Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Twintig Dagen aan de Oevers van Maas en Rijn. Reisherinneringen uit België en Noord-Duitschland, door U.W. Thoden van Velzen. Te Arnhem, bij G.W. van der Wiel. 1855. In kl. 8vo.; behalve een beknopt ‘Voorwoord’ en Inhoudsopgave, 142 bl. f 1-:

Door de tijdsomstandigheden verhinderd een uitstapje te doen naar Zwitserland, bepaalde de Heer thoden van velzen zich, in de maand Junij 1849, tot het bezoeken van eenige streken aan de oevers van Maas en Rijn. Met genoegen vergezelt men hem naar Antwerpen, Brussel, Waterloo en Quatrebras; van daar naar Namen, Dinant en de Grot van Han om, naar Namen teruggekeerd, met de boot naar Huy en Luik de reis te vervolgen, en voorts over Chaudfontaine en Spa naar Aken te reizen. Het Zevengebergte en Ahrthal worden bezocht, en van vele overleveringen en Sagen wordt gewaagd. Over Bonn, Keulen en Dusseldorf keert de reiziger weêr huiswaarts. In zijne beschrijving van gebouwen en meesterwerken van schilderkunst toont hij veel gevoel voor de beeldende kunsten te bezitten, en in zijne Natuurtafereelen zien wij een bewonderaar der Natuur, die ons zijne gewaarwordingen aanschouwelijk maakt.

De maand Junij was bij voorkeur door hem tot het doen van zijn uitstapje gekozen, en hij gaat over den straatweg van Breda naar Antwerpen, waarop hij zich thans niet zou behoeven te laten schokken, wijl hij over den spoorweg dien afstand in veel korter tijd hadde kunnen afleggen. Echter zou hij dan ook gemist hebben het genoegen, van 't zien der vele aanbouwingen en ontginningen langs dien weg - namelijk wanneer hij dien vroeger ware langs gereden. ‘Onze voerman’ -

[p. 345]

zegt de Heer t.v.v. - ‘sprak over den Hollandschen tijd. Hij roemde het geluk dier dagen ver boven den na den Belgischen opstand gekomen toestand. Toen, zeide hij, had elk zijn brood, nu werd er veel armoede geleden. Niemand had bij de omwenteling gewonnen dan dieven en schurken. Maar zij plukken ook de wrange vruchten. Antwerpen heeft er ontzettend bij verloren. Wij stemden toe, dat Holland en België te zamen een schoon geheel uitmaakten, dáár zeevaart, hier fabriekwezen, dáár handel, hier landbouw en mijnwerken, in de gelukkigste vereeniging. Zoo scheidt verkeerde godsdienstijver leden van een en hetzelfde huis[gezin], en ondermijnt het maatschappelijk geluk van geheel een volk’ (??).

Wie den hoogen Dom van de ‘Onze-Lieve-Vrouwe-Kerk’ te Antwerpen niet enkel gezien, maar ook beklommen heeft, zal 't niet verwonderen, dat de reiziger bij het beklimmen van dat meesterstuk van gothische bouworde uitroept (bl. 9): ‘Hoe verheft zich de ziel boven het stof. Hoe diep welft zich het blaauw des hemels boven het hoofd, hoe klein is alles daar beneden! Het rumoer der wagens, de stemmen der menschen worden pas gehoord, smelten tot verward gedruisch zamen, of worden door den wind weggevoerd. Plegtig ruischt de adem des winds langs de hoog doorluchtige, in zerksteen gevatte boogvensters, die boven alle aardsche voorwerpen verre uitzien en den aanblik bieden in duizelingwekkende diepte, terwijl de eenzame vogel laag boven de daken rondzweeft. Menschelijke kleinheid bij alle menschelijke grootheid wordt ons gepredikt door het reuzengevaarte waarop wij ons bevinden. Terwijl der menschen werken als voor het oog verdwijnen, zijn wij aan een menschenwerk, door de kleine menschenhand gewrocht, onzen hoogen stand verschuldigd. Dit menschenwerk trotscert den storm van eeuwen, de woede van zoo vele orkanen. Zij hebben bij dag en bij nacht rondom het grijze hoofd gefloten, geloeid en gebulderd, en nog heeft het zich niet gebogen. Toch is het niet onwankelbaar als de grondslag der bergen.’

De vroegere grootheid en de val van Antwerpen worden herinnerd, ook haar kortstondige bloei onder het Nederlandsch bestuur, en, zoo eindigt de reiziger die beschouwing, thans is ‘ze de zetel van het domste bijgeloof, de plaats,

[p. 346]

waar het tooneelspel der Roomsche Godsdienst-plegtigheden tot walging [liever: walgens] toe wordt opgevoerd’.

De belangrijkste kerken te Antwerpen worden bezocht, en vele schilderstukken van de oude meesters bewonderd, ook de stukken van van bree en braekelaer daarbij vergeleken, en de ‘bassins’ of dokken in oogenschouw genomen. Het verwondert ons dat aan het oude gebouw van de Hanze, hoe onaanzienlijk ook, te dier gelegenheid niet met één woord wordt gedacht.

Te Brussel is de eerste gang naar de Groote Markt en het gothische Stadhuis. Wèlverdiende hulde wordt aan dit voortreffelijke gebouw gebragt, en ook ten aanzien van het Broodhuis eene juiste aanmerking gemaakt. De zaal op het Stadhuis waar karel V, op vijf-en-vijf-jarigen leeftijd, van al zijne grootheid vrijwillig afstand deed, doet den reiziger uitroepen: ‘Ziedaar aardsche grootheid!’

Wie zon, voor het eerst te Brussel komende, geene Estaminet bezoeken? Dit deed ook t.v.v., maar onzes oordeels plaatst hij ten onregte het Café des Mille Colonnes, op het Muntplein, onder de Estaminets. - Onderscheidene bijzonderheden omtrent den laatsten strijd van het Nederlandsche garnizoen in 1830 worden medegedeeld; de hoofdkerk of Sinte Gudule - waarom niet Goede of Goedele, zoo als de Vlaamsche naam is? - wordt bezocht, alsmede het Museum en andere verzamelingen van schilderstukken, waaraan Brussel zoo rijk is. - De ‘Temple des Augustins’ wordt op bl. 33 genoemd. Hoe is het mogelijk dat de Heer t.v.v. niet tevens heeft herinnerd dat ‘in den Hollandschen tijd’ de Protestantsche, of wil men de Hervormde, Gemeente hare Godsdienst-oefeningen in dat kerkgebouw hield, waar vaak de geheele Koninklijke familie, met de ministers en vele leden der beide Kamers, zich in den gebede vereenigde!

Zeer belangrijk is het bezoek van de velden van Waterloo en Quatrebras. Men zie (bl. 39) hoe de reiziger zijnen lezer naar het slagveld leidt, om den laatsten strijd van napoleon bij te wonen. Zijne beschouwingen deswege worden met deze regels besloten (bl. 42): ‘Hier werd het oordeel over hem gehouden, die in zijne eerste verschijning een zegen was voor Europa, maar die, door heerschzucht verblind, zich meer dan een sterveling betaamt aanmatigde, en daarom, als vijand van

[p. 347]

het menschelijk geslacht, naar een afgelegen eiland werd verbannen, om daar een graf te vinden. Moge Waterloo steeds aan de wereld prediken: hoe heerschzucht en hoogmoed zich zelve den diepsten val bereiden.’

Over dien veldslag sprekende, heeft de slordigheid van den corrector (bl. 38) in plaats van Hougoumont, Planchenois, enz., barbaarsche namen gesteld. Ook later vinden wij in eigennamen of kunstwoorden onderscheidene drukfouten, ofschoon overigens het typographisch gedeelte met zorg behandeld is, en het klein formaat deze ‘Reisherinneringen’ allezins geschikt maakt om op reis naar België of naar den Rijn te worden medegenomen.

De Grot van Han wordt aanschouwelijk beschreven. Wij meenen dat het nu veertig jaren geleden is dat La Grotte de Han is bekend geworden door het bezoek van den Heer a. quételet, destijds een bevallig Dichter en verdienstelijk Mathematicus, sedert Directeur van de Sterrewacht te Brussel. Over Dinant, en de vroegere lotgevallen dier oude stad, hadden wij méér gewenscht.

Te Spa had de S. des avonds ter loops de speelzaal bezocht; maar, zegt hij (bl. 71): ‘De vroege zondagmorgen vond ons op een schoone wandeling. Hoe veel beter was het toch in de vrije en schoone natuur van God, dan in den atmosfeer van menschelijke hartstogten, dien wij den vorigen avond hadden ingeademd. Wij beklommen langs een zig-zag oploopend, effen en breed pad den schoonen, met bosch begroeiden berg, die onmiddellijk achter Spa wordt gevonden, en naar menig punt de heerlijkste gezigten doet genieten op de beneden liggende stad met hare tuinen en lanen, of de daar naast gelegen bergen. Wij beklommen den hoogsten top, en ademden daar eene ruimere, hartsterkende morgenlucht in, en konden ons langen tijd niet losscheuren van het betooverend, idyllisch landschap, dat zich rondom ontplooide en telkens nieuwe schoonheden liet ontdekken.’

Bij het verlaten van België zegt de reiziger (bl. 75): ‘Wat wij van dit land zagen, vervulde ons met het verlangen, er nog nader kennis mede te maken. En wij durven gerust aan elk die lust heeft, schoone gezigten te zien en eene bevallige natuur, vooral de Maasstreken aan te bevelen. Niemand zal van daar onvoldaan terugkomen. Ieder zal zijn tijd

[p. 348]

en moeite rijkelijk beloond vinden in het heerlijkst natuurgenot, dat de Schepper zijn menschenkinderen aanbiedt, om Hem te prijzen over de schoone woonplaats, die Hij ons geslacht heeft aangewezen. En dit schoone natuurgenot is niet ver van ons te vinden. De stroom, die onze vaderlandsche oevers besproeit, ofschoon in den vreemde ontsprongen, biedt het ons aan in de nabijheid. - En daarmede lokt menige vaderlandsche herinnering het gevoelig hart, en vraagt ook de menschelijke kunst een geopend oog, - om oog en hart weldadig aan te doen en rijkelijk en waar genot te schenken.’

Deze uitspraak maken wij gaarne tot de onze, en voorts bevelen wij ieder die een uitstapje naar België wil doen, deze ‘Reisherinneringen’ aan.