Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Handleiding tot de Burgerlijke Mineurkunst, of de Mijnen en hare ontginning. Vrij bewerkt naar het Fransch door S.F. Klijnsma, Luitenant-Kolonel-Ingenieur, oud-Kommandant van het bataillon Mineurs en Sapeurs. Volks-Bibliotheek N^o. 84. Te Amsterdam, bij Weytingh en van der Haart. 1856. In kl. 8vo. 52 bl., bij inteek. f :-22½, buiten inteek. f :-25.

Dit boekje kan den lezer eene oppervlakkige kennis verschaffen van den mijnbouw en de wijze waarop de mijnen ontgonnen worden. Het bevat eene menigte van hoogst belangrijke zaken, die behoorlijk zijn gerangschikt en duidelijk uiteengezet; doch wij zouden evenwel aarzelen om 't eene Handleiding te noemen. Eene Handleiding moet in alle deelen op de hoogte der wetenschap staan, en een uitgewerkt boek zijn, waarin de voornaamste zaken voorkomen, die tot de behandelde wetenschap behooren. Zij moet geen begrensd en oppervlakkig, maar een grondig en uitgebreid overzigt geven; en niet alleen voor eerstbeginnenden, maar ook voor meergevorderden moet zij eene voorraadschuur zijn van kennis. De lezer vindt hier de hoofdzaken der mineurkunst slechts aangestipt; en overal leemten, zoo als dat wel niet anders wezen kan in een werkje dat in 52 bladzijden deze wetenschap in haar geheel behandelt. Wij merken dit aan, niet om het boekje gering te doen achten, maar omdat wij het een noodzakelijk vereischte vinden, dat de titel van een boek overeenkome met zijn inhoud.

Is ons gevoelen over dit werkje, vooral wat het zuiver praktische gedeelte betreft, gunstig; in het wetenschappelijke hebben wij nog al gebreken gevonden, die niet geheel met stilzwijgen mogen worden voorbijgegaan. De bewerker geeft alle blijken van in het praktisch gedeelte der mineurkunst ervaren te zijn; en juist dáárom is het jammer, dat hij het wetenschappelijke gedeelte niet door een deskundige heeft doen nazien. De strekking echter van het boekjen is meer praktisch

[p. 474]

dan wetenschappelijk, en onze aanmerkingen zullen dus maar een klein gedeelte er van betreffen.

De bewerker vangt aldus aan: ‘De landen, die zich door uitgestrekte steenkolenmijnen of door eenen grooten overvloed van metaalertsen onderscheiden, zijn ten allen tijde de wieg en de leerschool geweest der aard- en delfstofkunde (geologie en mineralogie). Juist door het opsporen van nuttige metalen heeft men hunne eigenaardige kenmerken leeren kennen, en de wetten gevonden, waaraan hunne gedaante en ligging gebonden zijn. In onze dagen daarentegen leidt de gevestigde wetenschap (de theorie) ons op den weg der ontginning.’ - De woorden ‘hunne eigenaardige kenmerken’, en ‘hunne gedaante en ligging’ kunnen slaan op metaalertsen (en steenkolenmijnen); maar dan zou van de meening moeten zijn uitgegaan, dat de wetten betreffende de gedaante en ligging der metaalertsen (en steenkolen) bekend zijn, en dus de wetenschappelijke mineurkunst in zoo verre reeds geheel is ontgonnen. Slaan die woorden op ‘metalen’, dan is 't weder niet duidelijk wat er verstaan wordt onder de ‘gedaante’ der metalen en ‘de wetten, waaraan deze verbonden is’. Waarschijnlijk heeft de bewerker willen zeggen: ‘Juist door het opsporen van nuttige metalen heeft men de eigenaardige kenmerken veler metaalertsen en andere delfstoffen leeren kennen, en dientengevolge eenige wetten, waaraan hun voorkomen gebonden is.’

De zin die dan volgt, is eenigzins in tegenspraak met den boven aangehaalden en almede niet regt duidelijk: daarin zal hij denkelijk bedoeld hebben te zeggen: ‘Die kennis aangaande de aard- en delfstofkunde, welke tot op heden niet ophoudt steeds in uitgebreidheid toe te nemen, deed de wetenschappelijke mineurkunst geboren worden.’

De b. noemt ‘de gevestigde wetenschap theorie’; wij echter hechten aan dat woord eene andere beteekenis. In de praktijk is men gewoon al wat wetenschap is met den naam van theorie te bestempelen; maar in elke natuurwetenschap verstaat men onder theorie niets anders dan een middel om een aantal feiten onder één gezigtspunt te brengen, b.v.: atomentheorie, undulatie-theorie, enz.

Daarop volgt: ‘Wie zich bekend wil maken met de toepassing der wetenschap, welke alle middelen aanwijst om nuttige metalen te zoeken en op te delven, moet zijne toevlugt

[p. 475]

nemen tot de bestaande geschriften over de aard- en delfstofkunde.’ Hier wordt door de ‘wetenschap’ blijkbaar het wetenschappelijke gedeelte der mineurkunst bedoeld.

Op bl. 1, waar eenige nuttige delfstoffen genoemd worden, zegt de bewerker: ‘Onder de steensoorten behooren de brandbare delfstoffen, zoo als de glanskool (anthraciet), de steenkool, de ligniet, de turf, enz.’; maar het klinkt vreemd de brandbare delfstoffen steensoorten te hooren noemen. Allen zijn producten van het plantenrijk, maar geene versteende planten. Wij zeggen met vogt: Die fossilen Brennmaterialien bilden zwar eigentlich keine besonderen Gesteine.’ Er had, naar ons gevoelen, moeten staan: ‘Onder de nuttige delfstoffen behooren de fossile brandstoffen, zoo als,’ enz.

Verder valt aan te merken, dat glanskool en anthraciet geene namen zijn voor hetzelfde mineraal. Sommige mineralogen brengen de glanskool tot de anthraciet; haar gehalte aan bitumen maakt evenwel dat dit bezwaarlijk geschieden kan. In geen geval echter is aan glanskool en anthraciet dezelfde beteekenis te hechten, al noemt men de glanskool ook eene soort van anthraciet; en er had dus alleen anthraciet moeten staan.

Hiermede verlaten wij de eerste bladzijde, en deelen nog een paar aanmerkingen mede betreffende het overige; zonder evenwel eene volledige kritiek te willen leveren.

Op bl. 6 zegt de bewerker: ‘Ook de Juravorming bevat ingeslotene gangen van rooden of bruinen ijzersteen (hematite)’. Er had daar moeten staan: ‘Ook de juravorming bevat ingesloten gangen van rooden ijzersteen (hematite) en bruinen ijzersteen.’ Men kan aan de beide mineralen niet denzelfden naam geven, daar hunne scheikundige zamenstelling eene andere is. De formule van rood ijzersteen is Fe² O³; daarentegen die van bruin ijzersteen 3 Fe² O³, 2 HO.

Op bl. 9 leest men de volgende definitie van de mineurkunst: ‘De mineurkunst of de wetenschap der mijnontginning bestaat dus in de kennis van alle middelen om nuttige metalen van allerlei aard te vergaderen. Zij stelt zich ten doel om zich die metalen te verschaffen langs den gemakkelijksten weg en voor de geringste kosten.’ Wij hadden hier meer naauwkeurigheid gewenscht. Er wordt alleen gesproken van ‘nut-

[p. 476]

tige metalen’, als of de mineurkunst zich niet de opdelving van alle nuttige delfstoffen ten doel stelde. De mineur ontgint immers zoo wel steenkolenmijnen als ijzermijnen. Daar het boekje niet vertaald, maar vrij bewerkt is, had de bewerker hier, voor de welligt gebrekkige definitie in het oorspronkelijke, eene betere in de plaats moeten stellen.

Op bl. 37, waar gehandeld wordt over luchtverversching, staat: ‘Wanneer men in eene onderaardsche uitholling den dampkring in volkomen rust laat, zoodat de verschillende gassen, als die er voorhanden zijn, zich laagsgewijze, volgens hun soortelijk gewigt kunnen afscheiden, dan is dit gewigt als volgt:

	Specifiek gewigt.
Koolwaterstofgas (grisou).	0,558
Stikstof.	0,976
Dampkringslucht.	1,009
Koolzuur.	1,514
Uitwasemingen van rattekruid en kwik.’

Voor het soortelijk gewigt der dampkringslucht geeft de bewerker het cijfer 1,009; en welke reden kan er voor zijn, dat hij het soortelijk gewigt hiervan niet als éénheid aanneemt? De bewerker is onbekend met de zamenstelling der dampkringslucht; anders ware de stikstof niet daarboven geplaatst; want de dampkringslucht is een mengsel van stikstof en zuurstof. Rattekruid ook kan geen deel der dampkringslucht uitmaken, daar het niet, gelijk het kwik, bij gewone temperatuur vlugtig is.

Op bl. 50 zegt de bewerker over het tin: ‘Het geeft bij de ontginning een eigenaardig geluid.’ Daar het tin niet gedegen, maar als tinsteen (Sn O²) in de Natuur voorkomt, zou men 't er voor moeten houden dat die tinsteen bij de ontginning een eigenaardig geluid geeft; maar de bedoeling was zeker om te zeggen: ‘Het tin geeft bij buiging een eigenaardig geluid.’

Op bl. 51 leest men: ‘Het ijzer, een der oudst bekende, nuttigste en meest algemeen verspreide metalen, vindt men niet alleen in het mineraalrijk en in sommige mineraalwateren, maar ook in geringe hoeveelheid in de asch van verscheidene boomen en planten.’ Het ijzer komt niet in ‘verscheidene boomen en planten’, maar in alle boomen en planten voor.

[p. 477]

Wij eindigen. Het boekjen is, wat het praktische gedeelte betreft, ter lezing zeer aan te bevelen, maar het wetenschappelijke gedeelte is niet altijd even naauwkeurig.