Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Geschiedenis der Schepping, door H. Burmeister, Hoogleeraar aan de Universiteit te Halle. Naar den vijfden druk uit het Hoogduitsch, door A. Winkler Prins. Met eene Voorrede van Dr. C.H.D. Buys Ballot, Hoogleeraar te Utrecht. Eerste Deel. Te Sneek, bij van Druten en Bleeker. 1855. In kl. 8vo. 292 bl. f 1-30.

Gaarne zouden wij den lezer met den inhoud en de strekking van de ‘Geschiedenis der Schepping, door burmeister’, bekend maken, ware het niet dat de Hoogleeraar buys ballot deze taak reeds vóór ons vervuld had, waarom wij eene aanprijzing van ónze zijde overbodig achten. Die bevoegde beoordeelaar heeft dit voortreffelijk boek met eene Voorrede verrijkt, die alle kenmerken draagt van eene gegronde uitspraak, en zeker de waardeering van het werk aanmerkelijk kan bevorderen. Daar wij er ons volkomen mede vereenigen, en het boek in vele handen wenschen, zullen wij, tot bevordering van deszelfs verspreiding, die Voorrede hier laten volgen. ‘Sedert de éérste uitgaaf van burmeister's werk’ - zegt de Hoogleeraar - ‘zijn vele jaren verloopen; de derde uitgaaf werd reeds in 1847 gedrukt; vele werken zijn sedert geschreven in denzelfden geest en strekking, maar toch is het nog geenszins overbodig geworden, zelfs niet door den Kosmos. Integendeel, om dezen te kunnen genieten, dient men door dit of eenig ander te zijn voorbereid. Nog is geen werk bekend, dat met die beknoptheid zoo veel degelijkheid paart, zoo weinig vertoon van geleerdheid maakt, en toch steeds te pas komende en duidelijke feiten aanvoert, waar die tot bewijs van het voorgedragene noodig zijn.

[p. 268]

In de oorspronkelijke taal is het werk zeer aangenaam geschreven; het bevat vele schoone tafereelen, en daar de geachte hand, die de vertaling op zich nam, meermalen proeven van gemakkelijken en sierlijken stijl heeft geleverd, zoo zal het zich zonder twijfel ook in Hollandsch gewaad zeer aanbevelen.

In het eerste Hoofdstuk wordt men bekend gemaakt met de twee hoofdgevoelens, die in het laatst der vorige eeuw omtrent de ontwikkeling der aarde werden voorgedragen. Toen stonden die scherp tegenover elkander, maar beiden werden in later tijd door wederzijdsche wrijving meer afgerond, en nu matigen zij zich geene uitsluitende heerschappij meer aan, maar zij geven elkander wederkeerig plaatse. De werkingen des waters, zoo als die nog op onze aarde voorkomen, worden in de beide volgende Hoofdstukken beschreven; in het vierde tot het zevende worden de werkingen des vuurs geschilderd. Daarna leidt de Schrijver ons in het binnenste der aarde, en schetst hij ons de nog tegenwoordig meest waarschijnlijke wijze van de vorming der aarde, volgens de groote gedachte van kant en la place. Om deze gedachte, die eerst slechts in onbepaalde vormen kon worden weêrgegeven, te kunnen laten beoordeelen en meer te kunnen omschrijven, zijn nu de verdere mededeelingen noodig omtrent de verschillende lagen, waarin men de aardkorst heeft kunnen scheiden; omtrent de wijze waarop, en de plaatsen waar die voorkomen; haar mineralogisch en organisch karakter. Hier heeft de Schrijver eene dorre opsomming door zijn levendigen stijl en omvattenden blik, die niet alleen de boomen, maar ook het bosch ziet, allergelukkigst vermeden. Daarbij wordt ons van het onbewerktuigde en bewerktuigde rijk der Natuur zoo veel medegedeeld als volstrekt noodzakelijk is, om te doen verstaan op welken grond en met welke zekerheid men schetsen kan ontwerpen, van den toestand der aarde in zeer verschillende tijdperken, duizenden en nog eens duizenden van eeuwen van elkander en van den tegenwoordigen tijd verwijderd. Men moet, behalve dat dit reeds op zich zelf belangwekkend is, ook voor de beoordeeling der geologische besluiten, het onderscheidende van den bouw der verschillende dierklassen en plantentypen kennen, eer men uit vaak onvolkomen overblijfselen van die wezens zich de toestanden kan voorspiegelen, waarin zij geleefd hebben.

[p. 269]

Wij onthouden ons natuurlijk van eene beoordeeling, of alle gevolgtrekkingen, b.v. aangaande den tijd waarop het menschelijk geslacht deze aarde kwam bewonen, enz., als volkomen zeker moeten worden aangemerkt; maar dit zijn ook punten, waaromtrent de wetenschap haar laatste woord nog niet heeft gesproken, en waaromtrent de Schrijver zelf dan ook erkent, dat alleen van meerdere of mindere waarschijnlijkheid sprake is.

Waar in andere landen de oppervlakte van den bodem, de bergen, die zich van rondom verheffen, de lagen, die bij het doorbreken van tunnels, of door de werking des waters zigtbaar werden, zelven de gedenkpenningen der schepping rijkelijk aanbieden, en ieders oog en aandacht daarheen wordt getrokken, kunnen misschien dergelijke werken nog eerder gemist worden, - wie het eens als het schrift der grijze oudheid erkend heeft, en vernam wat groote gebeurtenissen het verkondigt, zal ligt zijne krachten er aan wijden om het te verstaan; maar in een land als het onze, dat zijne bewoners zeker wel, als zij er eens opmerkzaam op gemaakt zijn, veel stof tot onderzoek oplevert, maar hen niet daartoe uitlokt en aanspoort, en waar toch eene betere studie der geologie zoo zeer wenschelijk was, omdat zij als wetenschap zoo hoogen rang begint in te nemen, omdat wij, met meerdere kennis daarvan, zoo veel meen nut zouden kunnen trekken uit onze Overzeesche bezittingen, omdat wij met meerdere kennis zoo veel meer kans hadden, den daar bedolven rijkdom op te sporen, - moet eene vertaling van burmeister's Geschichte der Schöpfung als een hoogst welkom verschijnsel worden begroet.’

Dit oordeel van eene zoo bevoegde pen is bewijs genoeg dat het werk verdient algemeen gekend en gelezen te worden. Wij willen er alleen nog bijvoegen: dat men er overal vindt naauwkeurigheid en duidelijkheid in het verklaren en beschrijven der zaken, gepaard aan keurige eenvoudigheid en netheid van stijl; zelfs dáár, waar een dieper indringen in de natuurverschijnselen niet was te vermijden.

Een wetenschappelijk boek in eene andere taal overgebragt, behoudt alleen dán zijne waarde, wanneer de vertolking met grondige kennis van zaken geschiedt. Ten aanzien dezer ‘Geschiedenis der Schepping’ is het ons een genoegen te kunnen zeggen: dat de vertaling overvloedige bewijzen aanbiedt, dat

[p. 270]

de Heer winkler prins volkomen op de hoogte is geweest. Wij willen dan ook deze aankondiging niet eindigen, zonder hem onzen lof en dank toe te brengen voor de verdienstelijke wijze waarop hij zijne moeijelijke taak tot dus verre heeft volbragt, en den wensch uit te spreken: dat het Tweede Deel spoedig volgen moge, even zoo voortreffelijk bearbeid als dit.