaar is. Evenzeer ware het bij de behandeling der smetstoffen noodig geweest, het onderscheid tusschen vlugtige, zich door de lucht voortplantende, en vaste, onmiddellijke aanraking of invoering in het bloed vorderende, smetstoffen te vermelden en door geschikte voorbeelden op te helderen.

In de door Dr. harttenroth ontworpen ‘Gezondheidsleer voor het Volk’ worden achtereenvolgens ‘de voeding; de dranken; de lucht; de temperatuur; de kleeding en de zindelijkheid’ behandeld. Aan die rubrieken had nog eene beschouwing der beroepsbezigheden en de zoogenaamde geneeskundige zielsbestiering (regeling der verstands-oefeningen en beheersching der gemoedsbewegingen en der hartstogten) moeten toegevoegd worden, dewijl de door den Schrijver opgenoemde en ontwikkelde bijzonderheden geenszins een volledig overzigt geven van hetgeen tot het dierlijke en bewuste leven van den mensch behoort. Overigens komt in de opmerkingen en raadgevingen van den Schrijver somtijds al te zeer eene geheel subjectieve zienswijze uit. Van dien aard is, b.v., het denkbeeld, dat verdunde koemelk met suiker, tot voeding van jonge kinderen, dikwijls boven de moedermelk te verkiezen is; dat ezelinnenmelk, tot dat einde, bij koemelk achterstaat, en dat kunstmatige ezelinnenmelk, uit afgeroomde koemelk en melksuiker bereid, boven de natuurlijke te verkiezen is. Aan de daarvoor door den Schrijver aangevoerde reden toch zal meer oorspronkelijkheid, dan waarheid, moeten toegekend worden. ‘De menschen van dezen tijd zijn te veel van de oorspronkelijke type afgeweken door gewoonten, misbruiken als anderzins, en in die afwijking heeft ook de moedermelk moeten deelen. Ik verzeker u, dat het een groot verschil zoude opleveren, als men de vrouwenmelk van nu, en van vóór eeuwen kon vergelijken.’ Evenmin kan toegestemd worden, dat pap uit brood met melk en water gekookt, beter zou zijn

[p. 519]

dan beschuitpap, of dat slechts in den bast der granen bestanddeelen van het vleesch, gelijk de Schrijver zich uitdrukt, dat is, eiwitaardige stoffen zouden bevat zijn. Verder is de magerheid der hazewindhonden een slecht bewijs voor de noodzakelijkheid om de spijzen behoorlijk te kaauwen. Dat de thee eene bedarende werking op het hart en de bloedvaten zou uitoefenen, is eene onbewezen stelling, en die werking zal wel hoofdzakelijk aan het water, dat tot voertuig verstrekt, moeten toegekend worden. De definitie van den alcohol, als eene vloeistof, welke door gisting uit suiker ontstaat, is zeer onvolkomen, dewijl van de wijze waarop dit geestrijk beginsel wordt afgescheiden, van de destillatie, geenerlei melding gemaakt wordt. Het voorschrift, eindelijk, waarmede de beschouwing der dranken besloten wordt, komt ons minder doordacht en menschkundig voor, omdat, blijkens de ervaring, gebruik en misbruik van geestrijke dranken naauw aan elkander grenzen. De door ons bedoelde woorden zijn de volgende: ‘Menschen die veel koude en vochtigheid moeten doorstaan, mogen gerust een borrel gebruiken, daar in deze omstandigheden die stoffen zoo goed als zonder schade worden verdragen. Koetsiers en zeelieden zouden u kunnen vertellen, dat, met hevige koude en nat weder, de borrel eene aangename warmte geeft en minder dronkenmakend werkt. Daarom ook kunnen bewoners van koude luchtstreken meer sterken drank, en met minder nadeel dan anderen uit warmer gewesten, verdragen.’