Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Openbare Brief van D. Chantepie de la Saussaije, Predikant te Leyden, aan Dr. J.H. Scholten, Hoogleeraar te Leyden, naar aanleiding van de Voorrede van den derden. druk van: ‘De Leer der Hervormde Kerk’, enz., door laatstgenoemden. (Overgedrukt uit het Maandschrift Eernst en Vrede, 1855.)

[p. 309]

Te Utrecht, bij Kemink en Zoon. 1855. In gr. 8vo. 104 bl. f 1-10.

De steller dezer recensie kan eerlijk betuigen dat hij noch onder de orthodoxe, noch onder de rationalistische, noch onder de Groninger, noch onder de Leidsche vlag dienst heeft genomen. In zóó verre zou hij zich dus tot dat ‘onpartijdig publiek’ mogen rekenen, welks beoordeeling de Heer d.l.s., ofschoon het bestaan er van in twijfel trekkende, voor zich verlangt. De waarheid echter gebiedt hem tevens te verklaren: dat hij de drie laatstgenoemde Theologische rigtingen als zóó vele telkens naderbij komende wegbereidingen tot een nieuwen, met de tijdsbehoeften overeenstemmenden ontwikkelingsdag des Christendoms beschouwt; terwijl hij met de orthodoxe rigting alleen dáárom vrede kan hebben, wijl hij hare reactie als een onmisbaar tegenwigt beschouwt, opdat men uit de Kerk niet ‘met de vuilnis ook den vloer wegvage’, en hij dus van hare achtingwaardige voorstanders, waaronder hij de redactie van Ernst en Vrede gaarne bovenaan plaatst, het woord van hitzig nopens hengstenberg en tholuck nazegt, dat zij met hunne pogingen ‘thun was der Herr sie geheissen hat’. Toch moet hij het bij zijne inzigten en verwachtingen beklagen, wanneer hij rijke talenten en kundigheden verspild ziet aan eenen kampstrijd, die hem toeschijnt eene hedendaagsche parallel te leveren tot de worsteling der wegstervende Heidenwereld tegen 't Christendom; ook dáárin, dat de oude leer wel eens voor eene poos den bijval van grooten en geringen verwerven, en, misschien door wereldlijk gezag gerugsteund, haren vroegeren troonzetel zou kunnen beklimmen, maar - om des te zekerder met paganisme (verbanning naar eenige weinige afgelegen dorpen) te eindigen. Over dit onderwerp kan niet genoeg ter lezing aanbevolen worden redepenning's Voorrede voor gieseler's onlangs in 't licht verschenen Dogmengeschichte.

Dat de Hoogleeraar scholten tegenover zijne tegenstanders eene scherpe pen voert, en een hoogen toon aanslaat, is evenmin te ontkennen als in allen deele goed te keuren. Dat, daarentegen, de Heer d.l.s., na die scherpte en hoogheid ondervonden te hebben, in een bezadigden en vredelievenden toon antwoordt, strekt hem tot eere. Wanneer hij echter

[p. 310]

(bl. 11) schrijft: ‘Spot is altijd, in alle zaken, doch bovenal in godsdienstige, het onedelste wapen dat bestaat, en te regt heeft de Christelijke Kerk den spot aan hare persoonlijke voorstelling van het booze toegeschreven’, dan moet hij, òf op dat woord ‘spot’ al zeer bijzonder drukken, en er den ligtvaardigen of roekeloozen of boosaardigen schimp onder verstaan, òf wij kunnen zijne bewering onmogelijk beamen. Zelfs den personelen spot zouden wij zóó absoluut niet durven veroordeelen. - Zou het, b.v., zonde zijn, een bel esprit du jour, die de zedelijkheid ridiculiseerde, met gelijke munt te betalen, en in dier voege zijn verderfelijken invloed onschadelijk te maken? - Maar dat de ongerijmdheid eener zaak door hare belagchelijkheid in 't licht worde gesteld, dáárop althans, dunkt ons, kan het Horatiaansche: Ridendo dicere verum quis vetat? gereedelijk worden toegepast. Zijn elia's spot over de aanroeping van baäl, jezaja's spot over de beeldendienst, paulus' spot over de gewaande wijsheid der Korinthiërs laakbaar te noemen? En de Heer zelf: - zou men de door Hem tegen de Farizeën gebezigde woordspeling, Matth. xxiii: 31 en volgg., wel met eene andere benaming dan die van sarcasme kunnen bestempelen? Is ook de Kerk, gelijk d.l.s. meent, wel zóó afkeerig van 't wapen der spotternij geweest? Hoe dan de Kerkvaders? de Hervormers? - Wij voor ons achten de ironische vergelijking van Prof. s., waartegen d.l.s. (bl. 68) opkomt, met hem voor min voegzaam, en min rigtig; maar die groote bitterheid, welke hij er in vindt, konden wij er niet in ontwaren. Nog minder kunnen wij, die bij den strijd de meer kalme rol van toeschouwers vervullen, den Hoogleeraar, als deze elders van d.l.s.'s ‘triumferen’ gewaagt, het oogmerk toeschrijven om hem van ‘eene duivelsche Schadenfreude’ te betichten: wij vermeenen dat de Heer s., zonder daarbij thans op 't gewigt der zaak in quaestie te hechten, alleen wilde doen uitkomen, hoe d.l.s. de door hem geleverde bewijsvoering als voldingend beschouwde, en zich in zóó verre de zege toeëigende.

Voor 't overige heeft de Heer d.l.s., naar ons oordeel, inderdaad voldoende aangetoond dat Prof. s. hem op vele punten heeft misverstaan: ja, óók, dat sommige van diens leerstellingen - als, b.v., de onafhankelijkheid der Godsdienstige waarheid van de historische werkelijkheid der feiten waar-

[p. 311]

in zij geopenbaard is; of de onafscheidbaarheid der werking van den verhoogden christus van die Zijner Kerk - wel degelijk dien wijden zin en strekking hebben, welke de Hoogleeraar zelf er nu nog aan schroomt te geven. Maar of die stellingen nu daarom geene waarheid behelzen, of niet juist op haar de geloofsbelijdenis der verjeugdigde Christenkerk, die wij te gemoet zien, zal gebouwd worden - dat moge de toekomst openbaren, de Heer der toekomst beslissen!

Wanneer d.l.s. er voorts op aandringt, dat men hem en zijne geestverwanten niet meer als eene partij kenmerke, dan verlangt hij, zoo we ons niet bedriegen, het onmogelijke. De Groninger School heeft met hand en tand geijverd om geene school te heeten, en zij heet het nog bij vriend en vijand, omdat zij eene school was. Eveneens heeft de orthodoxe rigting te dikwerf - ware 't maar alleen door hare adressen - als partij gehandeld, dan dat zij dien naam van zich kan afwerpen; en wie zich nu, gelijk d.l.s., aan zulk eene reeds bestaande partij aansluit, kan niet meer, zoo als beets het eens wenschte, ‘den strijd voor eigen rekening voeren’. Klaagt d.l.s. intusschen niet geheel zonder grond, dat Prof. s. de leden dier partij solidair voor elkander aansprakelijk wil stellen, dan treden wij aan zijne zijde, en beweren dat men elkanders medestanders wezen kan, zonder deswege elkanders ootmoedige dienaren en bewonderaars te worden. Maar daarom juist kunnen wij ook niet inzien, hoe d.l.s. in dat woord ‘partij’ zóó veel hatelijks vindt. Men spreekt immers even dikwijls van de vrijzinnige partij? en in de Christenheid zijn immers tegenpartij en vijand geene synoniemen?

De taal van den Heer d.l.s. is niet geheel vrij van Germanismen. Dus, b.v. (bl. 15): ‘behalve in den eenigen paulus van Heidelberg’, voor: ‘behalve alleen in paulus van Heidelberg’; bl. 98: ‘verdachtiging’, voor: ‘verdenking’. Eveneens stuitten wij een paar maal op 't noodeloos gebruik van Hoogduitsche woorden, b.v.: Schadenfreude, voor: leedvermaak. Wij zouden van deze kleinigheden geene melding maken, indien onze goede moedertaal niet met der daad gevaar liep om bij de veelvuldige Duitsche studiën onzer hedendaagsche Theologen door hen vergeten en verbasterd te worden.

v.p.