Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Dr. Martin Luther, de Hervormer. Historische Schetsen van Heinrich Gelzer. Met 48 staalplaten. Uit het Hoogduitsch door Mevrouw Elize van Calcar, Schrijfster van: ‘Hermine’, ‘Eene Star in den Nacht’, enz. Te Amsterdam, bij Allart en van der Made. 1854. Uitgave in veertiendaagsche Afleveringen à 30 cents. Van Aflev. 1-36.

Gaarne had Ref. dit prachtwerk reeds vroeger aangekondigd, maar omstandigheden, van zijnen wil niet afhankelijk, hebben hem dat onmogelijk gemaakt. Met genoegen ontving

[p. 499]

hij de eerste Afleveringen (thans zijn er reeds zes-en-dertig) van een werk dat zijn bestaan dankt aan een kunstenaar en een geleerde die beide met roem bekend zijn; en dubbel welkom was 't hem dat werk in 't Nederduitsch te zien overgebragt door de verdienstelijke elize (Mevrouw van calcar). De gunstige indruk dien de eerste Afleveringen op hem hebben gemaakt, is door alle de volgende bevestigd en versterkt geworden.

Wat den beroemden Prof. heinrich gelzer, genoeg bekend door zijne ‘Protestantsche Brieven over Zuid-Frankrijk en Italië’, bewogen heeft dit werk in het licht te zenden, maakt hij in de Voorrede bekend.

‘Vóór eenige jaren reeds werden de teekeningen van den Heer könig in Munchen, voorstellende de belangrijkste oogenblikken uit luther's leven, in vele kringen zoo goedgunstig ontvangen, dat alom de wensch werd uitgesproken, die afbeeldingen vermeerderd en met beschrijvingen verrijkt te zien.’ Door die beschrijvingen te vervaardigen, heeft hij getracht den algemeenen wensch te bevredigen, en niet minder dan de teekenaar heeft hij zich uitmuntend gekweten van de voorgestelde taak.

Vier schetsen maken het eigenlijke werk van den Schrijver uit. De eerste, ‘Voorbereiding en toelichting’ getiteld, stelt ons de Hervorming vóór en in luther voor oogen. Het verval der Kerk in de veertiende en vijftiende eeuw; de pogingen ter hervorming, zoo wel der Conciliën als van bijzondere personen: wickleff, huss, hiëronymus van praag, johan van wezel, savonarola, agricola, reuchlin, erasmus, en anderen, worden in het eerste gedeelte dier schets met fiksche trekken gemaald. In het tweede gedeelte worden luther's ouderlijk huis, school, intrede in het klooster, en 't geen hem verder voorbereidt om te worden wat hij op den 31^sten October 1517 getoond heeft te zijn, medegedeeld. Bij dit gedeelte behooren vijftien platen met bijschriften, van welke de eerste ons een blik in de kraamkamer van luther's moeder doet werpen, waar de vader het pas geboren wicht aan zijnen Heer en Schepper opdraagt in het gebed. Op de tweede ziet men den kleinen maarten door zijn vader ter school gebragt. De derde brengt ons voor en in de woning van vrouw cotta. De vierde op de bibliotheek te Erfurt,

[p. 500]

waar luther den Bijbel vindt. De vijfde stelt den dood van alexis voor. De zesde luther's intrede in het klooster. De zevende zijne priesterwijding. De achtste zijne zelfkwellingen. De negende hoe luther, in onmagt liggende, in zijne cel met den Bijbel in de hand wordt gevonden, en door eenige vrienden weder tot bewustzijn gebragt. De tiende hoe hij wordt gesterkt door de troostrijke toespraak van een oud kloosterling. De elfde hoe hij als baccalaurens voorlezingen houdt in Philosophie en Theologie. De twaalfde zijne preek in de kloosterkerk voor Staupitz. De dertiende luther's reis naar Rome. De veertiende zijne promotie door karlstadt tot Doctor der Heilige Schrift: en de vijftiende hoe hij als Generaal-Vicaris der Augustijner Orde werkzaam is.

De tweede schets, getiteld: ‘Strijd en breuk met Rome’, bestaat mede uit twee gedeelten, van welke het eerste den strijd en het tweede de breuk betreft. Beide omvatten hetgeen er geschied is tusschen het aanplakken der vijf-en-negentig stellingen en luther's verblijf op den Wartburg. De platen met bijschriften stellen voor: luther zijne stellingen aan de slotkerk van Wittenberg hechtende, - voor cajetanus te Augsburg, - disputerende met eck te Leipzig, - de Pauselijke bul verbrandende buiten de Elsterpoort, - zijne komst te Worms, - luther en g. frundsberg voor den ingang der Rijkszaal, - zijne ontvoering, - zijn beginnen aan de Bijbelvertaling op den Wartburg.

De derde schets is genaamd: ‘Hervorming en Omwenteling’. Het eerste gedeelte handelt over de bestrijding der Godsdienstige Revolutie, en het tweede over de bestrijding der Politieke en Maatschappelijke Revolutie. - De platen hierbij behoorende, beginnen met luther's vertrek van den Wartburg, en eindigen met de voorlezing des Bijbels door luther aan den Keurvorst johan den Standvastige. - Aan het einde der zesen-dertigste Aflevering begint de vierde schets: ‘De Hervormer en zijn werk’ getiteld. Zoo geregeld als de uitgave voortgaat, zal ook deze schets eerlang geheel zijn voltooid. Wij verlangen er naar, het werk in zijn geheel te bezitten, en zullen dan nader terugkomen beide op den oorspronkelijken tekst en op de overzetting.

Voorloopig danken wij voor de zorg waarmede het werk is behandeld. De taak was niet gemakkelijk. Moge men eere inoogsten van den arbeid, en een voldoend debiet de Uitgevers tegen schade beveiligen! Wij wenschen - het werk zoo als 't daar voor ons ligt, verdient zulks in alle opzigten - dat het lezend publiek hun toonen moge dat de vertaling door Prof. de groot van de tweede Afdeeling in het licht gezonden, dit werk in zijn geheel niet overbodig heeft gemaakt.

x.