Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Leerredenen van H. Steenberg, Predikant te Amsterdam. Met portret. Te Schiedam, bij H.A.M. Roelants. 1855. In gr. 8vo. 239 bl. f 3-:

Niet ongewoon is het dat een Predikant, zijne Gemeente verlatende om de Evangelie-bediening elders voort te zetten, wordt aangezocht, om haar een bundel leerredenen ter gedachtenis achter te laten. Indien aan al dergelijke aanzoeken wierd gehoor gegeven, waar zou het einde zijn? Gewoonlijk worden zij dan ook afgeslagen. De Heer steenberg echter, na een kort verblijf te Schiedam naar Amsterdam vertrekkende, maakte eene uitzondering op den gewonen regel. En na den bundel, een tiental leerredenen bevattende, met opmerk-

[p. 508]

zaamheid en belangstelling te hebben gelezen, duiden wij hem dat in geenen deele ten kwade.

Letten wij op den inhoud, dan hebben wij niets dan lof voor de keuze der onderwerpen, die, zonder alledaagsch te zijn, tot de niet ongewone behooren, met den hoofdinhoud des Evangelies in naauwe betrekking staan, en genoegzame verscheidenheid opleveren. Evangeliesch is de opvatting der Christelijke waarheid, die hier gevonden wordt, getuigenis dragende van grondige kennis en heldere denkwijze. Ernstig is de toon die hier wordt aangeslagen, zonder overspannen te zijn; en blijkbaar is het den Prediker te doen, om zijne hoorders bij hen-zelven te bepalen en tot christus te brengen, of in Hem te doen opwassen. Vooral wordt de praktische zijde des Christendoms op den voorgrond geplaatst, en op de beoefening aangedrongen. Wij vermelden dit met goedkeuring; maar desniettemin: eene of andere leerrede, meer opzettelijk aan de voorstelling en verklaring der waarheid toegewijd, overeenkomstig de behoeften der Gemeente in onze dagen, ware hier, onzes oordeels, niet misplaatst geweest. Ook betreuren wij het, dat hier geene enkele leerrede gevonden wordt ontleend aan het O.T. Het zou echter onbescheiden zijn, om van éénen bundel alles te vergen, en een tiental plaatsen is, bij eenigen voorraad van keuze, spoedig gevuld. De intrede, Col. iii: 4^b, ‘christus ons leven’, opent, en het afscheid over Joh. xii: 27, 28^a sluit de rij. Voorts treft men hier aan uit de Evangeliën Matth. xiii: 30^a, ‘de vermenging van goeden en boozen in de Gemeente’, Matth. xiii: 38^a, ‘het veld der Bijbelverspreiding’, Matth. xiii: 45, 46, ‘de gelijkenis van de kostelijke parel’, Luk. xxiv: 13-24, ‘jezus, de reisgezel op onzen levensweg’, en Joh. ix: 35, ‘gelooft gij in den Zone Gods?’ en uit de Apostolische Brieven Rom. vii: 19^a, ‘de verijdeling onzer goede voornemens’, 1 Kor. iv: 20, ‘het wezen des Christendoms’, en 1 Joh. v: 4^b, ‘het geloof, dat de wereld overwint’. Zonderling, dat niet ééne leerrede eenig grooter gedeelte der Schrift in opzettelijke behandeling neemt. Wij vreezen dat dit over 't algemeen veel te weinig geschiedt.

Ook aan den vorm kunnen wij in meer dan één opzigt onze goedkeuring geven. De plannen zijn doorgaans eenvoudig, soms vernuftig, altijd tot bereiking van het voorgestelde doel gepast, en naar den aard van het onderwerp, dat in behan-

[p. 509]

deling is, berekend. De ontwikkeling gaat meestal regelmatig en geleidelijk voort, zonder sprongen, maar ook zonder verrassende wendingen of grepen. Vrij van alle gezochtheid, maakt de stijl geen jagt op overbodig sieraad, zonder daarom vreemd te zijn aan alle verheffing en natuurlijke afwisseling. Er is hier ware populariteit, en de zucht om voor allen verstaanbaar en nuttig te zijn, straalt in elke leerrede door. In één woord: het bevreemdt ons niet, dat steenberg te Schiedam gaarne gehoord, en te Amsterdam begeerd werd. Zoo wel de vorm als de inhoud zijner leerredenen regtvaardigt de uitgave, bij eene gelegenheid als hem daartoe werd aangeboden. En hartelijk wenschen wij dat zijne Evangelie-prediking in de hoofdstad door velen naar eisch gewaardeerd en gezocht worde, en dienstbaar zij aan den opbouw der Gemeente.

Wij moeten echter opregt zijn, en ook onze aanmerkingen onbewimpeld mededeelen, zonder daarom iets af te dingen op den gegeven lof. Hoe veel er ook in deze leerredenen moge voorkomen dat ons navolgenswaardig toeschijnt, modèllen zijn zij niet. Veeleer hebben zij iets zeer gewoons en middelmatigs, en onderscheiden zij zich te weinig door diepte van opvatting en ontwikkeling, door keurigheid en puntigheid van vormen, door verheffing van toon en kracht van welsprekendheid, zoo als elders wordt aangetroffen. Ook zijn sommige plannen in ons oog meer of minder berispelijk. Of de rijke inhoud der vraag: ‘gelooft gij in den Zone Gods?’ wordt teruggegeven door hare oplossing in deze vragen: ‘wat denkt gij van -, wat doet gij voor -, wat verwacht gij van den Zone Gods?’ betwijfelen wij zeer. Ongeoorloofd achten wij het, uit een homiletisch oogpunt beschouwd, bij de behandeling van de ‘gelijkenis van de kostelijke parel’, ten einde ‘de uitnemende waarde van het Godsrijk’ te doen kennen, ook te spreken van ‘de vreugde, welke het verschaft’, waartoe die gelijkenis, volgens de eigen bekentenis van den Prediker, geene regtstreeksche aanleiding geeft. Het ‘onvermijdelijke van de vermenging van boozen en goeden op aarde’ kan, zoo wij wèl zien, niet bewezen worden uit ‘de onvolkomenheid van het aardsche’, zonder de fout te begaan eener redenering in circulo. ‘Het hooge belang’, niet van die vermenging zelve, maar van hare opmerkzame overweging, valt eenigermate zamen met haren ‘weldadigen invloed’. Zoo breed ‘de aard van

[p. 510]

het Christendom’, ten bewijze dat het ‘niet in woorden gelegen is, maar in kracht’, besproken wordt, zoo vlugtig wordt de strekking in het licht gesteld, waarover eigenlijk ook weinig meer te zeggen viel. Is het plan vernuftig, waarbij ‘het veld der Bijbelverspreiding’ beschouwd wordt als ‘een wijd uitgestrekt, pas ontgonnen, veel belovend en zeer dankbaar veld’, het valt in het oog, dat de tekst slechts regt gaf om te spreken over de eerste bijzonderheid, en het klinkt vreemd te hooren zeggen, dat ‘het pas ontgonnen veld nu reeds onze bewondering verdient’, daar het veeleer eene beschamende getuigenis aflegt van den tragen ijver der Christenheid. Handelende over ‘de overwinning der wereld door het geloof’, komt steenberg ons voor, niet geroepen te zijn, om ook ‘de kroon der overwinning’ te schetsen, die den edelen strijder op de slapen wordt gedrukt, en minder nog, om van eene ‘distelkroon’ bij de wereld, van eene ‘eerekroon’ bij jezus, en van eene ‘kroon der volkomene vergelding’ te spreken. Zou niet de overwinning zelve de kroon zijn, die de strijder behaalt, en zou hij nog eene andere behoeven, begeeren of verwachten kunnen? Ook willen wij de bescheidene vraag niet terughouden: of Joh. xii: 27, 28^a wel een gepaste tekst voor eene afscheidsrede kan heeten, en of het wel voegzaam is, bij zulk eene gelegenheid te spreken over ‘de stemming van den Evangeliedienaar in die ure’. Wij mogen toch onszelven niet prediken, en moeten daarvan ook zelfs den schijn zoeken te vermijden. Nog iets. De derde leerrede, over Luk. xxiv: 13-24, achten wij verreweg de minst gelukkig geslaagde in den ganschen bundel. Hoe veel goeds en behartigenswaardigs zij ook bevatten moge, het hoofddenkbeeld, dat er in ontwikkeld is, ligt volstrekt niet in den tekst, en kan daaruit slechts door middel eener vergeestelijkende schriftverklaring worden afgeleid. Men vergeet bovendien onder de lezing, dat hier eene leerrede voor ons ligt, oorspronkelijk bestemd om op het Pááschfeest te worden voorgedragen, en de Pááschvreugde der Christenheid te leiden en te heiligen. En was de Prediker in zijne Gemeente door het bestaande gebruik misschien verpligt om zich bij de eerste helft van het belangwekkend verhaal te blijven bepalen, er was echter, zoo veel wij weten, volstrekt niets, dat hem drong, om juist

[p. 511]

deze leerrede door den druk gemeen te maken. Navolging verdient zij althans zeker niet.

Wij zouden, na deze algemeene opmerkingen, nog tot het bespreken van onderscheidene bijzonderheden kunnen afdalen, maar weêrhouden ons daarvan; deels omdat deze bundel zijnen weg wel reeds gemaakt zal hebben; deels omdat wij den schijn vreezen, als of wij slechts te luider geprezen hadden, om nu zoo veel te scherper te kunnen laken. Genoeg echter is er in het midden gebragt, om steenberg opmerkzaam te maken ook op de leemten van zijnen kanselarbeid, en hem op te wekken, dat hij voortga in zijnen belangrijken werkkring zich te oefenen en te bekwamen. Van zijnen ijver verwachten wij, dat, indien hij nog eens weêr met zulk een bundel mogt te voorschijn treden, het bewijs niet ontbreken zal van meerdere rijpheid van ontwikkeling en diepere inzigten in het Evangelie onzer behoudenis. Maar tot welke hoogte hij ook moge opklimmen, nimmer zal hij zich, vertrouwen wij, dit tiental behoeven te schamen, dat te Schiedam en elders blijve spreken ook nadat hij vertrokken is.