Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Woordenboek van de Geschiedenis der Christelijke Kerk. Door den Schrijver van: ‘Tabel van de Geschiedenis der Christelijke Kerk’. Te Kampen, bij K. van Hulst. 1856. In gr. 8vo. 236 bl. f 2-25.

Wij leven in eenen tijd van algemeene en bijzondere, oorspronkelijke en vertaalde Woordenboeken, omdat ieder in onze dagen gaarne goedkoop, spoedig en gemakkelijk van alles wat weten wil. Jammer maar, dat zij bij velen de lezing van degelijke boeken vervangen, en dáár allernadeeligst werken; want de oppervlakkige woordenboekenwijsheid is gelijk aan een boom zonder wortelen.

In het algemeen keuren wij het gebruik van Woordenboeken af; maar willen toch niet ontkennen dat zij, met oordeel gebruikt, groot nut kunnen hebben, door het geheugen te gemoet te komen. - Als wij aannemen dat een historisch Woordenboek der Christelijke Kerk de beoefening der Kerkgeschiedenis zelve niet zal doen verminderen, zouden we hun die er behoefte aan kunnen hebben, met de verschijning van een Woordenboek, dat in de volledigheid en de behandeling der artikels aan de vereischten voldoet, geluk wenschen; maar dat is, naar ons gevoelen, het geval niet met het werk dat voor ons ligt. Het boek doorbladerende misten wij eene menigte artikels, zelfs een over jezus christus, den Stichter der Kerk, die er toch waarlijk niet in ontbreken mag. Van de overige ontbrekende willen wij er maar eenigen noemen. Zoo misten wij artikelen over: Adrianus VI, Altaar, Antinomianen, Antiochië; Ban, Biecht, Boerenkrijg; Calixtus, Calixtijnen, Capito, Christenen; Doceten; Apocryphe Evangeliën; Fichte;

[p. 516]

Pacificatie te Gend; van Heusde, Huwelijk; Jacobi; Kerkbouw, Kerkelijk regt, Ketters, Kruis, Kwakers; Lampe, Lampeanen, Liturgie; Materialisme; Neologen, Newton, Nominalisten; Laatste Oliesel, Osiander; Pausen, Pius V, Pius IX, Praedestinatie, Puriteinen, Puseïsme; Reliquiën; Saladin, Schelling, Schleiermacher, Schwenkfeld, Sixtus V, Smalkaldische Verbond, Spangenberg, Swedenborg, Symbolische boeken; Vasten, Vervolgingen, Voetianen, Vormsel; Wilberforce, Willebrord.

De bewerking van sommige artikelen is vrij goed, maar vele zijn, vooral door hunne kortheid, van te weinig belang. Wij staven dit met een paar voorbeelden:

‘Colonna. Aanzienlijk geslacht in Italië, welks leden dikwijls op den gang der Kerkelijke zaken veel invloed hebben uitgeoefend.’

‘Orgels in de kerken. Kwamen omstreeks de 7^e eeuw uit Griekenland naar Italië, van waar zij verder werden verspreid.’

‘Sacramenten. Uit de heilige gebruiken zijn allengs de Sacramenten ontstaan, welker begrip als teeken en uitdeeling der Goddelijke genade, en welker zevental, als de gewigtigste oogenblikken des levens heiligende, voornamelijk door petrus lombardus en gratianus werden vastgesteld.’

De slotsom onzer beoordeeling is, dat de Schrijver ontegenzeggelijk tact heeft om kortelijk historische bijzonderheden zamen te vatten; maar hij schijnt zich geen ander doel te hebben voorgesteld, dan om in den kortst mogelijken tijd een Kerkelijk Woordenboek te compileren: blijken van weinig onderzoek en veel overhaasting vindt men er in menigte. Mogt de S. eens besluiten om een volledig, en met zorg behandeld Woordenboek te leveren, dan zouden wij hem onder anderen ten gebruike ook aanbevelen: rheinwald, Die kirchliche Archaeologie; gieseler, Lehrbuch der Kirchengeschichte; winer, Bibl. Realwörterbuch; het Woordenboek voor het Christelijk Gezin; van senden, Geschiedenis der Bijbelbestrijding en Bijbelverdediging; moll, Het Kerkelijk Leven der Christenen, en de laatste uitgave van het Conversations Lexicon.

†.