Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

1. Christelijke Volks-Almanak, voor 1856. Nieuwe Serie. Eerste Jaargang. Verzameld door P.A. de Génestet en C.P. Tiele. Te Amsterdam, bij P.N. van Kampen. In kl. 8vo. 160 bl. f :-60.
2. Evangelische Volks-Almanak, uitgegeven door de Evangelische Maatschappij. Jaargang 1856. Te Arnhem, bij G.W. van der Wiel. In kl. 8vo. 164 bl. f :-30.
3. Kalender voor de Protestanten in Nederland. Uitgegeven door de Vereeniging tot beoefening van de Geschiedenis der Christelijke Kerk in Nederland, onder leiding van W. Moll, Hoogleeraar te Amsterdam. Eerste Jaargang. 1856. Te Amsterdam, bij H.W. Mooy. 218 bl. f: -90.

Wij hebben daar een drietal Jaarboekjes voor ons liggen, die zeker door ons Christelijk publiek met belangstelling zijn begroet. Het eerstgenoemde draagt eenen naam die reeds gunstig onder ons is bekend geworden. De Predikant bij de Remonstrantsche Gemeente te Utrecht, de Heer j.j. van vollenhove, had als Redacteur reeds twaalf Jaargangen in het licht gezonden en mogt de voldoening smaken dat zijne zorg en moeite er aan besteed, door een groot debiet werden bekroond. Aan twee jeugdige ambtsbroeders liet hij de taak over, die hij zoo vele jaren had op zich genomen. En eene naauwkeurige lezing toont het, dat het Jaarboekje onder de nieuwe Redactie zoo al niet beter dan zijne voorgangers geworden, toch ook wat den inhoud, geest en vorm der stukken betreft, niet verloren heeft. De vroegere Redacteur bleef zijne hulp verleenen, ofschoon wij de mededeeling aangaande ‘Ouden koen’, een dronkaard die zich bekeerde en wederom viel, niet onder de beste tellen, die wij ons van zijne hand zagen geschonken. Een ongenoemde gaf ‘Twee Arbeiders in den Wijngaard, eene Schets uit het herderlijk leven’, waaraan wij geene verdienste kunnen ontzeggen, al meenen wij dat voor het Christelijke volk vruchtbaarder onderwerpen kunnen behandeld worden dan dit, waarin een verdienstelijk Dorps-

[p. 48]

predikant, die zijn leven stelt voor zijne schapen, zoo hoog verheven wordt boven den gevierden ambtsbroeder in eene stad, die, bij veel meerder roem, veel minder studie, trouw, ijver en werkzaamheid ten toon spreidt. Zoo zijn er zeker, maar wat zal het erkennen hiervan door het Christelijke volk den vromen Dorpsleeraar baten, die toch in zijnen trouwen arbeid en in de liefde der Gemeente en in 't geloof aan zijnen Zender veel hoogere voldoening heeft dan menschenroem hem geven kan? Of zal het der stads-gemeente misschien nuttig zijn, geleid te worden tot de gedachte dat die Leeraar, die grooter opgang maakt door zijne redenen, die haar stichten, misschien bij nadere kennismaking een ijdel en wereldsch mensch zal zijn? De Heer pierson schreef een klein vertoogje, getiteld ‘Piëtisme en Piëteit,’ waarin hij het eerste eenigzins in bescherming neemt door aan 't woord eene beteekenis te geven die het, met het oog op de gewone beduidenis van den uitgang isme, niet heeft. Er zijn echter fijne opmerkingen in, die men met genoegen leest, even als de ‘Weg des heils voor 't Vaderland’, door de vries van heyst. Het beste stuk is zeker hansje en leentje, uit het Dagboek van een Burgerwijsgeer’, door thrasybulus; dat naar het Fransch is bewerkt, maar zoo gemakkelijk en los, zoo verhollandscht, dat de lezer het voor een oorspronkelijk kunststuk zou houden. Aan verzen ontbreekt het ook hier niet. Het schijnt dat het volk, waarvoor de Almanak is bestemd, op berijmde bijdragen prijs stelt. De vorige Jaargangen waren er onzes inziens te ruim mede bedeeld. Mogen de hier aangebodene geene aanspraak maken op hooge dichterlijke waarde, - er is niet één vers in, dat het boeksken ontsiert. Zulks liet zich trouwens van den smaak van den eerstgenoemden der Redacteuren verwachten. Zoo hij zelf dezen Jaargang wat milder met echte poëzij van eigen hand beschonken had, zou hij nog meer dan nu den dank der lezers hebben verworven. Wij hopen dat een volgende Jaargang niet minder dan deze de blijken drage van den toeleg der nieuwe Redactie om den ‘Christelijken Volks-Almanak’ te doen blijven, wat hij onder eene vroegere was.

N^o. 2 is de ‘Evangelische Volks-Almanak’, die zijn nuttig bestaan te danken heeft aan den wensch der Evangelische Maatschappij, om een Jaarboekje te leveren dat algemeen bevorderlijk kan wezen aan de verspreiding van het Evangelie, 't welk, wel door menschen verduisterd, maar door Gods geest gehandhaafd, eene kracht Gods is tot zaligheid voor een iegelijk die gelooft. Dit boekje zou vooral wijzen op den strijd en het lijden voor de handhaving des Evangelies, en de verbreiding van zijn zegen over Rome's kinderen. Uitgegeven met dat doel, verzekerd van een buitengewoon debiet, kon deze Almanak voor weinig geld verkrijgbaar worden gesteld, en bij het zien van 't boekje zal gewis ieder met ons verwonderd zijn over den ongehoord geringen prijs. Voor het publiek 30 cents, voor de Leden der Evang. Maatschappij slechts

[p. 49]

15 cents. Behalven de Kalender, die met de uiterste zorg is bewerkt, en ander Voorwerk dat in een Almanak te huis behoort, vinden wij hier op beknopte duidelijke wijze de Geschiedenis van de voorname Protestantsche Genootschappen ons medegedeeld; zoodat èn Protestant èn Roomschgezinde, hier in een kort overzigt, zoo als nog nergens elders, met den aard, het streven, en den geest dier onderscheidene, zoo veel besprokene, dikwijls nog niet genoeg bekende Maatschappijen wordt bekend gemaakt. Maar behalven dit vinden wij, onder de onderscheiden rubrieken: ‘Evangelisatie onder R.K.; Voorloopers der Hervorming; Historische Schetsen uit het tijdvak der Hervorming; Belangrijke verschijnsels op het gebied der R. en Prot. Kerk; Opmerkingen en Wenken ter bevordering der Evangelisatie; Poëzij, en Snippers - eenen zeer rijken Inhoud. Is dit wel vreemd waar mannen als Prof. hofstede de groot, Prof. ter haar, Dr. l.s.p. meyboom, Dr. a.w. van campen, Dr. s.k. thoden van velzen, w.p.r. bouman, d. pijzel, j.h. de ridder, Dr. bennink janssonius, warnsinck, meppen en a.l. lesturgeon als medewerkers optreden! Wij behoeven niet eene nadere opgave te doen van de verschillende stukken die hier voorkomen. Het boekjen is reeds in duizende handen en zal gewis meer dan vele andere Almanakken strekken tot vermeerdering van kennis en van ingenomenheid met het Protestantisme. Bij dit alles heerscht er een echt Christelijke geest in, die gaarne openlijk het goede in de Roomsche Kerk, ook van onze dagen, wil erkennen; zoodat door den bezadigden Roomschgezinde de Evang. Volks-Almanak niet zal gesteld worden onder de geschriften en bladen die in ons Vaderland onrust en verdeeldheid zaaijen.

N^o. 3. Het derde Jaarboekje dat wij hebben aan te kondigen is óók het werk van eene Vereeniging, grooter dan die den eersten, kleiner dan die den tweeden der genoemde Almanakken heeft uitgegeven. Deze Vereeniging, die den Kalender voor de Protestanten in Nederland uitgaf, bestaat uit eenige meer gevorderde studenten des Athenaeums en der verschillende Theologische scholen te Amsterdam, die, onder de leiding van hun begaafden Leermeester, Prof. moll, de Vaderlandsche Kerkgeschiedenis met buitengewonen lust en ijver beocfenen. De voor ons liggende bundel is mede eenigermate eene navolging van den Evangelischen Kalender die door den Berlijnschen Hoogleeraar piper wordt uitgegeven. - De poging om aan de Protestanten in Nederland een Kalender te geven, die aan iederen dag des jaars eene nuttige herinnering verbindt van gewigtige personen of gebeurtenissen, verdient lof. Wij zien hier eene reeks van drie-honderd-vijf-en-zestig namen opgegeven, die getuigen van de naauwgezette zorg der bewerkers, en hoogst geschikt is om de kennis der Algemeene en Vaderlandsche Kerkelijke Geschiedenis bij de Gemeente te bevorderen; vooral daar van al de genoemde mannen eene korte levensbeschrijving wordt beloofd en gegeven. Wij

[p. 50]

vinden in de opgave blijken van zelfstandigheid en oorspronkelijkheid. Terwijl de Kalender in den Evang. Volks-Almanak naar dien van Prof. piper is zamengesteld, zijn de Studenten onder de leiding van Prof. moll uitgegaan van het doel om de namen te leveren van hen die voor de Geschiedenis der Christelijke Kerk in het algemeen, en voor die der Christelijke Kerk in Nederland in het bijzonder, belangrijk zijn in leer, leven of sterven. Onzes inziens verdient deze Kalender de voorkeur boven die welke wij in andere Jaarboekjes aantreffen. Wij wenschen daarom dat algemeen in de verschillende Protestantsche Volks-Almanakken, als daar zijn: de ‘Woorden uit den Bijbel, Christelijke, Evangelische, Protestantsche, Luthersche Volks-Almanakken’, enz., de Kalender van Prof. moll in het vervolg worde opgenomen. Den verschillende Redacteurs geven wij dit in ernstige overweging. Op zulk eene wijze zou de geheele Evangelische Kerk in ons Vaderland in het bezit niet slechts kunnen geraken van één Kalender - dat wij reeds als een teeken van al naauwere vereeniging en als een geschikt middel om deze te bevorderen wenschelijk achten - maar te gelijk zoude het doel van zulk een Kalender ook worden bereikt door de bijgevoegde korte levensschetsen. Heeft men nog niets anders dan een naam van den een of ander voortreffelijken belijder opgenomen, het volk heeft hieraan weinig, zoo het niet tevens op geschikte wijze den toegang tot de kennis van hun leven zich gemakkelijk ziet gemaakt. De hier medegedeelde Levensgeschiedenissen van een achttal voortreffelijke mannen zijn ons ten waarborg, dat de stellers geschikt zijn tot de taak die zij op zich namen. Wij stellen in dit gedeelte het hoogste belang. De overige stukken, onder den titel: ‘Kerkelijke Ondheidkunde en Stichtelijke Litteratuur van het voorgeslacht’, mogen hun belang hebben, - voor dat gedeelte des volks waarvoor wij de Levensbeschrijvingen bestemd achten, heeft het minder aantrekkelijkheid. In de plaats daarvan zouden wij het getal der Levensschetsen liever vermeerderd zien. Gaat het toch op deze wijze voort, behelst iedere Jaargang slechts acht, dan zullen er zes-en-veertig jaren moeten verloopen eer de drie-honderd-vijf-en-zestig geloofshelden zullen beschreven zijn. En dat is waarlijk toch wat al te veel van het geduld gevergd. Ook de plaatjes, behoorende bij de rubriek Kerkelijke Oudheidkunde, die den prijs van het boekje natuurlijk verhoogen, zouden kunnen wegvallen; naar wij meenen, niet tot nadeel van de zaak die de Kalender in de eerste plaats beoogt.