Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Geschiedenis der Roomsche Kerk. Naar het Engelsch van Dr. John Dowling, door D. Budding. Tweede Deel, 7^e, 8^e en 9^e Aflevering. Te Dordrecht, bij H.R. van Elk. 1855. In roijaal 8vo., met platen; bl. 289-447; per Aflevering, bij inteek., f :-65.

De pogingen ter hervorming der diep verbasterde Kerk in hoofd en leden, op de Conciliën van Pisa, Constans en Bazel,

[p. 361]

hadden schipbreuk geleden op den tegenstand der Pausen, die een steun vonden bij allen die bij het voortduren der misbruiken belang hadden; huss en hiëronymus van praag hadden hunnen ijver met hun leven moeten boeten, en de vervolgzucht bleef woeden tegen hunne aanhangers. Toch was de eens wakker geworden menschelijke geest niet meer in slaap te sussen, terwijl de nu volgende Pausen weinig deden ter opbeuring van hun reeds diep gezonken aanzien, maar veel om het nog sterker ter neêr te drukken. De keuzen van innocentius VIII, onder wien men het vreemde schouwspel zag van Pauselijke Prinsen, van alexander VI, die zijn schandelijk leven met een heilloozen dood besloot, en van julius II, in wiens hand het zwaard van den krijgsman, niet de staf van een herder der Gemeente voegde, schenen ten oogmerk te hebben om de wereld van de ongeneeslijke verdorvenheid van de opperhoofden der Kerk te overtuigen. Hoe ver het gekomen was, bleek op het vijfde Concilie van Lateraan, in hetzelfde jaar waarin luther zijne stellingen tegen den aflaat aansloeg, door leo X gesloten. Niet alleen - gelijk dowling heeft - werden er decreten tegen de vrijheid der drukpers, en tot het scherper opsporen en straffen der ketters en Joden genomen; maar ook getuigde van het in die dagen heerschende ongeloof, de noodzakelijkheid om het geloof aan de onsterfelijkheid der ziel door een plegtig besluit te handhaven; terwijl het kleine getal der opgekomen leden de uiterste onverschilligheid der geestelijken omtrent hoogere belangen ten toon spreidde. Van die onverschilligheid was leo X, ofschoon hij als beschermer van kunsten en wetenschappen lof verdiende, en van betere zeden dan zijne voorgangers was, niet vrij. Hoe weinig werks hij van de Godsdienst maakte, mag men besluiten uit het hem in den mond gelegde: ‘welk een voordeel heeft ons de fabel van christus aangebragt!’ en uit de op nieuw ondernomen, maar thans voor het Pauselijk hof zoo ongelukkig afgeloopen aflaatkramerij. Daarvan, en van de onbeschaamdheid van den beruchten tetzel, die luther tot handelen riep, waarbij deze eene hulp vond in den gezonden zin van het volk omtrent de nietswaardigheid van den aflaat, waarvan hier drie staaltjes worden medegedeeld: van zijne onderhandelingen met cajetanus en miltitz, van den redetwist met eck te Leipzig, van zijne in den ban verklaring, verschijning op den Rijksdag te

[p. 362]

Worms, en verblijf op den Wartburg, wordt een zaakrijk verslag gegeven. Niet naauwkeurig echter is het zeggen van den Schrijver: dat de vertaling van het N. Testament door hem op laatstgenoemd kasteel is tot stand gebragt. Zij werd eerst na zijne terugkomst te Wittenberg geheel afgewerkt.

De Vertaler heeft er bijgevoegd: een berigt van de voorbereidende pogingen tot hervorming in Nederland, waarbij, behalve de meer bekende van geert groete, wessel gansvort en erasmus, de minder algemeen bekende door jakob van maerlant, willem van hillegaertsberch en jakob van oestvoren, behandeld worden; wier hekeldichten, hier medegedeeld, de bewijzen leveren van het groote verderf dat de Kerk had doordrongen, maar ook van de geringe waarde door sommigen, reeds in de dertiende, veertiende en vijftiende eeuw, gesteld op de biecht, en op de bedevaarten naar wonderdoende beelden, die op verschillende plaatsen van ons land gevonden werden. De uitvinding der boekdrukkunst gaf aanleiding tot de overzetting van den Bijbel in het Nederduitsch, waarvan de oudste uitgave in 1477 verscheen van de drukpers van den Delftschen Burgemeester jakob jakobs-soen (van der meer), die zich in de Voorrede beklaagt over den haat dien hij zich daardoor van den kant der geestelijkheid op den hals laadde. De Pauselijke afiaathandel, ook hier ten zelfden tijd als in Duitschland gedreven, ontsloot oor en hart voor luther's roepstem, en deed een aantal getuigen der waarheid optreden, omtrent wie, en omtrent den verderen voortgang der Hervorming hier te lande, men de berigten met genoegen lezen zal.

In Bijlagen ontvangen wij: de breedere aanteekeningen op dit Tweede Deel, van den Schrijver en van den Vertaler, waaronder: omtrent de in de tiende eeuw heerschende vrees voor den jongsten dag, uit mosheim; de vergelijking tusschen luther en loijola door damianus; de laatste onderzoekingen omtrent den oorsprong der Waldenzen; en twijfel omtrent ter haar's opgave van het groote getal uitgaven van de Imitatio Christi. - De Heer budding oppert in zijne Voorrede voor dit Deel het denkbeeld tot de oprigting van Christelijke volkscholen in steden en dorpen: 't welk de aandacht verdient van hen die verlangen dat zoo veel merkwaardigs, als in onze dagen op Godsdienstig en Kerkelijk gebied het licht ziet, meer

[p. 363]

algemeen verspreid en bekend worde. Zoo wij ons niet vergissen, bestaan er in sommige steden van ons land dergelijke inrigtingen, ofschoon dan niet geheel in den geest van den voorsteller.

De platen bij deze Afleveringen vertoonen: Paus julius als krijgsman; den Paus als een God vereerd; den verkoop der aflaten door tetzel; de verbranding van den Bijbel; en den marteldood van de bakker.