Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

[p. 365]

Een woord over Hervorming der Roomsch-Katholieke Kerk, eene Erasmiaansche. Lectuur zamen voor Roomsch-Katholieken en Protestanten. Door Wilhelm Broes, Emeritus Leeraar bij de Gereformeerde Gemeente, laatst te Amsterdam. Te Amsterdam, bij J.H. en G. van Heteren. 1856. In gr. 8vo. 112 bl. f :-60.

Nog altijd gaat de voortreffelijke broes voort, ook in zijne ruste krachtig te arbeiden aan de bevordering van de zaak van het koningrijk des Heeren. In zijn grijzen ouderdom blijft hij vruchten dragen, en waar hij zich noemt Emeritus Leeraar bij de Gereformeerde Gemeente te Amsterdam, daar mag hij wel op negentig-jarigen leeftijd nog als een getrouwe, ijverig dienstdoende arbeider in den grooten wijngaard worden begroet. Het is uit den schat eener rijke ondervinding, dat hij aan de predikers des Evangelies treffende wenken en mededeelingen verstrekt, waarvan de Gemeente ook in lateren tijd de vrucht zal plukken. Ook het jongste geschrift getuigt van zijn rusteloozen ijver om te werken aan den opbouw der Christelijke Kerk. Hij is - geheel anders dan de meeste ouden van dagen, die zich allengs vreemd zien worden van het latere geslacht; - een opmerkend beschouwer van den tegenwoordigen tijd, en, even verdraagzaam als geleerd, heeft hij woorden van liefde en van waarheid voor de mannen van de meest uiteenloopende rigting. De Roomsche Kerk kan dan ook wachten van den waardigen, bezadigden grijsaard niet met heftigheid te worden toegesproken. Hij is te Christelijk, dan dat hij niet de verdeeldheid die in den tegenwoordigen tijd tusschen de Protestanten en Roomschen onder ons zoo groote scheiding maakt, betreuren zou en zoeken te genezen. Zonder het oog te sluiten voor de Ultramontaansche partij en haar streven, meent hij zich toch overtuigd te mogen houden, dat er zich eene betere kern onder de Roomschgezinden in ons Vaderland bevindt, die de verregaande dwalingen der Moederkerk betreurt, en naar hare genezing verlangt, zonder zich van de Kerk af te willen scheiden. Zelfs stelt hij zich voor, dat het niet geheel onder ons zou ontbreken aan den een of anderen Evangelisch gezinden priester, die zijne vrijere denkbeelden mededeelt en verspreidt onder zijne Gemeente-Ieden, en die in weerwil hiervan in zijne

[p. 366]

Kerk wordt geduld (!) Hij verlangt dat die geest daar worde aangekweekt bij verlichte priesters en leden, en deelt daartoe zijne raadgevingen en opmerkingen mede. De vredelievende man herinnert zich nog met blijkbaar genoegen de verschijnsels van zulk een Evangelischen geest in de Kerk van Rome, die zich in zijne vroegere dagen hebben geopenbaard. Terwijl hij afkeerig is van eene proselietenjagt die niet door den regten geest wordt bestuurd, wenscht hij de verspreiding van den Bijbel onder de Roomschgezinden, en verlangt hij de Kerkleer, na erasmus te Trente vastgesteld, in den geest van erasmus verzacht en gewijzigd (?!) Het heeft iets vertroostends, voor elk die op de woelingen der Ultramontanen in onze dagen met smart en verontwaardiging ziet, zich te verdiepen in de gedachte, dat er in ons Vaderland bij geestelijken en leeken zulk een erasmus-geest niet te vergeefs zou worden gezocht. Hoe zullen de zoodanigen met leedwezen opmerken dat de geest van het Jezuïtisme, die reeds sedert eene en een halve eeuw den vrijeren geest van het echte Nederlandsche Katholicisme als Jansenisme heeft gesmaad en onderdrukt, - in den laatsten tijd met kracht zich doet gelden, en onbeperkt wil heerschen. Hoe zullen zulke verlichte leden der Roomsche Kerk in ons Vaderland, bij het lezen van de woorden des liefdevollen grijsaards, zich beklagen over den zoo verderfelijken, door hen nog veel meer dan door eenig Protestant gekenden geest, die thans in hunne Kerk alle vrijheid moordt, den Bijbel wegsluit, het onzinnigste bijgeloof predikt, en terstond alle teckenen van leven er weet te smoren. Hoe veel beter zou het wezen met velen onder hen, die nu zich schamen, ergeren en bedroeven over den achteruitgang hunner Kerk, en die daarom de hun te zeer bekende Godsdienst-oefeningen, in eigen heiligdom, zoo wel als de hun onbekende en onbeminde Godsdienst-oefeningen in een van kindsbeen af gehaat Hervormd kerkgebouw, nalaten. Verlichte Katholieken! - In Nederland zijn zij geweest, en nog worden zij er gevonden; - o, zoo zij zich naar den raad van onzen broes vereenigden tegen de magt van loijola onder ons, en in een contra-Ultramontaansch blad hunnen geest meer algemeen onder onze honderdduizenden Roomschen wisten te verspreiden - hoe veel anders zou het worden! Dan zou de Hervormde Kerk, hare eigen zegeningen dankbaar erkennende, met hartelijke liefde den blik slaan op de Roomsche Zusterkerk, en zich

[p. 367]

in haren vooruitgang verblijden. De booze geest van uitsluiting en afscheiding, waardoor het den Roomschen priester en leek nu moeijelijk wordt gemaakt met Protestantsche predikanten en Gemeente-leden om te gaan, zou dan allengs worden verdreven. Erasmus' geest hier en luther's geest dáár zouden gelijkelijk streven naar hetzelfde doel: den triomf van den geest des eenigen Verlossers. Wij hebben echter tot dus ver onder ons van verlichte Katholieke zijde niet ééne krachtige stem tegen het Ultramontanisme in ons midden hooren opgaan. Mogten wij ze spoedig vernemen! Mogt de Protestantsche belangstelling in het heil van Rome's kinderen niet langer worden miskend! Zij spreekt in dit geschrift van een der eerwaardigste Leeraars in de Hervormde Kerk. Zij spreekt in de jeugdige voortreffelijke Evangelische maatschappij, die in haar algemeen reglement duidelijk als haar doel opgaf om, juist zoo als broes ook verlangt, de Roomschen ‘het Evangelie te doen kennen en tot Evangelische gezindheid op te leiden; niet zoo zeer hen tot eenig Protestantsch Kerkgenootschap over te halen’. Dat die maatschappij, welke onder Hervormden, Lutherschen, Remonstranten, Doopsgezinden hare leden telt, op proselietenjagt uit zou zijn, is eene zeer verkeerde voorstelling. Haar doel zal bereikt worden, zoo zij door Evangelie-verspreiding en Evangelie-prediking onder Roomschen waarheid en godzaligheid bevordert; het getal van verlichte Katholieken alzoo helpt vermeerderen, en door en met dezen de vaderlandsche Roomsche Kerk vrijmaakt van het juk, haar thans opgelegd. Zoo lang Rome op den thans ingeslagen weg voortgaat, zal het zich-zelve hebben te verwijten, wanneer de voortreffelijkste leden harer Kerk zich straks van haar afscheiden en overgaan tot een Protestantsch Kerkgenootschap, waar zij hunne behoefte aan waarheid en geestelijke Godsvereering beter zien voldaan, en waarin hunne kinderen veilig zijn tegen de heerschzucht eener geestelijkheid, die zoo zeer den geest van het waarachtige Christendom aanhoudend miskent en bedroeft.

†.