Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Het Evangelie en de Litteratuur, door J.H. Gunning, Jr. Eene Voorlezing, gehouden in het Leesmuseum te Utrecht, den 6^den December 1855, met inleidende Voorrede en Aanteekeningen. Te Utrecht, bij Kemink en Zoon. 1856. In gr. 8vo. 70 bl. f :-75.

Het is geene ligte zaak, over den inhoud en de strekking dezer Voorlezing een juist oordeel te vellen. Er ligt eene uitgebreide en grondige kennis der litteratuur bij ten grondslag, en de Schrijver toont te dezen opzigte eene belezenheid, die hem het onbetwistbaar regt geeft, om mede te spreken. Wij beroepen ons o.a., ten bewijze hiervan, op bl. 39, waar hij in korte en krachtige trekken de algemeene beginselen opgeeft, die als poëtische idealen of als hoofdrigtingen des levens in de ziel der volkeren, blijkens hunne litteratuur, geleefd hebben. Ook is er wel geen twijfel aan, of het is hem met de zaak des Christendoms volkomen ernst. Haar te bevorderen en haren invloed, ook op het gebied van wetenschap en kunst, met kracht te handhaven, schijnt hij zich tot de schoone taak zijns levens gekozen te hebben. Wij juichen deze keuze van heeler harte toe, en verblijden ons, dat hij, met zóó grondige litterarische kennis toegerust, ten voordeele dier heilige zaak zijne stem verheft. Maar als hij nu in deze Voorlezing de vraag zich ter beantwoording voorstelt: ‘Heeft de litteratuurwetenschap eenige betrekking tot het Christelijk geloof? Moet de Christen zijne geloofsovertuiging invloed laten uitoefenen op zijne beschouwing van dit gedeelte van de geschiedenis der menschheid?’ dan aarzelen wij wel niet, om die vraag met hem toestemmend te beantwoorden, maar meenen toch dat dit antwoord, om regt overtuigend te zijn, eerst zal kunnen gegeven worden, wanneer de vraag zelve naauwkeuriger zal zijn geformuleerd. Zoo als zij thans luidt, lijdt

[p. 506]

zij aan duisterheid en voert tot begripsverwarring. Het ‘Christelijk geloof’ wordt hier blijkbaar verwisseld met ‘de geloofsovertuiging van den Christen’, en op den titel was van het ‘Evangelie’ gesproken. Nu eens wordt er gezegd (bl. 21): ‘Het Christelijk geloof is een geloof niet aan begrippen, maar aan historische feiten, die, in het hart opgenomen, dáár tot beginselen worden ontvouwd’. Dan eens wordt er (bl. 24) uitsluitend gesproken van het feitelijk bestaan van ‘het Godsrijk’ op aarde. Later wordt het Christendom (bl. 32) teruggebragt tot de historische werkelijkheid van Hem, dien de Kerk met eene stoute, maar gelukkige poging den ‘Godmensch’ heeft genoemd. ‘Ik strijd met niemand’ - lezen wij bl. 12 - ‘over de wijze, waarop hij de vereeniging van het Goddelijke en menschelijke in christus of het Christendom zich denkt of wil uitdrukken, zoo slechts de zaak erkend worde niet alleen in hare waarheid op zich-zelve, maar ook in de noodzakelijkheid harer alzijdige toepassing op wetenschap en leven.’ Elders weder zijn het de inwendig-subjectieve ‘beginselen’ van den Christen, die op den voorgrond worden geplaatst, en op bl. 9 worden de grondbestanddeelen van ‘ons Christelijk geloof, dat wij als een feit niet bewijzen, maar slechts verkondigen’, in dezer voege opgegeven: ‘Door onderwerping aan het gezag van Gods Woord de hoogste vrijheid des geestes. Door getrouwe aanvaarding van de dwaasheid des kruises de hoogste wijsheid. Door zelfveroordeeling en ontkenning van alle eigen verdienste de rechtvaardiging en heiligmaking. Door wedergeboorte de ingang in het koningrijk Gods: door strijd de vrede, door den dood het leven en de heerlijkheid’. Daarbij wordt met vollen ernst afstand gedaan (bl. 11) van alle aanspraak op ‘wetenschappelijkheid’, en zelfs, onvoorzigtig genoeg, verklaard: ‘wat voor de wetenschap eene onbewezen onderstelling is, dat is voor ons geloof de hoogste zekerheid’. Wij zouden meer van dien aard uit deze Voorlezing kunnen aanvoeren, o.a. betrekkelijk het gezag van de H. Schrift of de oorkonden des geloofs, terwijl toch (bl. 43) het streven ‘zoo wel ongodsdienstig als onwetenschappelijk’ wordt genoemd, om ‘het verheven boek der Godsdienst tot een ongeroepen rechter over allerlei met haar niet onmiddellijk zamenhangende wetenschap te verlagen’. Zie, waar de voorgestelde vraag tot zóó verschillende opvattingen

[p. 507]

gereede aanleiding geeft, daar blijkt zij te onbepaald te zijn, om voetstoots beantwoord te kunnen worden. En waar hij, die antwoordt, in plaats van vóór alle dingen scherp te onderscheiden, zóó verschillende opvattingen dooréénmengt, en nu eens het historisch Christendom, dan eens het objectieve Christelijk geloof, dan weder eigen subjectieve geloofsmeeningen onderling verwart, zonder zich duidelijk rekenschap te geven van hetgeen hij eigenlijk wil; daar mist zijn antwoord, hoe veel goeds het ook bevatten moge, uit den aard der zaak de vereischte overtuigende kracht. Wat ons betreft, wij achten de opgeworpen vraag, vooral ook in onze dagen, hoogst belangrijk, maar meenen tevens, dat hare beantwoording niet zóó moeijelijk is als zij den Schrijver dezer Voorlezing toeschijnt, mits men slechts uitga van eene scherpe onderscheiding van hetgeen het Christendom eigenlijk is, en er bovenal op aandringe, dat de beoefenaar der litteratuur-wetenschap zelf naar geest en gemoed een Christen zij in de ware beteekenis van het woord. Wij moedigen den Heer gunning aan, om, zoo mogelijk, aan zijne uitgebreide en grondige litterarische kennis de wetenschappelijke beoefening der Godgeleerdheid, die alleen tot eene even veelzijdige en grondige kennis van het Christendom leiden kan, toe te voegen, en achten hem, als hij deze zal verkregen hebben, boven anderen uitnemend berekend voor de - wij herhalen 't - schoone taak, die hij misschien een weinig voorbarig heeft aanvaard.