|
| |
Nieuwe Hand-Atlas der Aarde, in haren tegenwoordigen toestand. In vier-en-twintig Kaarten, naar de beste bronnen uitvoerig bewerkt door H. Frijlink, en in koper gebragt door onze voornaamste Kaartgraveurs. Te Amsterdam, bij Hendrik Frijlink. 1855. In netten geperst linnen band met sierlijk vergulde titels. f 18-50.
Het is nog niet vele jaren geleden dat men voor schoolen huiselijk gebruik tot bekoming of uitbreiding van kennis, of ook om plaatsen of landstreken, welke men in dagbladen of geschriften vermeld vond, na te slaan, genoodzaakt was van buitenlandsche Kaarten gebruik te maken. Men koos dan niet onnatuurlijk meestal Hoogduitsche Kaarten of Atlassen, en van wege de mindere duurte, en omdat daar minder afwijking van ons spraak- en schrijfgebruik te vreezen was. Menigeen evenwel was niet bekend met het Hoogduitsch, en vooral niet met de spelling van verschillende plaatsnamen, zoo als die op Duitsche Kaarten voorkomen. Dit gaf soms aanleiding tot een vergeefs zoeken, inzonderheid bij jongelieden die de middelbare of Latijnsche scholen bezochten, zoodat hier doorgaans de aardrijkskundige les te veel tijds kostte. Met Fransche Kaarten ging het niet beter. Voor al wie maar eenigermate de beoefening der aardrijkskunde voor de jeugd als onmisbaar beschouwde, was die toestand alleronaangenaamst. Met weemoed zag men terug naar de zeventiende eeuw, toen wij hierin, gelijk in vele andere opzigten, de voorgangers waren der beschaafde natiën. Die toestand heeft langzamerhand, inzonderheid sedert de afscheiding van België, opgehouden, en wij komen meer en meer in het bezit van afzonderlijke Kaarten, en van meer of minder uitgebreide Atlassen, in
| |
| |
grooter of kleiner formaat, op grootere of kleinere schaal.
Onder de mannen die zich ten dezen met rusteloozen ijver hebben gekweten, en de blaam, die deswege op ons kleefde, hebben helpen uitwisschen, behoort ook de Heer h. frijlink, wiens fraaijen Atlas wij voor ons hebben. Zijn Kleine School-Atlas is reeds verscheidene jaren zoo algemeen bekend, dat wij daar niet van behoeven te spreken. Zijn Handboek der Aardrijkskunde is in 1854 gevolgd, en hoe vele Kaarten zijn sedert vijf jaren door hem uitgegeven. Van dezen zijn er die den tegenwoordigen Atlas helpen uitmaken, want er zijn ook eenige kaarten in opgenomen die in en na 1850 reeds afzonderlijk zijn verschenen. Dit verdient echter geene afkeuring, dewijl het jaartal der uitgave bij elke Kaart is genoemd. Wij zullen over de Kaarten van dezen Atlas spreken naar de volgorde hunner plaatsing, en daarbij het jaarcijfer der uitgave in het oog houden, en zoo veel noodig gebruik maken van de Aanteekeningen en van de Inleiding, door den zamensteller voorafgezonden.
Eene algemeene aanmerking, die wij voorop plaatsen, betreft de spelling der eigennamen. Wel weten wij dat bij de uitgave van Aardrijkskundige Hand- of Woordenboeken, evenzeer als bij de uitgave van Kaarten, het overbrengen der spelling uit de verschillende talen, een groot struikelblok is; maar wij weten ook dat het toegeven aan eene vreemde spelling binnen enge grenzen behoort beperkt te worden. Wij moeten de bedenkingen van den Heer f., over het geheel genomen, goedkeuren, maar met zijne toepassing kunnen wij ons in geenen deele vereenigen. Het gevestigde gebruik weegt daartoe bij ons te zwaar. Wij zijn, b.v., evenzeer tegen Mejico, in plaats van Mexico, tegen Tejas, in plaats van Texas, als tegen Trondhjem, in stede van Drontheim, of Kamsatka, in stede van Kamschatka. Wij zien geen nut in die nieuwe spelling; want er zou anders heel wat zijn te zeggen over de spelling Kobenhaven, en andere meer: doch waar zou dat heen?
Slechts weinige Kaarten zijn halfvels-kaarten, de meeste beslaan een geheel vel, ja, zelfs zijn er eenige zoo groot dat ze, zoo als die van Nederland, Midden-Europa en de Vereenigde Staten van Noord-Amerika, enz. ingevouwen hebben moeten worden. Men kan aannemen, hier een vijftigtal halfvels-kaarten te ontvangen, en misschien meer, wanneer men
| |
| |
nagaat dat er bijkans niets is ledig gelaten, maar van schier elk open hoekje tot het plaatsen van cartons en platte gronden is gebruik gemaakt.
Van de Wereld-Kaart heet het in de Aanteekeningen: ‘Men kan met een oogopslag zien, wat men op deze Kaart aantreft, namelijk het Westelijk en Oostelijk Halfrond onzer Aarde, met de Pool-segmenten. Hier zijn voorts opgenomen de grenzen van het drijf-ijs in de Noordelijke en Zuidelijke IJszee, de zee-stroomingen, en verder op het Oostelijk Halfrond de grenzen, waar de groei van onderscheidene voortbrengselen van het plantenrijk ophoudt’. Uit die opgave ziet men hoe veel op deze Wereldkaart is te vinden. Voor velen zal het belangrijk zijn, de stroomingen in den Oceaan na te gaan, en te ontwaren hoe die met de wenteling der aarde in betrekking staan. De Noordelijke stroomen tusschen Europa en Amerika hebben echter een te Oostelijken loop, waardoor de Zuidelijke stroom op die Kaart niet heeft kunnen opgenomen worden.
De Noordpool-Kaart heeft evenmin als de Zuidpool-Kaart in het oorspronkelijke plan van den bewerker gelegen. De ontdekkingen in de beide poolstreken, in de latere jaren bewerkstelligd, doen den beschouwer met genoegen bij die Kaarten verwijlen. De eerste geeft, inzonderheid tusschen 50o en 55o, vele gedeelten van den aardbol te aanschouwen, die, hoezeer onder dezelfde breedte als Nederland gelegen, zich evenwel niet in een zoo gunstig klimaat te verheugen hebben. - De Zuidpool-Kaart gaat tot 45o. Wij zien daaruit dat de stoutheid der zeelieden van de negentiende eeuw hen tot in het zoogenoemde eeuwige ijs heeft doen doordringen, en ontwaren met genoegen dat f. aan de ontdekking van onzen landgenoot dirk gerritsz. gezegd China, op het einde der zestiende eeuw, regt heeft laten wedervaren.
De Kaart van Europa is meer bepaald eene rivierkaart, en voor het Westen ook eene aanschouwelijke voorstelling der bergen en bergketeneu. - Spanje en Portugal heeft een fraai carton van Lissabon en omstreken met de rivier tot aan het Fort Juliao; voorts Gibraltar tot aan de Spaansche linie, eene platte grond van Madrid en hare omgeving, de baai van Cadix (hier Cadiz) en de Canarische Eilanden. - Frankrijk heeft als carton: a. Parijs en omstreken, tot en met Meaux O. en Mantes W., en b. Corsica. Nog ontmoeten wij op die Kaart
| |
| |
eene lijst van de voormalige Provinciën en de tegenwoordige Departementen. Die opgave is zeer nuttig, doch jammer, dat men niet geslaagd is om de grensscheiding der Provinciën en Gouvernementen zoo duidelijk aan te wijzen, dat er met de grenzen der Departementen geene vergissing kunne plaats hebben. - Het Britsche Rijk heeft verscheidene cartons, die de waarde dezer Kaart verhoogen. Zelfs de spoorweglijnen, zoo veelvuldig in Engeland en Schotland, worden niet gemist, en zijn bijgewerkt. Den naam van het Caledonische Kanaal hebben wij echter niet gevonden; ook missen wij enkele Lochs, waarvan er zoo vele in de diep ingesneden kusten van Schotland zijn aan te wijzen. - Denemarken heeft als cartons: IJsland, de Far-öer-Eilanden en Bornholm. - Het Skandinavische Schierëiland, hier genoemd Zweden en Noorwegen, zal wel door velen met belangstelling zijn nagegaan, sedert het tractaat met Groot-Brittanje en Frankrijk gesloten, is bekend geworden. - Op een groot bestek treffen wij de Nederlanden aan, met Luxemburg als carton. Het geheele Hertogdom Limburg is op de Kaart opgenomen, zoodat van België ook Brussel, Leuven, Tienen, enz. er plaats op vinden. Dáár en op het veld dat de Noordzee ledig laat, missen wij ongaarne cartons van de omstreken van 's Gravenhage, Haarlem, enz. Met genoegen beschouwen wij de Haarlemmer-meer als polder ingedeeld. Dit doet ons den wensch uiten dat de Legmeerplassen, in het Oosten aan dien polder palende, en ook de talrijke plassen en meertjes, ten O. van den spoorweg van Utrecht naar Amsterdam, eerlang mogen worden ingepolderd. - De spoorwegen van den Moerdijk naar Antwerpen, van Utrecht naar Rotterdam, van Arnhem naar Duitschland, en van Maastricht naar Aken, zijn op de Kaart gebragt, die eerst kortelings is afgewerkt. - België, slechts op een half
blad, is zeer uitvoerig behandeld. Het Nederlandsche gedeelte van Luxemburg is er evenzeer op gebragt als het Belgische. - Zwitserland is op een half blad. Hier vinden wij in de Aanteekeningen opgegeven welke Kaart tot voorbeeld heeft gediend. - Zou het niet goed geweest zijn dat bij ál de Kaarten te doen? - Italië, eene Kaart in 1855 afgewerkt, heeft als carton: de omstreken van Rome en van Napels, en het eiland Malta met het naburige Gozzo. De niet zeer uitgestrekte Italiaansche spoorweglijnen zijn op die Kaart aangeduid.
| |
| |
Midden-Europa, bevattende: Oostenrijk, Pruissen, de Duitsche Staten, Zwitserland, Polen, enz. Onder dit ‘enz.’ is ook te begrijpen het grootste gedeelte van Denemarken en van Nederland, het Oostelijkste gedeelte van België en van Frankrijk, geheel Zwitserland, een deel van Noordelijk Italië, van Bosnië, Servië (hier Serbië) en van Wallachijë. Als carton heeft deze Kaart: Dalmatië, en eene Tabel der Staten van den Duitschen Bond met hunne oppervlakte. Wij gevoelen welke moeijelijkheid de Heer f. in het zamenstellen van deze Kaart heeft gehad; doch zij voldoet ons in geenen deele, en wij houden ons overtuigd dat zij, in 1850 vervaardigd, thans, bij het beschouwen van den geheelen Atlas, den Heer f. evenmin zal voldoen. Het komt ons voor dat de Zuidelijke deelen van den Oostenrijkschen Staat met de aangrenzende Gewesten, en de oevers van de Adriatische Zee, hem evenmin als ons zullen bevredigen, ook niet, vergeleken met de Kaart van Italië, en die van Europeesch Turkijë.
Rusland in Europa is, volgens de Aanteekeningen, vervaardigd naar eene Kaart door het Topographisch Bureau bij het Ministerie van Oorlog te St. Petersburg in 1851 uitgegeven. Er is geen twijfel aan of deze Kaart is dan veel beter dan eenige andere. Als carton hadden wij er gaarne Spitsbergen en Nova Zembla ontmoet. In de Aanteekeningen maakt de zamensteller belangrijke bedenkingen omtrent de spelling der Russische eigennamen; en menigeen zal op de Kaart eene spelling vinden die hem geheel vreemd is. Wij vragen hier: of de Heer f. daarin niet wat te ver is gegaan? Dat de voornaamste Gewesten van dit uitgebreide Rijk met verschillende kleuren zijn aangeduid, achten wij zeer nuttig.
Turkijë in Europa, Griekenland en de Ionische Eilanden. Belangrijke cartons zijn: Constantinopel en de Bosphorus, en Athene en de Pireus, op welke laatsten vele aanwijzingen van oudheden worden gevonden. Door cijfers worden de Nomarchiën in Griekenland aangewezen. De Donau, waar die tot grensscheiding strekt tusschen Oostenrijk en Turkijë, de delta van dien stroom, en de loop van de Proet of Prut, zijn fraai geteekend. - Azië, evenzeer als de vorige, eene heelevels-kaart, wordt voorgesteld met inbegrip van den Indischen Archipel. Spitsbergen en Nova Zembla hebben hier plaats gevonden. Als carton treft men aan: Klein-Azië, de Lintin-Baai met Honkong,
| |
| |
Makao en Kanton, en Engelsch Indië, waarop de vier Presidentschappen, de beschermde en onafhankelijke Aziatische Staten, en de onbeduidende enclaves van de Portugezen en Franschen worden gevonden. Op deze en de vorige Kaart is de vervaardiger te spaarzaam geweest met het invullen van namen. Uit dien hoofde wordt op het laatstgenoemde carton Serampore gemist. Een net carton geeft de haven van Nagasaki met de eilanden welke de nadering dier haven beschermen. Met genoegen zagen wij onder de Kurilische (hier Koerilische) Eilanden, het eiland Oeroep of Compagniesland door de kleur aangewezen als tot het Rijk Nippon behoorende. Daar de Franschen en Engelschen zich onlangs van dat eiland hebben meester gemaakt (een gemakkelijke buit), als behoorde het aan Rusland, verkrijgt hetzelve, door marten gerritsz. de vries, twee eeuwen geleden, ontdekt, zekere vermaardheid.
Palestina. Deze Kaart zal grootelijks voldoen wie op een heel vel bijeen wenschen te hebben wat tot opheldering der geschiedenis van het Joodsche volk naar den Bijbel, strekken kan. Men heeft er Jerusalem en omstreken; Jerusalem ten tijde der verwoesting door titus; het tegenwoordig Jerusalem; de togt der Israëliten uit Egypte naar Kanaän, en de verdeeling onder de 12 Stammen, en de Landen der Heilige Schrift met het Oostelijkste gedeelte der Middellandsche Zee, den Archipel, Griekenland, en de landen bezuiden de Zwarte Zee gelegen tot en met Assyrië.
Nederlandsch Oost-Indië. Op eene heelevels-kaart, is de grootste bovenhelft toegewijd aan den Indischen Archipel, van 8o. Z. Br. tot 11o N. Br. In het Westen hebben wij Asjien (hier Atsien), en in het Oosten het grootste gedeelte van de Geelvinksbaai. Men heeft er als carton: de Residentie Amboina en de Banda-Eilanden, ook de hoogte van sommige bergen, op Java, Sumatra en de andere eilanden van de O.I. bezittingen, gesteld in Nederlandsche ellen, hetgeen wij zeer goedkeuren. Voor het overige laat die Kaart wel wat te wenschen over. Men zie slechts de Timor-Laut-groep, de Key- en Aroe-Eilanden, en de Z.W. kust van Nieuw-Guinea met de naburige Eilanden-groep. - Op eene vergroote schaal, geeft het onderste gedeelte der Kaart Java en Madoera, met de politieke verdeelingen dier eilanden. Als carton zijn er: Batavia met omstreken, en de Baai van Batavia.
| |
| |
Afrika. De vervaardiger maakt het aanschouwelijk, hoe van het Noorden en het Zuiden uit, de beschaving naar het binnenland doordringt, op meer vreedzame wijze van uit het Zuiden, ofschoon ook daar van tijd tot tijd door de Engelschen bloedige oorlogen tegen de inlandsche stammen worden gevoerd. De Nederlandsche afstammelingen schrijden op meer vreedzame wijze voorwaarts, zoo als de beide op de Kaart neêrgelegde republieken aantoonen. De Oranje-vrijstaat, en de Transvaalsche Republiek (waarom hier niet de officiële benaming: Zuid-Afrikaansche Republiek, gebezigd?) zijn met de Kaap-Kolonie, zoogenaamd onafhankelijk Kaffraria en Natal (thans binnen veel engere grenzen beperkt dan toen het Landschap aan de Hollandsche Boeren behoorde), als cartons op de Kaart te vinden; - ook de Fransche bezitting Algerië, en de Nederlandsche Forten ter kust van Guinea. - De Christenstaat van Negers, Liberia, doet zich op de Kaart zeer nederig voor.
Na de uitvoerige Kaart van Noord-Amerika met de Poolstreken, zou men niet verwachten op eene uitslaande Kaart nog eens de Vereenigde Staten van Noord-Amerika, benevens Mexico, West-Indië en de Vereenigde Staten van Centraal Amerika aan te treffen. Ook Nieuw-Grenada en Venezuela met de delta der Orinoco worden er op gevonden, en in carton: de Atlantische Oceaan met de wederzijdsche kusten. Ieder liefhebber van de aardrijkskunde zal den Heer frijkink daar dankbaar voor wezen. In een carton van de Noord-Oostelijke Staten der Unie, levert hij eene proeve van eene groote Kaart van de Staten der Unie, welke zich thans van den Atlantischen tot den Grooten Oceaan uitstrekt. - De Kaart van Zuid-Amerika heeft een carton van Nederlandsch Guyana, en op vergroot bestek het Eiland Curaçao, terwijl de Curaçaosche Eilanden als carton bij Noord-Amerika voorkomen. De zamensteller heeft zich de loffelijke moeite getroost om de meeste Nederlandsche bezittingen buiten Europa op vergroote schaal in den Atlas aan te bieden.
Australië is op eene uitslaande Kaart. Men vindt er als carton: Nieuw-Zuid-Wales (waarom niet: Wallis?) met de 20 Graafschappen; Tasmania of Van Diemensland met de 11 Graafschappen; Zwaan-rivier met de 26 Graafschappen, alsmede Zuid-Australië en Victoria. - Dewijl de Heer f. op deze
| |
| |
Kaart zóó veel geleverd heeft, doet het ons leed, dat niet ook Nieuw-Zeeland een carton tot vergroote voorstelling is waardig gekeurd. Dan zou er van de dagelijks in bloei toenemende Kolonie Canterbury op Tarai-Poenammoe ongetwijfeld gewag zijn gemaakt.
Aangaande de Zuidpool-Kaart hebben wij reeds vroeger eenige woorden gezegd. Wij nemen dus afscheid van dezen Atlas, en vertrouwen dat het ons niet kwalijk zal worden genomen, er zoo lang bij te hebben verwijld. De belangrijkheid van de uitvoering heeft er ons toe verleid, en diene ons tot verschooning! - De sedert eenigen tijd opgewekte lust voor de beoefening der Aardrijkskunde zal ongetwijfeld door dezen Atlas nieuw voedsel ontvangen, en de Heer frijlink zal voortaan genoemd worden onder hare ijverigste beoefenaren uit het midden der negentiende eeuw. Hij handhave nog langen tijd zijn wèl verdienden roem, door het uitgeven van verbeterde Kaarten, of ook door nieuwe Kaarten, naar mate de wetenschap die als nuttig zal beschouwen. |
|
Auteursrechtvrij