Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Böttiger's Algemeene Geschiedenis voor School en Huisgezin. Uit het Hoogduitsch vertaald door W.C. Mauve. Eerste Gedeelte. Oude en Middelgeschiedenis. Te Utrecht, bij W.F. Dannenfelser. 1856. In post form. XXIV en 237 bl. f 1-30.

Onze tijd onderscheidt zich door eene worsteling tusschen werkelijkheid en fantazie, tusschen waarheid en verdichting, en bij het bestaan dier worsteling is het niet onverschillig hoe de geschiedenis behandeld worde. Dat toonen hare tegenwoor-

[p. 484]

dige Coryfeën, een von raumer en macaulay, een rotteck en thiers, te beseffen; terwijl menig ander, die den tijdgeest huldigt, gelijk lamartine, b.v., als hij de stift der geschiedenis in handen neemt, door den invloed van zijne verbeelding en gevoel niet anders levert dan een historischen roman.

Böttiger's werk, dat wij nu aankondigen, is eene geschiedenis zoo als die behoort te zijn, en de bekwame Vertaler verdient dank voor hare overzetting. Hij heeft haar zamengevoegd uit twee werken van denzelfden Schrijver; ‘Die allgemeine Geschichte für Schule und Haus’, en ‘Die allgemeine Geschichte von 1815 bis 1852.’ Het eerste, waarvan de elfde uitgave in 1849 het licht zag, bevat de geschiedenis der wereld van de vroegste tijden tot 1848, benevens een aanhangsel, waarin de gebeurtenissen van dat merkwaardige jaar met korte trekken geschilderd worden; het laatste vermeldt, zoo als reeds de titel aanduidt, wat van 1815 tot 1852 op het wereldtooneel is voorgevallen, en is door den Schrijver bestemd tot een vervolg op het eerste, waarin de gebeurtenissen dier jaren meer ontwikkeld worden voorgesteld.

Het Eerste Deel der vertaling ligt voor ons. Vooraf gaat een beknopt, doch tamelijk volledig tijdrekenkundig overzigt der Algemeene Geschiedenis, met eene aanwijzing der bladzijde waar het aangewezene behandeld wordt. De geschiedenis der oude wereld, van omstreeks 4000 vóór tot 476 na christus, bevat vier afdeelingen, bl. 1-132. De geschiedenis der Middeleeuwen loopt van den val van het Romeinsche Rijk tot de ontdekking van Amerika, of van 476 tot 1492 na christus. Zij heeft drie Afdeelingen, en gaat van bl. 133 tot het einde.

Wij hebben dit eerste gedeelte met bijzonder veel genoegen gelezen. Böttiger is een meester in de kunst om de gebeurtenissen behagelijk en zoodanig te groeperen, dat men het geheel overziet, zonder dat de deelen den aanschouwer ontgaan. Zeer aangenaam is het ons, dat de Schrijver niet, gelijk anderen, de Hebreeuwsche oirkonden in een valsch licht plaatst. De vorm is schoon, de stijl deftig, en het geheel zóó ingerigt, dat de onderwijzer 't werk tot een leerboek kan gebruiken, maar ook de huisvader het bestemmen kan tot een leesboek in zijn gezin.

Slechts enkele malen verraste ons eene misstelling of verkeerde

[p. 485]

opvatting. Op bl. 14 zegt de Schrijver: dat david tot veelwijverij verviel, dewijl hij niet sterk genoeg was om zinnelijke lusten te wederstaan. - De veelwijverij, ofschoon door de Mozaïsche Wet niet voorgestaan, was door de gewoonte gewettigd; maar bovendien zou in david's tijd een hof zonder harem een armelijk aanzien hebben gehad.

De Schrijver noemt juliaan den Afvallige verdraagzaam. Wij vragen: of alleen het moorden van andersdenkenden een kenteeken van onverdraagzaamheid is? - Een Vorst, die aan hen welke in Godsdienstige begrippen van hem verschillen, de middelen om hunne kinderen eene wetenschappelijke en beschaafde opvoeding te geven, ontneemt, en hen door uitsluiting voor de maatschappij onbruikbaar maakt, verdient, naar ons gevoelen, niet verdraagzaam te heeten. Juliaan meende door zulke maatregelen langzaam doch zeker het Christendom uit te roeijen; maar was, dunkt ons, door deze vervolging, nog hatelijker dan een wreedaard die het zwaard gebruikt.

Böttiger zegt, gelijk als de meeste Geschiedschrijvers, dat de Eerste gregoor zich ten aanzien van de uitbreiding des Christendoms in Engeland groote verdiensten verworven heeft; de zaak is, dat hij het land aan den Pauselijken Stoel onderwierp, en den Christenen uit den ouden stam der Britten hunne Godsdienstige vrijheid ontnam, zoo als de Anglen de burgerlijke hadden vernietigd.

De Schrijver schijnt met vooroordeel tegen hendrik den Tweede, Koning van Engeland, ingenomen te zijn; want zoo als hij de opstanden en het oproerig verzet zijner zonen voorstelt, verschijnt de vader in een zeer ongunstig licht. 't Is waar, hij leefde in ongeoorloofde gemeenschap met de schoone rosamunda clifford; maar eleonora, zijne gemalin, die het oproer harer kinderen aanstookte, verdiende niets beters dan gevangenschap. Dat had zij reeds aan Koning lodewijk den Zevende verdiend, door haar onzedelijk gedrag in Palestina. Indien wij hendrik veroordeelden, zou het daarom zijn, dat hij, uit verlangen naar haar uitgebreid landbezit, de hand eener gedivorceerde vrouw vroeg. - Stellig is het onwaar, wat b. beweert, dat hendrik den Aartsbisschop van Canterbury heeft doen vermoorden. Nog onlangs is dit uit authentieke bescheiden met klaarheid aangetoond.

Deze opmerkingen doen zien dat 't werk niet volmaakt is;

[p. 486]

maar 't ligt aan zijne voortreffelijkheid dat wij er niets anders of meer in te wederleggen vinden. Wij getuigen er gaarne van dat het waardig is in alle beschaafde gezinnen voorhanden te zijn. Met verlangen zien wij het vervolg te gemoet.