Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

De Scheikunde toegepast op het dagelijksch Leven en de Nijverheid, door Dr. Adolf Duflos, Buitengewoon Hoogleeraar in de Scheikunde aan de Hoogeschool te Breslau. Uit het Hoogduitsch vertaald door J.H. Giltay. Tweede Deel. Grondbeginselen der bewerktuigde Scheikunde. Met 17 houtsneé-figuren. Te Dordrecht, bij J. Giltay. 1855. In 8vo. f 1-65.

Wij hebben ook dit Tweede Deel met aandacht gelezen; doch het beantwoordt naar onze bescheiden meening niet aan het doel. De Schrijver heeft blijkbaar in een klein bestek een groot aantal feiten willen zamenvatten; maar wie de grondbeginselen der bewerktuigde scheikunde niet magtig is, zal ze uit dit boek niet leeren kennen; veeleer zal die menigte van feiten, en de wijze waarop ze hier gerangschikt zijn, hem in de war brengen, en meer afschrikken van, dan gretig maken naar dit schoonste gedeelte der scheikunde. Het Deel bevat alzoo, naar óns gevoelen, niet wat de titel belooft. Een werk over de grondbeginselen eener wetenschap moet een helder beeld dier wetenschap geven; doch daartoe dienen er, kort en klaar, zoo wij meenen, slechts hoofdzaken in behandeld te worden; wijl de nevenzaken het beeld meer benevelen dan verhelderen. In dit Tweede Deel, over de grondbeginselen der bewerktuigde scheikunde, moesten dus óók de hoofdzaken de middelen zijn om het beeld dier wetenschap te geven;

[p. 174]

en het was volstrekt niet noodig daartoe allerlei feiten op elkander te stapelen. Dat doende overlaadt men den lezer met kennis, die hij niet naar behooren kan gebruiken.

Ons oordeel over het boek is ook wat de duidelijkheid aangaat, niet gunstig. Voor een gedeelte echter is dat aan den Vertaler toe te schrijven. Hoe zal, b.v., een eerstbeginnende (bl. 1) de definitie kunnen begrijpen, welke beiden de Schrijver en de Vertaler geven van ‘eenvoudige organische voortbrengselen’. Daar staat: ‘De eenvoudige organische voortbrengselen zijn scheikundige verbindingen van eenige scheikundige elementen naar vastbepaalde, d.i. nooit eene afwijking aanbiedende, betrekkelijke gewigtsverhoudingen, waarin zelfs door het gewapend oog niets ongelijksoortigs kan onderscheiden worden, zoo als suiker en vet. Het zijn voortbrengselen van het organismus zelf, en moeten in dit opzigt wel onderscheiden worden van zulke in de georganiseerde ligchamen voorkomende scheikundige verbindingen, die door hen reeds volkomen gevormd uit de lucht, het water of den grond zijn opgenomen, zoo als de bestanddeelen van de asch der planten en de beenderaarde der dieren.’

Zulk eene wijze van verklaren is zeker niet populair; de eerstbeginnende leest dergelijke phrasen, zonder er iets van te verstaan. - Het is ons voornemen niet om al de aanmerkingen te laten drukken, die wij bij het lezen hebben gemaakt; maar een paar er van mogen hier nog wel een plaatsje vinden.

Bl. 105 leest men als begin over de groep der bewerktuigde bases: ‘In vele bewerktuigde ligchamen komen scheikundige verbindingen voor, die, wat hare elementaire zamenstelling en haar ontstaan betreft, zich aan de in de vorige paragraphen behandelde bewerktuigde zuren aansluiten’. Het is echter elken beginnende in de scheikunde reeds bekend, dat organische bases ten eenenmale verschillen van zuren, èn in zamenstelling, èn in ontstaan.

Maar ook de Vertaler heeft schuld aan de onnaauwkeurigheden die in het Deel voorkomen. Zoo lezen wij (bl. 108): ‘dat het ureum een wezenlijk bestanddeel is van de pis der zoogdieren, en in het algemeen van hare stikstofhoudende afscheidingen’. Een bestanddeel van afscheidingen? Hier wordt zeker gemeend het piszuur. Maar is ureum daarvan een bestanddeel, of een snijdings-product?

[p. 175]

Bl. 113 heet het: dat ‘substitutiën nieuwe bases zijn’; maar substitutiën zijn werkingen.

Van meer belang nog is de opmerking, die wij maakten, dat er zoo vele zaken zijn opgenomen, die met het ‘dagelijksch leven’ en ‘de nijverheid’ niets gemeens hebben, ja, de meesten der behandelde ligchamen zijn aan beiden vreemd. Dat heeft ons zeer verwonderd, daar de Schrijver toch wel zal weten wat ‘dagelijksch leven’ en ‘nijverheid’ beteekenen. Wie dus hier, in een anderen vorm, girardin's scheikunde, of soortgelijke boeken, meent te vinden, zal zich bedrogen zien; het boek van duflos is eene schets der organische chemie, en niet zoo goed als wij er velen hebben; er was aan deze schets niet de minste behoefte.

Wij eindigen met den wensch: dat de Heer giltay, zoo hij andermaal een werk over de scheikunde vertaalt, gelukkiger moge zijn in de keuze. Dan zal hij zijn tijd beter besteden, en meer vruchten van zijnen arbeid inoogsten.