Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

De Galvanische Stroom toegepast op de E.M. Telegrafen en Uurwerken. Door J.H. van Koten. Te Amsterdam, bij L.F.J. Hassels. 1855. In gr. 8vo. 150 bl. en 4 uitslaande platen. f 2-50.

Onder de werken die ons groote belangstelling inboezemen, bekleeden dezulke eene voorname plaats, welke bestemd zijn om de toepassingen der wetenschap op het maatschappelijk leven toe te lichten. - De toepassing van den galvanischen stroom op dat leven is eene der nuttigste, en wij achten 't dan ook lofwaardig wanneer een deskundige tracht haar voor ieder duidelijk te maken, en de verkeerde denkbeelden welke aangaande de telegrafische draden bij min kundigen bestaan, door heldere inzigten te vervangen. - De Heer van koten heeft deze niet gemakkelijke taak op zich genomen. Laat ons zien hoe hij haar volbragt heeft.

De Schrijver onderscheidt de Telegrafie in:

1^o. De Optische, of Gezigts-Telegrafie; 2^o. de Akustieke, of Geluid-Telegrafie; 3^o. de Electrische-Telegrafie. Op die verdeeling valt niets aan te merken; maar wij willen eene ongelijkheid in de schrijfwijze, die ook hier al dadelijk blijkt, niet onopgemerkt laten. Men vindt, b.v.: Telegrafie en Telegraphische, electrische en Akustieke, en dergelijke vermenging meer van Grieksche en Nederduitsche uitspraken. Bij een herdruk zal het goed zijn daar eenparigheid in te brengen.

In de eerste Afdeeling wordt gehandeld over de Optische Telegrafie. Na de vuurwachten, waarvan bij aeschylus (waarom aeschylos?) en aristoteles, en het fakkelschrift waarvan bij polybius en plinius gesproken wordt, vermeld te hebben, gaat de S. over tot robert hooke, die, even als amontous, bergsträtzer, en anderen, te vergeefs voorsloeg den verrekijker bij de toen in gebruik zijnde sein-telegrafen in te voeren. Ééne lijn slechts werd volgens het stelsel van hooke door edgeworth aangelegd, zoo als de S. zegt (bl. 7): ‘Van af (!) zijn huis te Londen tot Newmarket’. Daarna worden

[p. 478]

de telegrafen van chappe en murray vermeld en door duidelijke teekeningen opgehelderd.

Kort, doch voldoende wordt in dezelfde Afdeeling ook over de Akustische Telegrafie gesproken.

Ter inleiding tot de kennis van de thans in gebruik zijnde telegrafie, verklaart de S. wat men te verstaan hebbe onder: Wrijvings-electriciteit, Galvanische-electriciteit, en magnetische werking van den Galvanischen stroom.

In een betrekkelijk klein bestek vindt men hier de leer der electriciteit zoodanig behandeld als men van den S. mogt verwachten: het experiment gaat vooraf, dan volgt eene beschouwing van de verschijnselen die het experiment vergezellen, en daarop met groote duidelijkheid de verklaring. Aanmerkingen hebben wij er niet op te maken; alleen vragen wij: of het niet goed ware aan de verklaring der Leidsche flesch (bl. 27), die der Franklinsche plaat te doen voorafgaan?

Nu is de lezer genaderd tot de eigenlijke telegrafie door middel van den galvanischen stroom. De geleiders van dien stroom worden behandeld, en brengen van zelf tot de werktuigen om de opgewekte electriciteit aan te toonen. Hierbij wordt men bekend gemaakt met verschillende stelsels van telegrafie, welke er hebben bestaan of beproefd zijn geworden.

De telegrafen op het electro-magnetisme gebouwd, worden tot drie hoofdklassen gebragt: I. De Naald-Telegraaf; II. de Wijzer-Telegraaf; III. de Druk-Telegraaf. - Deze drie Telegrafen worden in de tweede Afdeeling behandeld, en de klaarheid waarmede hare verschillende werktuigen beschreven worden, en de duidelijkheid der platen vormen een goed en volkomen geheel.

Ten slotte vindt men in de derde Afdeeling de electromagnetische uurwerken beschreven. Als voorbeelden van de twee hoofdsoorten - namelijk van die soort welke den tijd aangeeft door een afgelegen gewoon uurwerk aangewezen, en van die bij welke het regelmatig sluiten en verbreken van den galvanischen stroom een slinger of onrust in beweging brengt - worden de uurwerken van bain en garnier, en het slingeruurwerk en onrust-uurwerk van weare behandeld. Niet ongepast ware het geweest indien de S. hier iets hadde bijgevoegd over de talrijke toepassingen van deze uurwerken tot eenparige regeling van den tijd in steden en Landen, op Observatoria, enz.

[p. 479]

De uitvoering beide van tekst en platen is duidelijk en fraai, en de correctie vrij naauwkeurig. Wij moeten echter den S. aanraden om de afleidingen van sommige woorden van het Grieksch nog eens goed na te zien.

Ons vlugtig verslag eindigende wenschen wij het werk een goeden aftrek, en betuigen den S. onzen dank voor zijn nuttigen arbeid.