Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Predikanten-Spiegel. Mededeelingen uit het Ambtsleven van Predikanten. Volgens de Evangelische Pastoral Theologie in Beispielen, van M.J.C. Fr. Burk door J. Busch Keiser. Twee Deelen. Te Groningen, bij A.L. Scholtens. 1855. In gr. 8vo. 768 bl. f 6-25.

De bekwame bewerker van hüffell's Protestantsch Leeraarambt heeft een nuttig werk verrigt door de overbrenging in onze taal van burk's Pastoral Theologie in Beispielen, en heeft dat verrigt op loffelijke wijze.

Het is bekend dat, ofschoon de praktische Godgeleerdheid eene theoretische wetenschap is, die vooral in onze dagen met ijver beoefend wordt, echter de man van praktische ervaring in hare beoefening verreweg het best slaagt. Zij is toch als ware 't uit het werkelijke leven opgegroeid, ontleent daaraan hare stof en haar belang, en wordt daardoor veelzins opgehelderd. Men kan misschien een regt bruikbaar Predikant zijn, zonder haar lang wetenschappelijk bestudeerd te hebben; maar haar met vrucht te onderwijzen, en door dat onderwijs de aanstaande herders en leeraars der Gemeente regt te vormen voor hunne taak, dat kan hij alleen die zelf met lust en liefde werkzaam is geweest. Deelt hij daarbij zijne ontmoetingen en resultaten mede, hij zal aan zijn onderwijs kracht en gloed en leven bijzetten, die het anders missen moet, en naar mate zijne ervaring rijker is, zal, onder zijne leiding, de beoefening der praktische Godgeleerdheid eerst regt vruchten dragen, die der Kerk ten zegen zijn.

Van deze overtuiging ging de Hoogduitsche verzamelaar uit, toen hij, daartoe meer dan anderen bevoegd, een zeer groot aantal bijzonderheden bijeenbragt uit het leven en wer-

[p. 306]

ken van Protestantsche bedienaars des Evangelies, en ze met zorg ordende tot één schoon geheel. De oogst uit eene driehonderd-jarige praktijk was overvloedig groot, en misschien had hij minder op de veelheid dan wel op het gehalte zijner mededeelingen moeten toezien. Wij prijzen het daarom in den Vertaler, dat hij meer naauwkeurig geschift en alleen het meest dienstige behouden heeft. Zelfs meenen wij dat hij, daar de historische stof ook nu nog bijkans ál te rijk is, met de uitgave eener enkele bloemlezing had kunnen volstaan. Veel, dat ons min belangrijk of ook meer of minder eenzijdig voorkomt, had dan kunnen zijn achterwege gebleven; de omvang en, in verhouding daarmede, de prijs zou dan menigeen minder hebben afgeschrikt, en het voorgestelde doel ware, onder Gods zegen, misschien te beter bereikt geworden. Maar ook thans wenschen wij dat dit boek allerwege verspreid en gelezen worde, zoo wel door onze studenten en predikanten, als door belangstellende gemeente-leden. Er is veel uit te leeren. Meermalen legden wij het gesticht uit de hand; telkens vonden wij er weder wat nieuws en wetenswaardigs in. En al kan deze Predikanten-Spiegel in geen geval de wetenschappelijke beoefening der praktische Godgeleerdheid vervangen, hij draagt niet weinig bij tot haar regt verstand, en vertoont de uitwerking harer voorschriften en lessen in het werkelijke leven.

In zes Afdeelingen is het geheel gesplitst. De eerste handelt over de bepaling en de voorbereiding tot het ambt, de beroeping en het ontslag; de tweede over het ambt van leeraar; de derde over het liturgische en priesterambt; de vierde over de zielzorg; de vijfde over het opzienersambt; terwijl de zesde het bijzondere leven teekent. Doorgaans worden de historische bijzonderheden enkel medegedeeld zonder bijgevoegde opmerkingen; maar nu en dan treft men beknopte wenken aan, die bevorderlijk zijn aan het nadenken der lezers. Zij zijn echter weinige in getal.

Onze lofspraak op dezen arbeid gaat met de ernstige waarschuwing, vooral aan eerstbeginnenden, gepaard, om te lezen met het oordeel des onderscheids, en niet alles wat hier vermeld wordt, voetstoots goed te keuren en in praktijk te brengen. Ook hadden wij gewenscht dat de bronnen, waaruit deze mededeelingen geput zijn, waren opgegeven, opdat men

[p. 307]

zich, des verkiezende, mogt kunnen overtuigen van de naauwkeurigheid der opgave. En dat de Vertaler geene bijzonderheden uit de geschiedenis onzer vaderlandsche Kerk en de ervaring onzer vroegere en latere Predikanten heeft opgenomen in deze verzameling, dit kunnen wij ons te naauwernood begrijpen. Aan voorraad daarvan kon het hem, bij eigen onderzoek en niet geringe ondervinding, wel niet ontbreken. En gaarne hadden wij daarvoor van de buitenlandsche wat gemist.

Een boek als dit leest men niet achteréén uit. Het is een handboek als 't ware, dat telkens op nieuw moet worden opgevat. Zóó deden wij, en nooit te vergeefs. Men oordeele uit eene en andere proeve, die wij ter aanbeveling laten volgen.

‘Toen er sprake van was, dat er een nieuw gezangboek ingevoerd zoude worden, liet tschirner, Predikant te Langenöels in Silezië (gest. 1784), de uitgave voorafgaan, niet door lange, verdenking wekkende loftuitingen, zeide er ook niets van, dat het boek van Berlijn kwam, want dat zou er reeds tegen ingenomen hebben; maar hij las er elken zondag een lied uit voor van den preekstoel, 't welk in verband was met zijn onderwerp. Vroegen nu eenige van zijne toehoorders, na de leerrede: van waar hij het schoone lied had, dan zeide hij, dat het in het nieuwe gezangboek stond, 't welk bij korn in Breslau uitgegeven, en daar voor geringen prijs te koop was. Velen kochten het gezangboek, namen het mede in de kerk, en zagen na, als hij voorlas; anderen volgden na, en langzamerhand zoo velen, dat het geen bezwaar meer in had, uit het nieuwe gezangboek te laten zingen.’ Wij herinneren ons dat sommigen, tijdens de invoering der Evangelische gezangen bij de Hervormden, op soortgelijke wijze even voorzigtig, maar daarom niet altijd met even gelukkig gevolg, te werk zijn gegaan.

‘In de eerste jaren, dat joh. ant. freylinghausen in de bediening was, meldde zich eens een burger bij hem aan, tot het Heilig Avondmaal, van wien elk wist dat hij een zeer onzedelijk leven leidde. Freylinghausen dacht, dat eene scherpe strafpredikatie hier wel te pas kwam, en aarzelde daarom niet, om in vrij sterke bewoordingen met den man te spreken. Een bejaard vriend van hem, een ervaren onderwijzer, hoorde de geheele strafrede aan, uit eene zijkamer, en toen de burger weg was, zeide hij: “Dat hebt gij zeer slecht gemaakt! Gij

[p. 308]

hadt den man uw medelijden moeten betuigen, om eerst zijn vertrouwen te winnen. Dan alleen mogt gij hopen dat het vrucht zou dragen!” Deze berisping kwam freylinghausen eerst vreemd voor, want hij meende dat hij zich eens dapper geweerd had; doch bij verder nadenken en rijpere ervaring bevond hij dat die vriend zeer juist oordeelde, en zijne latere handelwijze tegenover zondaren, toonde, hoe veel deelnemende zachtmoedigheid kan uitrigten.’

‘De garnisoenspredikant moser, werd eens bij een hoog adelijken heer geroepen, die een man des doods was in tweevoudigen zin; want deze eerst achtendertigjarige man, lag niet slechts doodziek, en tot op huid en beenen na uitgeteerd, maar hem drukte ook, zoo als men in het gansche land wist, de vloek van vele door hem verleide zielen, benevens de vloek van een schandelijk verkwist leven. De zieke scheen zich tegenover den overal bekenden, verpletterenden ernst van moser eenen helper te hebben aangeschaft, die de al te felle slagen van den boetprediker afweren of temperen moest. Een voornaam stafofficier zat, toen moser in de kamer kwam, bij het bed van den zieke, een stafofficier, voor wien de garnisoenspredikant, zoo als men dacht, wel ontzag zoude hebben. Moser stoort zich daar niet aan, maar doet, als ware hij met God en met de ziel van den kranke alleen, vragen, in welke de ernst der eeuwigheid lag. Toen viel de voorname stafofficier hem in de reden en zeide: dat was alles maar kwakzalverij, met den dood was alles afgedaan. - Toen zag moser met zijnen gewonen ernst dezen heer in het oog, en vroeg met eene forsche stem: “Weet gij dat zeker?” En ziet! de krijgsman verstomt en wordt bleek, na eenige minuten staat hij op, en verwijdert zich zwijgende.’

Uit het medegedeelde, dat wij op verre na niet uitgezocht hebben, blijkt dat de interpunctie nog al iets te wenschen overlaat.